به گزارش خبرنگار مهر، در ادامه سلسله جلسات نقد کتاب‌های عاشورایی، بیست و دومین جلسه اندیشه هیأت به نقد و بررسی کتاب «العاصمیه» اثر محمدعلی سنقری همدانی با حضور سعید طاووسی و محمد فراهانی برگزار شد.
در ابتدای بحث طاووسی با مرور زندگی مرحوم سنقری گفت: علامه محمدعلی سنقری حائری از جمله اندیشمندانی است که زندگی سراسر تتبع و تحقیق داشته و ثمرات ارزنده‌ای برای جامعه دینی به ارمغان آورده است. او از علمای کربلای معلی به شمار می‌رفت که در روز هفتم جمادی‌الاولی سال ۱۲۹۳ ه. ق در کربلای معلی به دنیا آمده است.
این پژوهشگر تاریخ بیان کرد: حاج شیخ محمدعلی سنقری پس از گذراندن دوره مکتب وارد تحصیلات مقدماتی شد و مقدمات علوم را در حوزه کربلای معلی و از محضر اساتید و علمای اعلام حاج شیخ محمدحسن همدانی حائری، حاج شیخ علی یزدی، شیخ موسی کرمانشاهی، شیخ علی سیبویه یزدی حائری و سید میرزا محمدحسین شهرستانی بهره برد. این کتاب با عنوان العاصمیه توسط روح‌الله عباسی تصحیح و به چاپ رسیده است که امروز ترجمه آن با عنوان «چهره‌گشایی دختران امام حسین علیه‌السلام» منتشر شده است.
برخی نسبت‌های ناروا به اهل‌بیت با خصوصیات آل الله منافات دارد
در ادامه جلسه محمد فراهانی رئیس مجمع ادبی مذهبی یاس کبود با معرفی علامه سنقری حائری به چند عبارت از علما و مراجع شیعه اشاره کرد که ایشان را عبارتی همچون العالم عامل، المحدث، جامع المنقول وی را مورد ستایش قرار داده‌اند و گفت: علمای بسیاری آثار او را با القاب جلیله ستوده‌اند: آخوند ملامحمد کاظم خراسانی - صاحب کفایه - درباره ایشان گوید: «العالم العامل والفاضل الکل الباذل، عمدة‌العلماء الاعلام و اسوة الفضلاء الکرام، الشیخ محمدعلی ابن الشیخ حسنعلی الحایری الهمدانی …».حاج میرزا محمدتقی شیرازی حائری نیز همانند الفاظ صاحب کفایه وی را ستوده است. شیخ الشریعه اصفهانی نیز درباره ایشان گوید: «العالم العالی، العالی الرّواق والمتبحر المحدث البارع، ثقة‌الاسلام، الذی هو الی العالی سبّاق، الشیخ محمدعلی حائری، الهادی الی مکارم الاخلاق، برویة من الیه نفوس و تشتاق و ترتاح به القلوب و تقربه الاخلاق».
فراهانی گفت: علمای دیگری نیز همچون سید ابوالحسن موسوی اصفهانی، شیخ آقا بزرگ تهرانی، حاج شیخ محمدحسین آل کاشف الغطاء، حاج میرزا محمد قمی مشهور به ارباب، سید جواد طباطبایی تبریزی، سید محمد حسینی فیروزآبادی، سید نورالدین جزایری، سید مصطفی حسینی کاشانی، سید ابوالقاسم خوئی، شیخ محمدعلی سیبویه حائری، سید محمدرضا طبسی حائری و شیخ میرزا احمد سیبویه حائری وی را ستوده‌اند. قبل از ورود به محتوای کتاب باید عرض کنم که علامه سنقری در این کتاب با ارائه نقطه نظرات خود، معتقد است «عقلاً و عادتاً صدور ظلم از ظالم نسبت به عصمت محال و ممتنع نیست» ایشان قائل به این هستند که باتوجه‌به تأثیرگذاری و اهمیتی که نهضت سیدالشهدا داشته، برخی مغرضان شبهاتی را در این زمینه مطرح کرده‌اند که در این کتاب تنها به بعضی از آن‌ها می‌پردازد. همچنین در بخشی از این کتاب به شماری از روضه‌خوان‌ها اشاره می‌کند که نسبت‌های ناروای را به اهل‌بیت داده‌اند که این نسبت‌ها با خصوصیت آل الله منافات دارد.
