خبرگزاری مهر، گروه بین الملل - آذر مهدوان: روند عادی سازی روابط با کشورهای حوزه خلیج فارس از سوی ترکیه وارد مراحل جدی‌تری شده است؛ سرانجام پس از کش و قوس‌های فراوان بعد از پنج سال وقفه اولین دیدار میان مقامات عربستان سعودی و ترکیه در سطح بالا با سفر رجب طیب اردوغان به ریاض در هفته گذشته انجام شد.
مراودات سیاسی ترکیه و عربستان از سال ۲۰۱۸ میلادی بر سر قتل «جمال خاشقجی» روزنامه نگار منتقد حکومت آل سعود در کنسولگری عربستان در استانبول با تنش‌های بسیاری همراه بود و این تنش صرفاً محدود به روابط سیاسی دو کشور نبود و در بعد اقتصادی و حتی رسانه‌ای نیز دنبال شد.
البته این فضای متشنج صرفاً به اتفاقات سال ۲۰۱۸ مربوط نمی‌شود، زیرا آنکارا قبل‌تر نیز بر سر مساله اخوان المسلمین و رقابت‌های منطقه‌ای اختلافات جدی با ریاض تجربه کرده بود ولی با قتل خاشقجی این روابط سرد میان دو کشور شدت پیدا کرد و به اوج خود رسید.
این وضعیت در حالی است که با آغاز بیداری اسلامی از سال ۲۰۱۱ سیر روابط سیاسی ترکیه به سمت مناقشه با دولت‌های عربی در منطقه سوق داده شد. نوع رویکرد و گرایش حزب عدالت و توسعه و مداخله در مسائل لیبی موجب شد بستر اختلافات آنکارا با کشورهای حاشیه خلیج فارس از منطقه غرب آسیا تا دریای مدیترانه شرقی گسترش یابد نوع رویکرد و گرایش حزب عدالت و توسعه و مداخله در مسائل لیبی موجب شد بستر اختلافات آنکارا با کشورهای حاشیه خلیج فارس از منطقه غرب آسیا تا دریای مدیترانه شرقی گسترده شود.
به‌طوری که عربستان سعودی با همکاری امارات و مصر از در حمایت از دولت یونان برآمد و با ایجاد جبهه‌ای سیاسی شرایط را برای انزوای ترکیه در مدیترانه شرقی فراهم کرد. حتی گفته می‌شود دولت‌های عربی ۱۲ میلیارد دلار برای شکست اردوغان در انتخابات ریاست جمهوری ترکیه در سال ۲۰۱۸ هزینه کرده بودند.
اما چرا پس از سال‌ها ترکیه به فکر عادی سازی روابط با کشورهای حاشیه خلیج فارس افتاده است؟
پاسخ این سوال را باید در چند دلیل بررسی کرد: اولین دلیل به شرایط ترکیه در مدیترانه شرقی باز می‌گردد؛ همانطور که در بالا هم اشاره شد در این دریا جبهه‌ای علیه ترکیه ایجاد شده است که در آن شاهد هستیم آنکارا به سمت انزوای سیاسی پیش رفته است.
دریای مدیترانه به خاطر شرایط ژئوپلیتیک و وجود ذخایر هیدروکربن از اهمیت ویژه ای برای دولت ترکیه برخوردار است و این دولت گاهی در این محدوده اعلام ناوتکس می‌کند و فعالیت حفاری گازی انجام می‌دهد. فعالیت ترکیه در مدیترانه شرقی مخالفت برخی از همسایه‌های آبی به خصوص دولت آتن را به همراه داشته است و برای همین سیاست ترکیه در دریای مدیترانه به چالش کشیده شده است. به جز دولت لیبی، کشورهای عربی هم نگاه مثبتی به سیاست آنکارا در موضوع مدیترانه شرقی ندارند، برای همین ترکیه اینبار برای شکستن این جبهه تصمیم به عادی سازی روابط با امارات، عربستان سعودی و مصر کرده است که البته روند عادی سازی روابط با مصر فعلاً به کندی پیش می‌رود.
