خبرگزاری مهر- گروه استانها- مهسا حشمتی: آب مایه حیات است، جمله‌ای کلیشه‌ای که تکرارش اهمیت آن را کم‌رنگ کرده، تشکیل جوامع بشری و تمدن‌ها همواره وابسته به این عنصر مهم است و بشر با استفاده از آب برای خود غذا تولید کرده و در آینده نیز تولید می‌کند، دید کوته فکرانه به این نعمت خدادادی، زنگ خطر طبیعت را به صدا درآورده و انسان را در این برهه حساس کنونی وارد چالش جدی به نام بحران کم‌آبی ساخته است.
بارها از کارشناسان شنیده شده که جنگ سوم جهانی بر سر آب خواهد بود، در کشور ما که مساحت زیادی را کویر و بیابان تشکیل می‌دهد مصرف آب در بخش‌های متفاوت به حدی زیاد است که عملاً راندمان مصرف را نمی‌توان مثبت ارزیابی کرد، همواره راهکارهای بسیاری برای حفظ منابع آبی توسط کارشناسان ارائه شده اما عملی کردن این راهکارها نیازمند همکاری و ایجاد احساس خطر در جامعه است تا بحران کم‌آبی را بتوان کنترل کرد.
کاهش میزان بارندگی و نیاز روزافزون بشر به تولید غذا با توجه به رشد جمعیت باعث عدم توازن در چرخه آب در طبیعت شده است، به زبان ساده می‌توان این مساله را بیان کرد که در منابع آبی دخل و خرج متعادل نبوده و همواره استفاده بی‌رویه بشر از آب، باعث پدید آمدن بحران کم‌آبی شده است، در جوامع بشری کمتر توسعه‌یافته بدون توجه به عواقب هدر رفت آب از منابع آبی استفاده می‌شود و در حال حاضر استفاده از روش‌های نوین استحصال آب یکی از مهمترین دغدغه‌های حکومت‌ها است.
راه‌های مقابله با کم‌آبی به یکی از مهمترین موارد مطالعه بشر تبدیل شده و هر حکومتی می‌کوشد با توجه و ارج نهادن به طرق مختلف حفظ منابع آبی، آینده کشور خود را از چالش‌های آبی در امان نگاه دارد.
خشکسالی ۱۵ ساله در کرمانشاه / هدر رفت ۹۰ درصدی آب در کشت محصولات کشاورزی
فرشاد فتاحی معاون محیط زیست اداره‌کل حفاظت محیط زیست کرمانشاه در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: در بحث مدیریت منابع آبی ابتدا باید میزان آبی که در دسترس و موجود هست را دانست تا بنا بر آن نحوه استفاده از منابع آبی را مدیریت کرد، استان کرمانشاه در شرایط استاندارد سالانه ۴۵۰ میلیمتر بارندگی دارد اما حدود پانزده سال از ورود اقلیم کرمانشاه به دوره خشکسالی می‌گذرد و میزان بارندگی سالیانه، بسیار کمتر شده است.
وی با اشاره به لزوم در نظر گرفتن منابع پر مصرف آب در کرمانشاه تصریح کرد: از دیدگاه محیط زیستی و کشاورزی مصرف آب در منطقه مطلوب نیست چرا که حدود ۹۰ درصد آب مصرفی در حوزه کشاورزی از دسترس خارج می‌شود و بخشی از آب مصرفی با عنوان آب مجازی از طریق محصولات پر مصرفی مثل ذرت، هندوانه، طالبی و خربزه از دست می‌رود که باید از کشت محصولات پر مصرف ممانعت شود.
