خبرگزاری مهر، گروه استانها: نام استان‌های کویری چون خراسان جنوبی با آب و خشکسالی گره خورده است. مردمان این خطه از ایران به خوبی می‌دانند که آب کیمیایی است که با سهولت از کف برود به راحتی به دست نخواهد آمد.
مردمانی که خشکسالی‌های ۲۰ ساله را تجربه کرده‌اند به خوبی می‌دانند که کاهش بارندگی و کمبود آب به معنای گران شدن علوفه و مشکل برای دامداران و به عبارت دیگری سختی معیشت بر این قشر پرتلاش و به ویژه عشایر این دیار است.
مردمانی که می‌دانند اگر امروز در شهرهای بزرگ آب را به درستی مصرف نکنند، آسیب آن را کشاورزان و روستاییان در روستاهای مرزی درمیان و سربیشه و زیرکوه می‌بینند و حتی برای تأمین حداقل آب مورد نیاز برای آشامیدن و بهداشت با مشکل رو به رو می‌شوند.
اما به راستی در حال حاضر وضعیت آب و بارش نزولات آسمانی و اوضاع سدهای خراسان جنوبی به چه صورت است و آیا می‌توان امید به سالی بهتر از قبل را داشت.
تنها ۲۳ درصد حجم مخازن خراسان جنوبی آب دارد
سعید سروی، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان‌جنوبی در این زمینه به خبرنگار مهر اظهار کرد: حجم کلی مخازن خراسان جنوبی ۷۵ میلیون مترمکعب است که در حال حاضر تنها ۲۳ درصد آن آب (حدود ۱۷ میلیون متر مکعب) آب دارد.
وی بیان‌کرد: با توجه به سال خشک گذشته و کمبود بارندگی‌ها و رواناب‌ها، استفاده از منابع آب زیرزمینی افزایش یافت به طوری که کسری مخزن آبخوان‌های خراسان جنوبی در سال آبی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ به ۱۲۵ میلیون متر مکعب رسید.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان‌جنوبی با اشاره به اینکه این آمار نسبت به سال گذشته (۱۳۹۹-۱۳۹۸) حدود ۲۵ درصد افزایش داشته است، ادامه‌داد: از طرفی همزمان با افزایش کسری مخزن شاهد افت سطح آب زیرزمینی بودیم که در سال گذشته متوسط افت سطح آب زیرزمینی استان ۲۵ سانتی متر بوده است.
۹ منطقه ممنوعه بحرانی داریم
سروری اظهار کرد: در حال حاضر در خراسان جنوبی از حیث منابع آبی ما ۹ منطقه ممنوعه بحرانی، ۲۲ منطقه ممنوعه، ۱۳ منطقه آزاد داریم.
وی درباره وضعیت سدهای خراسان جنوبی بیان کرد: سد زره در شهرستان درمیان در حال حاضر ۷.۵۷ میلیون متر مکعب آب (۳۱.۳۳ درصد از حجم کلی مخزن) دارد که این میزان در سال گذشته ۷.۲۸ میلیون متر مکعب بوده است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان‌جنوبی با اشاره به اینکه سد دره بید شهرستان طبس نیز تنها ۷.۱۴ درصد آن آب دارد، گفت: سد نهرین طبس نیز حجم فعلی مخزن آن ۱.۸۱ میلیون متر مکعب است و در واقع ۳۷.۲۴ درصد آن آب دارد.
سروری اظهار کرد: سد فرخی شهرستان قاین نیز ۳۳.۴۱ درصد حجم صد، سد شهید پارسا در سرایان ۳۵.۳۵ درصد، سد کریت نیز ۴.۸۹ درصد، سد حاجی آباد نیز ۱۷.۸۳ درصد و سد سیاهو شهرستان سربیشه ۱۰ درصد حجم کلی سد آن آب دارد که این آمارها نشان دهنده دقت هر چه بیشتر ما در مصرف آب در بخش‌های مختلف را می‌طلبد.
میزان بارندگی‌ها تاکنون بیش از ۷۰ میلی متر بوده است
علیرضا خندان مدیرکل هواشناسی خراسان جنوبی رو در گفت‌وگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: تا روز ۲۷ فروردین ماه میزان بارندگی در خراسان جنوبی حدود ۷۰.۴ میلی متر بوده است.
مدیرکل هواشناسی خراسان جنوبی با اشاره به اینکه این میزان بارندگی نسبت به مدت مشابه در سال قبل ۸۱ درصد افزایش و نسبت به بلند مدت ۲۸ درصد کاهش داشته است، گفت: با توجه به اینکه سال گذشته کاهش بارندگی‌ها در ۷۰ -۶۰ سال قبل بی سابقه بوده است سال مطلوبی برای مقایسه نیست.