دلیل دوم به شرایط اقتصادی ترکیه مربوط می‌شود؛ افزایش قیمت دلار و متعاقباً کاهش ارزش لیر در ترکیه چرخه اقتصادی این کشور را متضرر کرده است. این موضوع باعث شده دولت اردوغان به فکر منابعی برای تزریق دلار به ترکیه باشد؛ شیوع پاندمی کرونا تأثیر خوبی در روند اقتصادی کشورهای جهان نداشته است برای همین ترکیه مجبور بود کشورهایی را برای نزدیکی روابط خود انتخاب کند که تاثیرش را هر چه سریع‌تر در اقتصاد خود ببینید. برای همین دولت‌های حوزه خلیج فارس در شرایط کنونی بهترین گزینه برای ترکیه محسوب می‌شدند.
البته برخی تحلیلگران معتقدند آغار روند مذاکرات میان ایران و عربستان نیز در این موضوع تأثیرگذار بوده است؛ برای نمونه پروفسور «باریش دوستر» از تحلیلگران ترکیه‌ای در یادداشتی با اشاره به ترمیم روابط ترکیه با کشورهای عربی می‌نویسد: با آغاز تلاش کشورهای خلیج فارس به سرکردگی عربستان سعودی برای بهبود روابط با ایران و همچنین اهمیت دادن این کشورها برای عادی سازی روابط با دولت دمشق، سیاست ترکیه را به سمت نزدیکی بیشتر با این کشورها پیش برده است تا دیگر در منطقه تنها نباشد.
ضمن اینکه صنعت گردشگری نیز برای ترکیه فاکتور بسیار مهمی بوده است زیرا بخش عظیمی از درآمد ترکیه به صنعت گردشگری این کشور مربوط است. واقعیت این است که ترکیه بیشترین گردشگر را از کشور اوکراین و روسیه داشته و آغاز جنگ میان این دو کشور صنعت گردشگری ترکیه را نیز تحت تأثیر قرار داده است واقعیت این است که ترکیه بیشترین گردشگر را از کشور اوکراین و روسیه داشته و آغاز جنگ میان این دو کشور صنعت گردشگری ترکیه را نیز تحت تأثیر قرار داده است. با گرم‌تر شدن هوا فصل گردشگر پذیری ترکیه نیز آغاز می‌شود و برای همین ترکیه به فکر جذب مشتریان جدیدتر برای رونق صنعت گردشگری خود افتاده است.
به طوری که اردوغان این هفته پس از نماز عید فطر در پاسخ به خبرنگاران گفت که در دیداری که با بن سلمان داشته در خصوص ورود گردشگران از عربستان سعودی به ترکیه صحبت کرده و امیدوار است در این زمینه اتفاقات مثبتی بیفتد. البته ترکیه زمستان سال گذشته توافقی در حوزه گردشگری با دولت امارات نیز امضا کرد.
اما با نگاهی اجمالی به روند عادی سازی روابط ترکیه و کشورهای منطقه سوال دیگری که به ذهن خطور می‌کند این است: آیا کشور بعدی می‌تواند سوریه باشد؟
«مصطفی بالبای» روزنامه‌نگار و سیاستمدار سابق ترکیه اخیراً در یادداشتی مدعی شده کشور بعدی برای عادی سازی روابط، دولت سوریه است و کاخ «بش تپه» در حال بررسی نحوه ترمیم روابط با دمشق است. نکته جالب اینکه روزنامه حریت از نشریه‌های نزدیک به اردوغان در مطلبی صحت این موضوع را تأیید کرده است.
ترکیه از سال ۲۰۱۱ با آغاز FPVHK سوریه اختلافات جدی را با این کشور تجربه کرده است. دولت ترکیه علی رغم همه تلاشش برای سقوط دولت بشار اسد به نظر می‌رسد این بار قصد ترمیم و توسعه روابط با دولت دمشق را دارد که مهم‌ترین دلیلش می‌تواند بازگرداندن پناهندگان سوری به کشورشان باشد. باید منتظر ماند و دید ایستگاه بعدی در قطار عادی سازی روابط خارجی آنکارا کدام کشور خواهد بود؟