به گزارش خبرنگار مهر، یکی از چالش‌های نظام سلامت در مواقع وقوع حوادث بزرگ و بلایا، آمادگی مراکز درمانی است. در همین حال، ضرورت دارد که مردم نیز برای مصون ماندن از آسیب‌های حوادث و بلایا، از آمادگی لازم برخوردار باشند.
سیل‌های مکرر و بارندگی‌های شدید ناشی از تغییرات آب و هوایی باعث غرق شدن، جراحت، حملات قلبی و بیماری‌های عفونی می‌شود. خشکسالی‌ها و آتش سوزی‌های مکرر ناشی از تغییرات آب و هوایی منجر به خفگی، سوختگی، بیماری‌های تنفسی و قلبی عروقی، جراحت و مشکلات سلامت روان می‌شود.
تغییرات اقلیمی تأثیرات قوی‌تر و طولانی‌تری بر سلامت روانی، رفاهی و اجتماعی افراد می‌گذارد. بحران آب و هوا باعث موج‌های مرگبار گرما، سیل، سو تغذیه و بیماری‌های عفونی شده است.
آرزو دهقانی دانشجوی دکترای تخصصی سلامت در بلایا و فوریت‌ها، در گفتگو با خبرنگار مهر، گفت: مردم همواره در حال زندگی عادی هستند اما زمانی که اتفاقات غیرمنتظره رخ می‌دهد، شرایط زندگی به شدت تغییر می‌کند و مردم به طور ناگهانی متوجه می‌شوند که زندگی آنها چقدر می‌تواند شکننده باشد. اقداماتی که افراد قبل از وقوع یک حادثه یا بحران انجام می‌دهند می‌تواند تفاوت چشمگیری در توانایی آنها برای مقابله با آن و حفاظت از اعضای خانواده در برابر خسارات قابل اجتناب، ایجاد کند.
وی افزود: اولین قدم برای آماده شدن در مواجهه با هر بحرانی این است که خطرات تهدید کننده جامعه را شناسایی کنیم. آیا جامعه مستعد طوفان‌های زمستانی است، گردباد، زلزله و…، است. نقشه خطر محلی، منطقه‌ای و ملی باید تهیه شود تا بر اساس آن تهدیدات جامعه مشخص شود. این نقشه خطر علاوه بر ارتقا آگاهی و آمادگی عمومی، راهکارهای عملیاتی نیز همچون عدم خریداری خانه در مناطق مستعد سیل و طوفان، ارائه دهد.
دهقانی ادامه داد: گام بعدی هوشیار بودن عموم مردم در خصوص پیام‌های هشداری است که توسط مدیران بحران و شهر صادر می‌شود. گاهی این پیام‌ها در راستای پناهگیری و گاهی تخلیه منزل و یا حتی شهر محل زندگی است، بنابراین خانواده‌ها باید قبل از بروز حادثه یا بلایا، خود را آماده کنند، زیرا زمانی که تخلیه خانه فرا می‌رسد، ممکن است برای جمع آوری حتی اولیه‌ترین مایحتاج دیر شده باشد. بنابراین شهروندان باید لوازم مورد نیاز را آماده کرده و در دسترس قرار دهند تا در صورت نیاز به تخلیه منزل، در کمترین فرصت این کار انجام شود. دوره‌های تخلیه می‌تواند برای ساعت‌ها، چند روز یا حتی بیشتر پس از یک فاجعه بزرگ ادامه یابد. در بخش یا تمام این زمان، شهروندان ممکن است مسئول تأمین غذا، پوشاک و سایر لوازم اضطراری خود باشند.
دانشجوی دکترای تخصصی سلامت در بلایا و فوریت‌ها، افزود: همچنین اعضای خانواده باید نزدیک‌ترین ایستگاه ایمن نزدیک محل زندگی خود را که توسط مدیریت بحران شهرداری فراهم شده است، شناسایی کرده و مسیرهای رسیدن به آن را بدانند و همگی پس از وقوع حادثه یا بحران در آنجا پناه بگیرند.