خندان رو گفت: با توجه به اینکه نسبت به بلندمدت و سال‌های نرمال، در سال زراعی جاری حدود ۲۸ درصد کاهش بارندگی داشته‌ایم می‌توان گفت شرایط مطلوبی از نظر وضعیت بارندگی نداریم.
عباس خاشعی، دانشیار پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه بیرجند و دکترای علوم و مهندسی آب در گفت‌وگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: ۷۰ درصد آب مصرفی ما در بخش کشاورزی هزینه می‌شود و از این جهت مدیریت آب این بخش یک ضرورت است.
وی با اشاره به اینکه در مورد مدیریت آب در بخش کشاورزی دو نگاه مدیریت مزرعه‌ای و مدیریت حوزه‌ای (یک حوزه آبی) وجود دارد، بیان‌کرد: سیستم‌های نوین آبیاری در مقیاس مزرعه‌ای در افزایش بهره‌وری آب مؤثر است ولی در مقیاس حوزه‌ای چندان مطلوب نیست.
وقتی سیستم‌های آبیاری نوین هم به کاهش مصرف آب کمک نکرد
عضو هیئت مدیره انجمن آبیاری و زهکشی ایران درباره چرایی مؤثر نبودن سیستم‌های نوین آبیاری در مقیاس حوزه‌ای گفت: علت این است که موقع استفاده از سیستم آبیاری نوین سطح زیر کشت را افزایش می‌دهیم و با این افزایش سطح زیر کشت مقدار مصرف آب کاهش پیدا نمی‌کند.
خاشعی تأکید کرد: بی توجهی در این موارد است که باعث شده علی رغم افزایش استفاده از سیستم‌های نوین آبیاری با کسری آب مخازن رو به رو باشیم.
وی درباره نقش الگوی کشت در کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی اظهار کرد: تعیین الگوی کشت موضوعی بسیار مهم و البته پیچیده است و به شرایط مختلف اقلیمی، اجتماعی، اقتصادی و … برمی‌گردد.
دانشیار پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه بیرجند که به تازگی به عنوان سرپرست دانشگاه تربت حیدریه نیز منصوب شده است، بیان‌کرد: شاید برای اینکه مردم ما در آرامش و آسایش باشند نیاز به کشت محصولات استراتژیک چون گندم، دانه‌های روغنی، شکر و … داشته باشیم ولی شرایط کم آبی را نیز باید در نظر بگیریم.
خاشعی گفت: به نظر من در کنار اینکه به واسطه کمبود منابع آبی باید برخی از این محصولات را وارد کنیم، نیاز داریم که پتانسیل خودکفایی کشت این محصولات را خودمان تقویت کنیم تا در شرایط بحرانی با مشکل رو به رو نشویم.
توجه به کشت گیاهان کم آب بر و مقاوم به خشکی برای خراسان جنوبی یک اولویت است که در مورد محصولات استراتژیک خراسان جنوبی چون زرشک و زعفران و عناب وجود دارد ولی باید به این نکته نیز توجه داشت که درختی چون درخت عناب در تابستان رشد می‌کنند و اینگونه درختان به صورت طبیعی نیاز به آب دارند وی اظهار کرد: به عنوان مثال ما برای تولید گندم به یک فرصت یک ساله نیاز داریم و اگر برای یک سال خودمان ذخیره گندم داشته باشیم تا حدودی آسودگی خاطر داریم چرا که در صورت رخ داده شرایط ویژه چون تحریم و … تا یک سال بعد که ذخیره ما به اتمام برسد فرصت کشت و برداشت گندم را داریم.
وی بیان داشت: توجه به کشت گیاهان کم آب بر و مقاوم به خشکی برای خراسان جنوبی یک اولویت است که در مورد محصولات استراتژیک خراسان جنوبی چون زرشک و زعفران و عناب وجود دارد ولی باید به این نکته نیز توجه داشت که درختی چون درخت عناب در تابستان رشد می‌کنند و اینگونه درختان به صورت طبیعی نیاز به آب دارند.
گیاهان دارویی بهترین کشت برای اقلیم خراسان جنوبی است
عضو هیئت مدیره انجمن آبیاری و زهکشی ایران یادآور شد: به نظر من از نگاه کارشناسی برای اقلیم خراسان‌جنوبی بهترین و مطلوب‌ترین کشت، کشت گیاهان دارویی است چرا که در مدت زمان کوتاه بازدهی مطلوبی نیز می‌دهند.
