خبرگزاری مهر-گروه استانها: وقتی صحبت از مدیریت به میان می‌آید، به دنبال خود برنامه‌ریزی کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت نیز به همراه دارد اما گاهی اوقات این نوع برنامه‌ریزی به قدری با عنصر زمان آمیخته می‌شود که حیات و ممات بشر به آن وابسته است.
بدون شک با نیم‌نگاهی به جوامع بشری درمی‌یابیم که یکی از تنگناهای اساسی دنیای امروز، کافی نبودن آب برای مصارف گوناگون اعم از شرب صنعت، کشاورزی و محیط‌های طبیعی است بدون شک با نیم‌نگاهی به جوامع بشری درمی‌یابیم که یکی از تنگناهای اساسی دنیای امروز، کافی نبودن آب برای مصارف گوناگون اعم از شرب صنعت، کشاورزی و محیط‌های طبیعی است و با توجه به اینکه ایران در منطقه خشک و نیمه‌خشک قرار گرفته، این موضوع و چالش یک امر اجتناب‌ناپذیر بوده که برای حل معضلات پیرامون آن باید دست به دامان برنامه‌ریزی علمی و عملی بود.
همه ما به این موضوع اشرافیت داریم که نیاز روزافزون انسان به آب از یک سو و کمبود آن از سوی دیگر به ویژه در مناطق خشک و نیمه‌خشک جهان، باعث افزایش بهره‌برداری از منابع آب، به خصوص منابع آب زیرزمینی شده است. منابع آب‌های زیرزمینی از حساسیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است که متاسفانه مورد استفاده بی‌رویه قرار می‌گیرد، بنابراین ضروری است منابع آب زیرزمینی به جد مدیریت شده و بر نحوه مصرف آن نظارت بیشتری شود.
کارشناسان معتقدند که حجم آب موجود بر روی کره زمین همواره ثابت بوده و هست و زندگی همه موجودات زنده به طور مستقیم به آب وابسته بوده و این مایع نه تنها برای مصارف آشامیدن و کارهای روزمره کاربرد دارد، بلکه برای حل مشکلات صنایع و کاربردهای کشاورزی نیز نقش اصلی و عمده دارد، از این رو انسان بدون آب به زودی زندگی خود را از دست رفته خواهد دید.
دشت های استان زنجان با افت شدید سفره های آب زیرزمینی مواجه هستند
اظهارنظر محققان حاکی از آن است که بارندگی‌ها در همه نقاط کره زمین به طور یکسان پراکنده نبوده و در نقاط مختلف دارای مقیاس‌های متفاوتی است. با توجه به شور بودن آب اقیانوس‌ها و دریاها و نیز صرف هزینه زیاد برای تصفیه این آب شور، انسان ناچار است به آب‌های شیرین موجود در خشکی‌ها و اتمسفر زمین بسنده کند، پس با روند کنونی جهان و افزایش جمعیت، بحران‌های آینده شکل گرفته که از آن به بحران آب یاد می‌شود.
این عبارت که «ملتی موفق خواهد بود که بتواند آب را به نحو احسن مدیریت کند» عبارت بسیار ارزشمند و درستی است؛ چرا که ستیز بشر در سال‌های نه چندان دور بر سر آب خواهد بود و با توجه به اینکه ایران در منطقه خشک و نیمه‌خشک قرار گرفته است، مدیریت منابع آبی بیش از هر زمان دیگری از اهمیت دوچندان برخوردار است و امروز اگر این مدیریت اتخاذ نشود، فردا منابعی برای‌مان نخواهد ماند.