ارتباط مستقیم حفظ جنگل‌های بلوط و افزایش منابع زیرزمینی
معاون محیط زیست اداره‌کل حفاظت محیط زیست کرمانشاه خاطرنشان کرد: منابع آب زیرزمینی به شدت کاهش یافته، به طوری که ۴۵ درصد آب شیرین مصرفی در غرب کشور از طریق جنگل‌های بلوط استان‌های زاگرس‌نشین تأمین می‌شود که باید در حفظ جنگل‌های زاگرس تلاش ویژه انجام داد چرا که درختان عامل مهمی در حفظ رواناب و نفوذ آب به داخل زمین برای افزایش منابع آب زیرزمینی هستند.
| حوزه | راهکار |
| کشاورزی | اجرای آبیاری نوین |
| کشاورزی | ایجاد تصفیه خانه فاضلاب |
| خانگی | جداسازی شرب از سایر مصارف |
| اجرایی | مدیریت روان آب |
فتاحی با اشاره به اهمیت حفظ منابع طبیعی جنگل و مرتع بیان کرد: حفظ پوشش گیاهی و حفظ مراتع با جلوگیری از ورود دام مازاد، کنترل چرای دام در حفظ مراتع مؤثر است، مراتع نیز یکی از عوامل مهم برای جذب آب در خاک هستند و نفوذپذیری خاک را بالا می‌برند و مانع هدر رفتن رواناب می‌شوند، در مناطق خشک که سطح خاک بدون گیاه است، بعد از بارش باران آب به شکل رواناب روی سطح خاک جاری شده و با شستن خاک، عامل مهم فرسایش نیز است که با توجه به این عوامل باید در حفظ، احیا و توسعه مراتع و جنگل‌ها کوشید.
وی خاطرنشان کرد: قطرات آب ارزشمند است و باید حتی به وسیله استحصال آب از فاضلاب‌های انسانی، بازیافت آب از واحدهای صنعتی، تغییر در نحوه بهره‌برداری و برداشت از آب در مدیریت منابع آب تلاش کرد، جلوگیری از حفر چاه‌های غیرمجاز، حفظ مراتع و جنگل‌ها و محافظت آن‌ها از آتش‌سوزی، چرای دام مازاد و به طور کلی تخریب عامل مهمی در حفظ منابع‌آبی است.
راهکارهای بومی برای رد شدن از بحران کم‌آبی اندیشیده شود
خلیل جلیلی عضو هیئت علمی جهاد دانشگاهی کرمانشاه در گفتگو با خبرنگار مهر در خصوص مقابله با کم‌آبی این‌گونه اظهار کرد: کمبود بارندگی و پراکنش نامناسب آن در کشور بر موضوع خشکسالی دامن می‌زند و تأثیرات آن بر بخش شرب، تولید در کشاورزی، صنعت و امنیت غذایی کشور دارای اهمیت بالایی است، به طور قطع این موارد قابل چشم‌پوشی نبوده و الزام مدیریتی وجود دارد تا بتوان چاره‌ای برای رد شدن از بحران کم‌آبی اندیشید، بسیاری از موارد و راهکارهای مدیریتی گستره ملی و جهانی دارد و راهکارهای تخصصی و بومی برای هر منطقه متفاوت است.
وی افزود: از جمله اقدامات و راهکارهای حفظ منابع آبی می‌توان به کاهش میزان تبخیر آب از سطح منابع آبی، مدیریت کنترل سیلاب‌ها، مدیریت کشت محصولات کشاورزی و باغی که مصرف بالای آب دارند و مصارف صنعتی اشاره کرد، که همواره در مجامع علمی مطرح شده و ادعا می‌شود چاره‌جویی شده و برنامه‌های عملیاتی انجام گرفته است.
اجرای آبیاری نوین کمکی به صرفه جویی آب
این پژوهشگر مسائل آب در بخش دیگری از صحبت‌های خود تصریح کرد: در استان کرمانشاه طی دهه قبل مسائلی همچون آبیاری سنتی در بخش کشاورزی مورد توجه قرار گرفته و با اصلاحاتی که انجام شده کمک شایان توجهی به حفظ آب و ممانعت از هدر رفت منابع آبی شده اما هنوز هم بازده پایینی دارد و جای کار بیشتر و کار کارشناسی در آن مشهود است که انتظار می‌رود با انجام پژوهش‌های بیشتر در این زمینه پیشرفت بیشتری را شاهد باشیم، نکته مثبت و قابل توجه در امر اجرای سیستم‌های آبیاری نوین، جایگاه ویژه آن در بین مردم و جا افتادن فرهنگ استفاده از تکنیک‌های پیشرفته آبیاری زمین‌های کشاورزی است که درصد موفقیت اجرای آن را بالاتر برده است.
