خبرگزاری مهر _ گروه جامعه؛ موزه‌ها محل نگهداری آثار و شواهدی هستند که از زندگی انسان‌های گذشته و طبیعت به جا مانده است. این آثار در موزه‌ها جمع‌آوری و نگهداری می‌شود و برای بازدیدکنندگان به نمایش درمی‌آیند. ارتباط برقرار کردن با گذشته و بهره‌وری معنوی، از اهداف موزه‌هاست.
با توجه به آثار ارزشمندی که طی سالیان از کشور به سرقت رفته و به اموال سایر کشورها تبدیل شده‌اند، هنوز هم موزه‌های ایران محل نگهداری آثار مهم و ارزشمندی هستند. وضعیت کلی موزه‌های ایران با موزه‌های جهان قیاس شدنی نیست.
تکنولوژی و امکاناتی که برای دسترسی به این موزه‌ها فراهم است و تبلیغات که رکن دیگر افزایش بازدید موزه‌هاست، در ایران موجود نیست. آسانی دست‌یابی به موزه‌ها و هزینه معقول ورودی، تبادل آثار تاریخی مهم میان موزه‌ها و برگزاری تور برای این اشیا ارزشمند و انتقال موقت آثار به دیگر موزه‌ها در جذب مخاطبان تأثیر بسیار زیادی دارد.
فاطمه موسوی‌منش، پژوهشگر گروه سیاست‌پژوهی و تحلیل داده نما فر بر اساس آمار منتشر شده در سالنامه آماری وزارت میراث فرهنگی در سال ۹۹ ضعف عملکرد موزه‌ها را در ایران بررسی کرده و شرایط موزه‌ها را با موزه‌های برتر جهان مقایسه می‌کند.
موزه‌های ایران و سرپرستی‌های چندگانه
موزه‌ها در ایران تحت نظارت سازمان‌های مختلفی قرار دارند و تمام آن‌ها تحت سرپرستی یک نهاد مانند سازمان میراث فرهنگی نیست. علاوه بر موزه‌های وابسته به سازمان‌ها و وزارت‌خانه‌ها، موزه‌های خصوصی، مشارکتی و غیروابسته انواع آن‌ها را تشکیل می‌دهند.
تعداد موزه‌های غیروابسته بیشتر از موزه‌های وابسته است، البته که مجوز این‌گونه موزه‌ها را وزارت میراث فرهنگی صادر می‌کند، اما به علت هزینهٔ بسیار زیاد نگهداری از اشیا موزه‌ها ترجیح می‌دهد آن را به بخش خصوصی و غیردولتی واگذار کند یا این موزه‌ها از موزه‌های پژوهش‌محور هستند و دلایل دیگر. موزه‌های خصوصی نیز معمولاً در اختیار کلکسیون‌داران است.
بیشترین بازدید از موزه‌ها
سه کاخ تهران، برترین موزه‌ها با بیشترین بازدیدکنندگان هستند. البته که تعداد افرادی که در ۱۳۹۹ به این سه کاخ مراجعه کرده‌اند با یکدیگر فاصله بسیار زیادی دارد. تعداد بازدیدکنندگان کاخ سعدآباد، بیش از ۴۰۰ هزار نفر، کاخ نیاوران نزدیک به ۲۰۰ هزار نفر و کاخ گلستان ۹ هزار نفر است. موزه چهلستون و موزه قلعه فلک‌الافلاک در رتبهٔ چهارم و پنجم قرار دارند.
بازدید کنندگان کاخ سعدآباد ۴۴ درصد کل بازدیدکنندگان موزه‌های کشور را تشکیل می‌دهند و این رقم به این معناست که کمتر از نیمی از بازدیدکنندگان تمام موزه‌ها درواقع به یک موزه سر زده‌اند و پایتخت‌نشینان احتمالاً به موزه‌گردی و گردش درون‌شهری علاقه بیشتری دارند. البته که فضای این سه کاخ و امکانات متعددی که در اطراف آن‌ها وجود دارد و آسانی دسترسی به آن‌ها باعث استقبال بیشتر می‌شود.
کم‌ترین بازدید از موزه‌ها
موزه فرش ایران با ۲۲۰ بازدیدکننده در ۱۳۹۹، کم رونق‌ترین موزه کشور بود. پس از آن موزه آبگینه که در تهران قرار دارد و دو موزه در تبریز به نام‌های آذربایجان و مشروطه در لیست پنج موزه کم‌طرفدار هستند. تبلیغات ضعیف و دسترسی کمتر آسان به این اماکن می‌تواند بر میزان بازدیدکنندگان موزه‌ها تأثیر بگذارد.