میزان افت سطح آب‌های زیرزمینی طی ۳۰ سال گذشته در دشت زنجان ۱۶.۴۹ متر، در دشت سجاس ۱۱.۰۶ متر، در دشت ابهر ۲۹.۷۷ متر، در دشت قیدار ۱۲.۷۰ متر و در دشت زرین‌آباد نیز ۱۰.۵۶ متر بوده است مرور مجموع افت سطح آب سفره‌های زیرزمینی استان زنجان از سال ۱۳۷۰ تا ۱۴۰۰ بیانگر آن است که دشت‌های استان زنجان از این حیث شاهد افت محسوسی بوده است. میزان افت سطح آب‌های زیرزمینی طی ۳۰ سال گذشته در دشت زنجان ۱۶.۴۹ متر، در دشت سجاس ۱۱.۰۶ متر، در دشت ابهر ۲۹.۷۷ متر، در دشت قیدار ۱۲.۷۰ متر و در دشت زرین‌آباد نیز ۱۰.۵۶ متر بوده است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای زنجان در گفتگو با خبرنگار مهر با گریزی به وضعیت بارندگی‌ها در استان تا ۳۰ فروردین‌ماه امسال، اظهار می‌کند: اگر مجموع بارندگی‌های استان را تا ۳۰ فروردین‌ماه امسال در سال آبی ۱۴۰۰ – ۱۴۰۱ با بارندگی مشابه سال آبی ۱۳۹۹ – ۱۴۰۰ و متوسط دوره آماری مقایسه کنیم، خواهیم دید که با کاهش بارندگی‌ها در سال آبی ۱۴۰۰ – ۱۴۰۱ نسبت به دوره گذشته در استان مواجه بوده‌ایم.
اسماعیل افشاری با یادآوری اینکه مجموع بارندگی در استان زنجان تا ۳۰ فروردین‌ماه سال آبی ۱۴۰۰ – ۱۴۰۱ حدود ۱۷۱ بوده است، خاطرنشان می‌کند: این در حالی است که مجموع بارندگی تا ۳۰ فروردین‌ماه سال آبی ۱۳۹۹ – ۱۴۰۰ حدود ۱۷۴ گزارش شده است. از طرفی مجموع بارندگی تا ۳۰ فروردین‌ماه دوره آماری ۲۳۵، درصد تغییرات نسبت به سال گذشته منفی ۱.۷ و درصد تغییرات نسبت به متوسط دوره آماری نیز منفی ۲۶.۹۳ بوده است.
۱۶۰ روستای استان زنجان از تنش آبی خارج شده است
بدون شک، موضوع تنش آبی در جوامع امروز به ویژه کشورهایی که در مناطق خشک و نیمه‌خشک قرار دارند، به یک بحران و چالش جدی تبدیل شده و روستاها جزو مناطقی به شمار می‌روند که بیشترین تاثیر را از این تنش آبی می‌پذیرند. طبق آخرین آمار اعلام شده از سوی شرکت آب منطقه‌ای زنجان، با وجود اینکه ۱۶۰ روستا در سال گذشته از محدوده تنش آبی خارج شده اما کماکان ۱۰۰ روستا در این وضعیت به سر می‌برند.
آمار و میزان بارندگی‌ها در استان زنجان طی سال گذشته حاکی از آن است که طبق برآوردی که در سال گذشته انجام شد، بارش‌ها در استان نسبت به بلندمدت ۳۶ درصد و نسبت به مدت مشابه سال ۹۹ نیز ۴۵ درصد کاهش داشته است، این در حالی است که ۷۵ درصد آب استان از منابع زیرزمینی تامین شده و تغییرات اقلیمی نیز این موضوع را تحت تاثیر قرار داده است.
وضعیت بارندگی‌ها در سال گذشته بیانگر آن است که بارش برفی که در سال گذشته شاهد آن بودیم، به گونه‌ای نیست که ماندگار بوده و بتواند برای استان زنجان ذخیره برفی داشته باشد، به همین خاطر از این حیث شاهد یک تهدید جدی برای استان خواهیم بود.
موضوع هدررفت آب با عنوان آب بدون درآمد به دو بخش واقعی و ظاهری تقسیم‌بندی می‌شود که هدررفت واقعی از محل فرسودگی تاسیسات و هدررفت ظاهری از محل ایرادات اندازه‌گیری اتفاق می‌افتد دغدغه دیگری که پیش روی منابع آبی استان بوده و یک تهدید به شمار می‌رود، موضوع هدررفت آب است که در این خصوص مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای زنجان اذعان می‌کند: موضوع هدررفت آب با عنوان آب بدون درآمد به دو بخش واقعی و ظاهری تقسیم‌بندی می‌شود که هدررفت واقعی از محل فرسودگی تاسیسات و هدررفت ظاهری از محل ایرادات اندازه‌گیری اتفاق می‌افتد.