دشت‌های استان کرمانشاه به لحاظ برداشت و بهره‌برداری در شرایط ممنوعه و ممنوعه بحرانی قرار دارند.
جلیلی با اشاره به راهکارهای مناسب با میزان حجم منابع آبی موجود در استان کرمانشاه گفت: پایداری منابع آبی و بهره‌برداری درست، دغدغه اصلی سازمان‌های مربوطه در استفاده از منابع آبی است که در چهار حوزه می‌توان به آن پرداخت که موضوع اول، آب‌های زیرزمینی و آبخوان‌های دشت‌های استان کرمانشاه است، دشت‌های استان کرمانشاه به لحاظ برداشت و بهره‌برداری در شرایط ممنوعه و ممنوعه بحرانی قرار دارند.
وی ادامه داد: حدود ۹۰ درصد برداشت آب از منابع آبی دشت‌ها در بخش‌های کشاورزی مصرف می‌شود و لازم است به بهره‌برداری آب توجه جدی داشت چرا که سطح آب زیرزمینی در دشت‌های استان هر ساله دارای افت تشدید شونده است، که به این معناست که پتانسیل سالانه آبخوان را استفاده کرده و به ذخایر استاتیک نیز دست‌اندازی می‌شود و میزان برداشت در همه دشت‌ها از میزان تغذیه بیشتر بوده و بیلان آب منفی است پس باید از منابع حداقل و محدود به بهترین شکل بهره‌برداری شود.
این کارشناس حوزه آب بیان کرد: یکی از راهکارهای بهینه‌سازی بهره‌برداری از منابع آب زیرزمینی در بخش کشاورزی، کشت محصولات با بهره‌وری بالاست که متناسب با حجم آب در دسترس استفاده و برداشت از منابع آبی انجام شود، باید محصولاتی کشت شوند که با حجم ثابت مصرف آب، تولید و درآمد خالص بالاتری داشته باشند، بهینه‌سازی، تخصیص منابع آب و توجه به سطح بهینه مصرف محصول در الگوی کشت، راه برون‌رفت از وضعیت بحرانی در سفره آب زیرزمینی و منابع آب است.
رفع آلودگی رودخانه‌ها و آب‌های سطحی
جلیلی عنوان کرد: رفع آلودگی رودخانه‌ها و آب‌های سطحی که به عنوان شریان‌های انتقال منابع آب هستند از دیگر راهکارهای بهینه‌سازی بهره‌برداری از منابع آبی است که در اغلب شهرستان‌های استان کرمانشاه معضل آلودگی آب‌های سطحی وجود دارد، برای مثال، در رودخانه‌های شهرستان پاوه که دارای روستاهای هدف گردشگری بسیاری است آلودگی رودخانه‌ها که ناشی از ورود فاضلاب شهری و صنعتی است دیده می‌شود، اگر این منابع رفع آلودگی شود می‌توان از آن در چرخه مصرف و تولید بهره برد و وضعیت بهداشت عمومی و سلامت جامعه را بهبود بخشید، پرداختن به موضوعات آلاینده‌های منابع طبیعی قابل مدیریت است.
تصفیه خانه کرمانشاه فرصتی برای برای جلوگیری از هدر رفت آب
این پژوهشگر مسائل آب به اهمیت استفاده از پساب‌ها اشاره کرد و گفت: یکی از منابع اصلی آب مصرفی در بخش کشاورزی و صنعتی در دنیا استفاده مجدد از پساب‌ها است که در ایران انجام نمی‌شود، تصفیه‌خانه فاضلاب کرمانشاه فرصت ویژه‌ای است که با اندکی تغییر در فرآیندها و تکمیل زیرساخت‌های لازم، می‌توان تا حدود ۲ هزار لیتر در ثانیه تصفیه پساب انجام شود که در حال حاضر این مقدار ۷۰۰ لیتر در ثانیه است و بدون استفاده وارد رودخانه قره‌سو می‌شود و این رودخانه نیز تبدیل به جریان فاضلابی شده و در برخی از بازه‌ها در رودخانه اکسیژن محلول در آن صفر است و از پساب تصفیه خانه کرمانشاه برای کاهش غلظت فاضلاب رودخانه قره‌سو استفاده می‌شود.