وی گفت: ما بیشتر گیاهان دارویی را در اسفند کشت کرده و در اردیبهشت یا خرداد برداشت می‌کنیم که با اقلیم استان ما نیز بسیار تطابق دارد.
خشکسالی و کمبود منابع آبی در استان‌های کویری و به ویژه خراسان جنوبی هر روز زخمی عمیق‌تر بر جای می‌گذارد، زخمی که مدیرکل منابع طبیعی خراسان جنوبی می‌گوید تنها راه درمان آبخیزداری است.
سازه‌های نجات دهنده استان
مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به شرایط خشکسالی در استان بیان کرد: سازه‌های آبخیزداری می‌تواند نجات گر استان در شرایط خشکسالی و مدیریت روان آب‌ها باشد.
علیرضا نصرآبادی با بیان اینکه بارندگی در استان به شکل رگباری است و به جای نفوذ آب در خاک شاهد رواناب‌ها هستیم، بیان داشت: اجرای سازه‌های آبخیزداری و مدیریت روان آب موجب می‌شود تا حجم بیشتری از آب به سفره‌های زیر زمینی نفوذ کند.
وی با بیان اینکه ۴۵ درصد جمعیت استان روستاییان هستند که به طور مستقیم معیشت آنها به آب وابسته است، اظهار داشت: در مکان‌یابی سازه‌های آبخیزداری اصولاً آنها را در بالا دست منابع آبی از جمله قنوات احداث می‌کنیم که این مهم موجب می‌شود تا آب دهی قنوات حداقل ۲ برابر افزایش یابد و در برخی از سازه‌ها حتی شاهد افزایش چهار تا پنج برابری دبی آب بوده‌ایم.
آمارها نشان می‌دهد روستاهایی که سازه آبخیزداری در بالا دست منابع آبی آنها احداث شده دیرتر از بقیه روستاها دچار مشکلات آبی شده‌اند مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی عنوان کرد: آمارها نشان می‌دهد روستاهایی که سازه آبخیزداری در بالا دست منابع آبی آنها احداث شده دیرتر از بقیه روستاها دچار مشکلات آبی شده‌اند.
وی تصریح کرد: قنات‌هایی که در طول ۲۰ سال به مرور خشک شده بودند، با بارندگی و اجرای سازه آبخیزداری مجدد احیا و منجر به برگشت جمعیت به برخی روستاها شده است.
وی با اشاره به اینکه هر هکتار اجرای عملیات آبخیزداری ۵۳۰ متر مکعب استحصال آب در هر سال دارد، بیان داشت: سازه‌های آبخیزداری از فرسایش ۹ تن خاک در هکتار جلوگیری می‌کنند و و کنترل رسوب را به میزان ۶ تن در هکتار مدیریت می‌کند.
به گفته وی همچنین اجرای هر هکتار آبخیزداری در بحث دامداری باعث افزایش ۱۲۰ کیلوگرم علوفه در هکتار می‌شود.
وی تصریح کرد: در سازه‌ها به دلیل اینکه از لوله‌های تخلیه استفاده می‌شود آب کم کم تخلیه شده و بهره برداران انسانی و اکوسیستم طبیعی از آن بهره مند می‌شوند.
نصرآبادی از اجرای ۲ هزار و ۱۷۶ سازه آبخیزداری شامل سنگی، گابیونی، سنگ ملاتی و خاکی در خراسان جنوبی خبر داد و افزود: در حال حاضر ۲۳۰ سازه آبخیزداری با اعتبار ۱۶۴ میلیارد تومان در حال احداث است.
وی با بیان اینکه در سال ۱۴۰۰ از محل اعتبارات ملی و استانی ۱۶۴ میلیارد تومان برای اجرای طرح‌های آبخیزداری اختصاص یافته است، افزود: تاکنون ۷۵ درصد این اعتبار تخصیص یافته و پروژه‌ها در حال انعقاد قرارداد یا احداث است که تا پایان سال مالی (تیر ۱۴۰۱) به اتمام خواهد رسید.
آنچه مسلم است در سال زراعی جاری نیز وضعیت منابع آبی در خراسان‌جنوبی چندان مطلوب نیست و می‌طلبد که در بخش‌های مختلف کشاورزی، شرب و صنعتی نسبت به اصلاح الگوی مصرف آب همت بیشتری داشته باشیم و گلوی خشک سرزمینمان را تشنه‌تر نکنیم.