درآمد موزه‌ها در ایران
موزه‌ها در سایر کشورها درآمدزا هستند اما درآمد حاصل از فروش بلیت موزه‌ها مبلغ درخشانی نیست. در ۱۳۹۸ که بازدیدکنندگان از سال‌های گذشته و ۱۳۹۹ بیشتر بود، مجموع فروش بلیت موزه‌های وابسته به سازمان میراث فرهنگی از طریق بازدیدکنندگان ایرانی، کمی بیشتر از ۸۳ میلیون تومان و از طریق گردشگران خارجی بیشتر از ۵ میلیون تومان بود.
در سال ۱۳۹۹، وضعیت به دلیل شیوع کرونا بغرنج‌تر از هر زمانی بود و مجموع بلیت‌هایی که گردشگران خارجی و ایرانی خریده بودند، سرجمع ۱۱ میلیون تومان شد.
مشخص است که عمده درآمد موزه‌های ایران از طریق بازدیدکنندگان بومی و داخلی کسب می‌شود و توریست‌های خارجی سهم کمی از درآمد موزه‌ها دارند. تبلیغات گسترده، معرفی موزه‌های مهم در سطح جهانی و حضور در رویدادهای جهانی شاید به دیده‌شدن موزه‌های ایرانی کمک بیشتری بکند.
جایگاه موزه‌ها در جهان
بسیاری از موزه‌ها در سطح جهانی معروف‌اند و همان‌ها نیز از موزه‌های پربازدید جهان نیز به‌شمار می‌آیند. ایالات متحده، آلمان، ژاپن، روسیه و فرانسه بیشترین موزه را دارند. و به تبع تعداد اشیا نگهداری شده در آن‌ها نیز بیشتر است. البته که داشتن بیشترین موزه به این معنا نیست که بازدید کنندگان بیشتری به آن کشور سفر خواهند کرد.
با وجود اینکه آمریکا بیشترین موزه را دارد ولی موزه‌های چین بیشترین بازدیدکننده را به خود جذب می‌کنند؛ موزهٔ ملی چین به تنهایی بیش از ۷ میلیون بازدیدکننده دارد و همراه با سایر موزه‌ها، سالانه بیش از ۲۴ میلیون بازدیدکننده دارند.
بریتانیا و ایرلند نیز در رتبه دوم قرار دارند؛ درواقع بازدیدکنندگان بیشتر به سمت ۵ موزه مشهور می‌روند: موزه بریتانیا، تیت مدرن، گالری ملی، موزه تاریخ ملی و موزهٔ ویکتوریا و آلبرت.
آمریکا به‌عنوان دارنده بیشترین موزه‌ها در جهان در مقام سوم میزان بازدیدکنندگان قرار دارد و موزه‌های تاریخ ملی طبیعی، موزه هنر ملی و موزه تاریخ طبیعی سالانه بیش از ۲۰ میلیون بازدیدکننده را به خود جذب می‌کنند.
فرانسه در مقام چهارم این لیست قرار دارد و با وجود گردشگران میلیونی به پاریس؛ موزه لوور سالانه بیش از ۱۰ میلیون بازدیدکننده دارد.
روند کاهشی بازدید از موزه‌ها بیش از دو سال است که ادامه دارد و با کمرنگ شدن کرونا و جان گرفتن دوباره صنعت گردشگری انتظار می‌رود که موزه‌گردی نیز رونق دوباره بگیرد.
اطلاعات به‌دست‌آمده نشان می‌دهند که به موزه‌ها در ایران به‌عنوان یکی از بازیگران صنعت گردشگری توجهی نمی‌شود. مسائل موزه‌های ایران و دعوت گردشگران درون و برون مرزی برای بازدید از گنجینه‌های بی‌نظیر در این اماکن نیازمند تلاش برای معرفی بیشتر و تدابیر گسترده‌تر است.
تبدیل موزه‌ها به مکانی جذاب برای بیننده، قدم اول تغییر این شرایط است. ایجاد تم‌پارک‌ها با موضوع موزه‌ها، تعریفی درست، سامان‌دهی، طبقه‌بندی تخصصی گنجینه‌های نگهداری شده در این موزه‌ها، کاهش هزینه‌های بازدید از موزه‌ها از مسائلی‌ست که باید به آن‌ها پرداخت. عملکرد موزه‌های جهان به همین شیوه است و با رفتن از آن راه، می‌توان به نتایج مثبتی رسید.