وی گفت: از آنجا که در زمان وقوع حوادث و بلایا هر یک از افراد یک خانواده در یک جا هستند از منزل تا مدرسه و محل کار، لذا همه شهروندان باید آموزش‌های آمادگی در برابر بلایا را بگذرانند. والدین باید فرزندان خود را آماده کنند و با همدیگر آمادگی در برابر بلایا، آماده سازی کیف نجات، پناهگیری و…، را تمرین کنند. شهروندان باید مسئول آمادگی خود باشند.
دهقانی افزود: کیف نجات باید شامل غذای فاسد نشدنی، آب، چراغ قوه، رادیو با باتری، باتری‌های اضافی، شمع، برق کمکی، پتو، جعبه کمک‌های اولیه، داروها، ژنراتور و پول باشد. این کیف در منزل، خودرو و محل کار باید وجود داشته باشد. افراد خانواده باید یاد بگیرند که چگونه برق و گاز خانه را در صورت نیاز قطع کنند.
وی گفت: هر یک از اعضای خانواده باید نحوه استفاده از کپسول آتش نشانی را بدانند. آتش نشانی محلی می‌تواند استفاده مناسب از خاموش کننده ها را آموزش دهد. محل نگهداری خاموش کننده باید به همه ساکنان خانه نشان داده شود. هشدار دهنده دود باید در تمام اتاق‌های خانه نصب شود، به خصوص نزدیک اتاق خواب. هر خانواده باید ماهانه یک بار ردیاب را آزمایش کند و حداقل یک یا دو بار در سال باتری را عوض کند.
دهقانی اظهار داشت: نقشه خطر خانه و محل کار باید توسط اعضا خانواده طراحی شود. برای این کار نقاط خطرناک و نقاط ایمن منزل باید شناسایی و نشان گذاری شود. ایمن سازی غیرسازه ای محل زندگی نیز از دیگر راهکارهای کاهش خطر و ارتقا آمادگی است. کسانی که در مناطق زلزله خیز زندگی می‌کنند باید به یاد داشته باشند که اجسام سنگین را ایمن کنند. به عنوان مثال، قفسه‌های کتاب سنگین باید به دیوار بسته شود و اجسام سنگین مثل تابلو و یا لوستر نباید بالای تخت آویزان شوند. نقاط ایمنی همواره مکان مناسبی برای پناه گیری در حوادث و بلایا خواهند بود.
دانشجوی دکترای تخصصی سلامت در بلایا و فوریت‌ها تاکید کرد: همه اعضا خانواده به خصوص کودکان باید نحوه تماس با شماره‌های امدادی و نحوه امدادخواهی را یاد بگیرند. دانستن نحوه ارائه کمک‌های اولیه و CPR می‌تواند به نجات جان انسان‌ها در زمانی که اقدام فوری ضروری است کمک کند. پس همه باید یاد بگیریم.
آمادگی زیرساخت‌های نظام سلامت
زهرا اسکندری، متخصص سلامت در بلایا و فوریت‌ها و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی البرز، در گفتگو با خبرنگار مهر، به نقش مسئولین در ایمنی سازه‌ای، غیره سازه‌ای و عملکردی مراکز درمانی در مقابله با حوادث و بلایا اشاره کرد و گفت: در زمان وقوع حوادث و بلایا، نیازهای بهداشتی و درمانی یکی از نیازهای اساسی و اولیه انسان‌ها است. در بین ساختارهای بهداشت و درمان، بیمارستانها جز فعال‌ترین واحدها بوده و خدمات سریع و کارآمد آنها می‌تواند نقش مؤثری در کاهش میزان مرگ ومیر ناشی از حوادث و بلایا ایفا کند. لذا توجه به این مراکز در مدیریت حوادث و بلایا و ارائه طرح‌های آمادگی و استراتژی-های مقابله با حوادث و بلایا به عنوان یکی از نگرانی‌های عمده سازمان بهداشت جهانی، تأثیرات چشمگیری در کاهش تلفات جانی خواهد داشت.