در منطقه پایین دست تصفیه خانه کرمانشاه صنایعی وجود دارد که با حفر چاه اقدام به بهره‌برداری آب برای استفاده در موارد صنعتی کرده که تهدید بزرگی برای منابع آب زیرزمینی به حساب می‌آید، در حالی که استفاده از آب تصفیه خانه بسیار مناسب‌تر بوده و البته نیازمند توجه و قانون‌گذاری حاکمیتی است.
وی بیان کرد: می‌توان با اختصاص اعتبار لازم تجهیزات و زیرساخت‌های تصفیه خانه را تأمین کرد و با انتقال آن به بخش‌هایی از منطقه آب مورد نیاز در بخش کشاورزی، کشت محصولات تزئینی مانند پرورش گل رز و گلخانه از این منبع عظیم آب استفاده کرد، در منطقه پایین دست تصفیه خانه کرمانشاه صنایعی وجود دارد که با حفر چاه اقدام به بهره‌برداری آب برای استفاده در موارد صنعتی کرده که تهدید بزرگی برای منابع آب زیرزمینی به حساب می‌آید، در حالی که استفاده از آب تصفیه خانه بسیار مناسب‌تر بوده و البته نیازمند توجه و قانون‌گذاری حاکمیتی است.
جلیلی افزود: مصرف آب شرب در بخش خانگی نیازمند فرهنگ‌سازی است چرا که در مصارف خانگی در کارهای به ظاهر کوچک منزل مانند شستن ظرف‌ها، مسواک زدن، شیرآلات فرسوده و کارواش‌های خانگی هدر رفت بالایی برای آب شرب دارد که می‌توان با جداسازی آب شرب و آب مورد نیاز شستشو با جمع‌آوری آب باران در این حوزه نیز صرفه‌جویی کرد که البته نیازمند فرهنگ‌سازی است.
مدیریت روان آب‌ها کمکی بر مدیریت منابع آبی
کاوه جراره کارشناس ارشد آبخیزداری در استان کرمانشاه در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: مدیریت امر مهمی در راستای جبران کم‌آبی است و با مدیریت درست، راهکارهای درست نیز به نتیجه می‌رسد، مدیریت روان آب‌ها و آبخیزداری شهری با هماهنگی منابع طبیعی به شهرداری برای مصارف غیرشرب و آبیاری درختان و فضای سبز می‌تواند بسیار نتیجه‌بخش باشد، در شهرستان کرمانشاه که سطوح عایق زیادی به سبب وسعت این شهرستان وجود دارد که می‌توان از آن به عنوان سطح آب‌گیر استفاده کرد، به عنوان مثال دانشگاه رازی، دانشگاه علوم پزشکی و ورزشگاه‌ها از جمله سطوح آبگیری هستند که می‌توان با احداث سازه‌هایی آب باران را جمع‌آوری کرده و برای قسمت‌های غیرشرب به مصرف رساند.
وی با اشاره به صنایع با مصرف بالای آب افزود: صنایع آب‌بر مانند پتروشیمی، نیروگاه بخار، ذوب آهن و صنایع دیگری که عمدتاً در شهرستان اسلام آباد غرب قرار دارند عامل مهمی در استفاده از منابع آبی است که با استفاده از سامانه‌های جمع‌آوری آب باران می‌توان بدون استفاده از آب شرب، نیاز صنعت را برآورده کرد.