افشاری با یادآوری اینکه میانگین آب بدون درآمد استان ۳۹ درصد بوده که ۲۳.۵ درصد آن شهری و ۴۵ درصد آن نیز روستایی است، متذکر می‌شود: ۴۰ درصد تاسیسات شهری استان فرسوده بوده و روند اصلاح شبکه به کندی انجام می‌شود. از طرفی ۳۰ درصد حجم آب روستاها متعلق به افراد پرمصرف بوده و مشترکان پرمصرف در روستاها نیز در حدود چند برابر میزان مصرف، آب مصرف می‌کنند.
موضوع دیگری که به عنوان یک تهدید جدی در برابر منابع آبی استان وجود دارد، بحث برداشت بی‌رویه آب‌های زیرزمینی است، هر چند اقداماتی تا به امروز در راستای انسداد چاه‌های غیرمجاز در استان انجام شده و مقامات قضایی نیز در این زمینه ورود پیدا کرده‌اند اما به نظر می‌رسد کماکان این موضوع به یک دغدغه جدی در راستای مدیریت منابع آبی استان تبدیل شده است.
مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای زنجان با اعلام صریح این موضوع که گاهی انسداد چاه‌های غیرمجاز با معیشت مردم در ارتباط است، اظهار می‌کند: با وجود اینکه اقدام به انسداد چاه‌های غیرمجاز می‌شود اما دوباره برخی چاه‌ها توسط مردم پاکسازی شده و مورد استفاده مجدد قرار می‌گیرد که بدون شک این چرخه باطل به هیچ وجه نمی‌تواند چرخه کاملی برای مدیریت منابع آبی در استان باشد.
وی با تاکید بر اینکه با سودجویان در این زمینه به شدت برخورد شده و هیچ اغماضی نخواهیم کرد، ادامه می‌دهد: معتقدیم در کنار این امر باید برخی الزامات نیز همچون رعایت الگوی کشت مورد توجه قرار گرفته و از کشت و برداشت محصولات پر آب‌بر که در این سال‌ها حتی بازار فروش نیز نداشته است، خودداری شود.
از همه عواملی که می‌توان آن را به نوعی عامل انسانی داشت که بگذریم، وضعیت اقلیم منطقه نیز که باز هم در بخش‌هایی از آن پای دخالت انسان به چشم می‌خورد، باعث شده است که امروز شاهد چنین وضعیتی در حوزه منابع آبی استان باشیم که نمونه بارز آن کاهش میزان بارندگی‌ها در سال جدید که ماه اول آن را نیز پشت سر گذاشتیم.
تنش آبی از تبعات دمای بی سابقه در استان زنجان است
مدیرکل هواشناسی استان زنجان با یادآوری اینکه امسال شاهد دمای بی‌سابقه در نیم قرن اخیر خواهیم بود، می‌افزاید: یکی از تبعات دمای بی‌سابقه، به وجود آمدن تنش آبی در استان است.
محمدرضا رحمن‌نیا در گفتگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه بر اساس پیش‌بینی‌های بلندمدت در یک ماه آینده هوای گرم‌تر از نرمال در استان حاکم خواهد بود که البته می‌تواند با نوسانات دمایی نیز همراه باشد، عنوان می‌کند: برای ماه آتی میزان بارش‌ها کمتر از نرمال پیش‌بینی شده و با کم‌بارشی مواجه خواهیم بود که همراهی این دو با هم موجب تنش آبی و خشکسالی در سطح استان خواهد شد.
تا به امروز جلسات متعددی در حوزه مدیریت منابع آبی تشکیل و قوانین متعددی نیز در این زمینه وضع شده است اما آیا زمان آن نرسیده است که برای همیشه به موضوعاتی چون برداشت‌های بی‌رویه آب از چاه‌های غیرمجاز، کشت و برداشت محصولات پرآب‌بر، مصرف بی‌رویه و خارج از الگوی آب و … نگاهی کارشناسانه و یا بهتر بگوییم واقع‌بینانه داشته باشیم؛ چرا که مقصر دانستن دولت‌های قبلی در حالی که هر روز شاهد کاهش منابع آبی هستیم، نمی‌تواند مایه حیات ما را که هر روز کمتر می‌شود به ما بازگرداند.