وی افزود: بیمارستانها به دلیل پیچیدگی‌های سازه‌ای، غیر سازه‌ای و عملکردی و همچنین به دلیل وجود تجهیزات گران قیمت به طور بالقوه در برابر بلایا آسیب پذیرند، این در حالی است که در هنگام وقوع بلایا باید قادر به ادامه فعالیت خود در یک محیط امن، نجات جان قربانیان حادثه و ارائه خدمات سلامت باشند. توجه به بحث ایمنی سازه‌ای، غیره سازه‌ای و عملکردی بیمارستانها در برابر بلایا هم در کشورهای توسعه یافته و هم در کشورهای در حال توسعه به عنوان یک چالش مهم مطرح است و مسئولین باید توجه ویژه به این موضوع داشته باشند و اطمینان حاصل شود که بیمارستانها در زمان وقوع حوادث و بلایا و پس از آن به منظور ارائه خدمات ضروری و نجات جان انسان‌ها، ایمن و تاب آور است.
اسکندری ادامه داد: تاب آوری بیمارستان ارتباط مستقیمی با میزان آمادگی برای مقابله با حوادث و بلایا و حفظ آن جهت ادامه فعالیت دارد، لذا بررسی زیرساخت‌های موجود ارائه راهکارهای جدید، پایبندی به اصول و قوانین، دستورالعمل‌ها و بخشنامه‌های وزارت بهداشت، و همچنین اقدامات لازم در جهت ایمن سازی به عنوان راه کارهایی برای تاب آوری در زمان وقوع بلایا است.
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی البرز افزود: حوادث گذشته نشان داده که وضعیت آمادگی بیمارستانها در مواجهه با بلایا در ایران مناسب نبوده و آسیب‌های حیاتی و اختلال عملکردی بیمارستانها بارها گزارش شده است. به عنوان مثال، در زلزله بم (۱۳۸۲)، تقریباً تمام بیمارستان‌های دولتی و خصوصی کاملاً تخریب شدند. در زلزله زرند (۱۳۸۳) به علت خسارت غیر سازه‌ای و عدم وجود کارکنان، حدود شش ساعت در عملکرد بیمارستان اختلال ایجاد شد. در زلزله آذربایجان شرقی (۱۳۹۱)، بیمارستانی که تنها یک سال پیش از وقوع زلزله افتتاح شده بود نیز تخریب شد.
وی گفت: تخریب یا غیرفعال شدن مراکز درمانی علاوه بر پیامدهای سو اقتصادی، حس عدم امنیت و ناپایداری اجتماعی را در پی خواهد داشت. البته توجه به این نکته نیز ضروری است که آسیب فیزیکی تنها تأثیر ناشی از حوادث و بلایا نیست و شواهد بسیاری وجود دارد که حوادث و بلایای خفیف یا متوسط نیز توانسته‌اند عملکرد بیمارستانها را مختل نمایند. اگر بیمارستانها پیش از وقوع حوادث، آمادگی مناسب را به دست آورند می‌توانند با تمام قوا حوادث و بلایا را کنترل کنند. ارتقای آمادگی و بهبود وضعیت ایمنی بیمارستانها موجب ارائه خدمات به موقع و کاهش میزان مرگ و میر و معلولیت‌ها در زمان وقوع حوادث و بلایا خواهد شد.
اسکندری افزود: اطمینان از ایمنی سازه‌ای، غیرسازه ای و عملکردی مراکز بهداشتی و درمانی از موارد مهم و دارای اولویت است. لذا با اجرای برنامه ارزیابی ایمنی و عملکردی مراکز بهداشتی درمانی در برابر حوادث و بلایا، آموزش تخصصی به مدیران و کارکنان، طراحی، اجرا و ارزشیابی تمرین‌ها و مانورها، تخصیص اعتبارات لازم و کافی برای اجرای برنامه‌های کاهش آسیب بلایا باید در راستای کاهش آسیب پذیری مراکز بهداشتی درمانی و ارتقای سطح آمادگی در برابر بلایا و فوریت‌ها اقدام گردد.