تلفیق صنعت و کشاورزی سنتی راهکار مدیریت مصرف ۹۰ درصدی آب در حوزه کشاورزی
این کارشناس حوزه آبخیزداری تصریح کرد: استان کرمانشاه در کشور به عنوان قطب کشاورزی شناخته می‌شود و از طرفی حوزه کشاورزی بیش از ۹۰ درصد مصرف آب را به خود اختصاص می‌دهد که با تلفیق صنعت و کشاورزی سنتی می‌توان از میزان هدر رفت آب در این حوزه کم کرد، همچنین کشت محصولات متناسب با زمین و عدم کشت صیفی‌جات و محصولاتی که آب مجازی دارند تا حد بسیاری استفاده از منابع آبی را کاهش می‌دهد.
جراره خاطرنشان کرد: انجام عملیات آبخیزداری بدون رویکرد سازه‌ای و با استفاده از امکانات خود طبیعت به شکلی که بعد از مدتی احیا شود، می‌تواند در خارج از شهرها منابع آب را کنترل کند، در عملیات آبخیزداری بیولوژیکی به وسیله خاک رواناب را کنترل و فرصت نفوذ را به خاک می‌دهد که در نتیجه سفره‌های آب زیرزمینی تغذیه می‌شوند.
وی بیان کرد: یکی از اقدامات مثبتی که در راستای جمع‌آوری آب باران در کرمانشاه صورت گرفته در شهرستان گیلان‌غرب بوده که با ایجاد سطحی، آب باران جمع‌آوری شده و برای آبیاری زمین‌های کشت گندم در مجاورت خود مورد مصرف قرار می‌گرفت.
این کارشناس حوزه آبخیزداری عنوان کرد: برای حفظ منابع طبیعی می‌توان به زمان پیش از اصلاحات ارضی توجه نمود و مانند آن دوره، مدیریت منابع طبیعی را به خود مردم واگذار کرد چرا که توانایی پوشش‌دهی و نیروی انسانی ادارات کم است، به این شکل که تقسیم‌بندی و مرزبندی برای روستا تعیین شود و نقش‌های مدیریتی داخل روستا مشخص شده تا افراد هر روستا مدیریت منابع طبیعی آن منطقه را عهده‌دار شوند.
جراره به اهمیت آمایش سرزمین اشاره کرد و افزود: در استان کرمانشاه طرح آمایش سرزمین انجام شده اما به نظر می‌رسد هنوز اجرایی نشده، در آمایش سرزمین بر اساس توانایی هر منطقه برنامه‌ریزی‌های منابع طبیعی انجام می‌شود.
وی گفت: در بخش صنعت و شرب قیمت آب باید طوری تعریف شود که افراد مخصوصاً در بخش صنعت قدر آن را بدانند، به نظر می‌رسد با انجام کارهای حاکمیتی و آموزش مردم همراه با تشویق و تنبیه می‌تواند اثرگذار باشد.
کارشناس ارشد آبخیزداری با توجه به مشکلات و مدیریت ضعیف در استان کرمانشاه عنوان کرد: با توجه به وضعیت کنونی، ایجاد گرد و غبار، خشکسالی در استان، مدیریت نادرست و عدم وجود برنامه‌ریزی که مشکلات حوزه منابع طبیعی و منابع آبی را چندین برابر می‌کند به نظر می‌رسد شاید به ناچار افراد به مهاجرت نیز فکر کنند چرا که با این اوضاع موجود، اصلاح آن در زمان کوتاه امکان‌پذیر نیست.
به گزارش خبرنگار مهر، برون‌رفت از بحران آب نیازمند برنامه‌ریزی علمی، تأمین اعتبارات و توجه به اختصاصات بومی هر منطقه دارد تا بتوان با صرف زمان، کشور را از معضل بی‌آبی رها ساخت و از همه مهمتر ارائه نظرات کارشناسی زمانی ارزشمند است که به کار گرفته شود و بی‌شک به کارگیری برخی از این راهکارها مستلزم صرف هزینه است، هزینه کردن در زمینه حفظ و مدیریت منابع آبی سرمایه‌گذاری بلند مدت و مفیدی است که به طور مستقیم بر زندگی بشر اثرگذار است.