علامه سنقری در کتاب خود به دنبال عصمت خاندان وحی است
وی افزود: گاهی برخی اهل منبر و روضه، مطلبی را در منابر خود بدون اینکه به اسناد و اعتبار آن اعتنایی داشته باشند، بیان می‌کنند؛ بنابراین ضرورت دارد برای یافتن استناد این‌گونه مطالب به ائمه اطهار علیهم‌السلام، اهل منبر، کتاب العاصمیه را بیشتر مورد مطالعه قرار دهند و اشکالاتی را که در مراسم روضه و سخنرانی آن‌ها وجود دارد و سبب ضعف بیان شأن می‌شود، از منابر خود حذف کنند، البته به صورت علمی به این کتاب پرداخته نشده است که لازم است در این خصوص کار علمی متقنی انجام گیرد. علامه سنقری در کتاب خود به دنبال عصمت خاندان وحی است و می‌خواهد از این طریق عصمت حضرت زینب (سلام‌الله‌علیها) را اثبات کند، به همین منظور در جایی از کتاب خود بیان می‌کند که با غیرت خداوند منافات دارد که چشم نامحرم به موی سر خاندان عصمت و طهارت بیفتد.
بسیاری از روایات کتاب العاصمیه قابل‌اعتنا است
فراهانی بیان داشت: این کتاب شانزده فصل و یک خاتمه دارد، از فصل اول تا چهارم به معنای عصمت و مصادیق آن پرداخته شده و ادله عصمت زینب کبری سلام‌الله‌علیها را هم بیان می‌کند، البته نوع نسبت عصمت به آن حضرت، دون نسبت چهارده معصوم است و به روایتی در این زمینه استناد و استشهادی می‌کند که بسیاری از این روایات قابل‌اعتنا هستند. حضور حضرت زهرا (س) در مجالس عزاداری، تسبیح و خضوع جمیع موجودات، لزوم اجتناب از نسبت اکاذیب و استحسانات، نقد روایت فاطمه صغری (س) در کشف رأس، نقد دو روایت کشف رأس از علیاء مکرمه زینب (س) و نقد علیاء مکرمه در مورد نگاه به اسیران برخی از موضوعات مطرح شده در این کتاب است.
حلقه‌های ارتباطی میان فصل‌ها برقرار نشده است
رئیس مجمع ادبی مذهبی یاس کبود بیان کرد: یکی از موضوعاتی که در جلسات نقد کتاب به آن می‌پردازند، این است که آیا فصول کتاب پیوستگی خوبی دارد؟ با تمام احترامی که به این عالم فقیه داریم، به نظر می‌رسد، حلقه‌های ارتباطی میان فصل‌ها برقرار نشده است، اگر شخص معمولی بخواهد با این کتاب ارتباط برقرار کند با مشکل روبه‌رو خواهد شد. البته به مصحح این کتاب هم برخی نقدهای وارد است، از جمله اینکه ضرورت داشت تا دقت بیشتری در تصحیح این کتاب داشته باشد تا کتاب کامل‌تر شود؛ زیرا روایات زیادی در این کتاب از سوی علامه سنقری مورد اشاره قرار گرفته است، ولی سند آن ذکر نشده که مصحح می‌توانست این بخش را تکمیل کند.
وی افزود: برخی ایرادات در بازخوانی کتاب به حروف‌چین است، لازم بود که مصحح برخی تذکرات را به او ارائه می‌کرد، تک‌تک متون عربی که در این کتاب ارجاع داده شده است به آن مراجعه کردم، بسیاری از آن‌ها اشتباهات نوشتاری دارد و بازخوانی و ویرایش نشده است. در بحث نگارش برخی ایرادهای جدی وارد؛ بنابراین مصحح می‌توانست برخی ضعف‌های تألیف را این گون اصلاح کند.
در ادامه این جلسه طاووسی عضو هیئت‌علمی دانشگاه علامه طباطبایی به بررسی کتاب العاصمیه پرداخت و گفت: به نظرم عنوان فارسی که مصحح با عنوان «چهره‌گشایی دختران امام حسین علیه‌السلام» برای کتاب «العاصمیه» انتخاب کرده است، عنوان مناسبی نیست، پیشنهاد می‌شود که عنوانی همچون «بررسی اخبار در رد چهره‌گشایی از دختران امام حسین علیه‌السلام» برای این کتاب مناسب‌تر است؛ زیرا عنوان فارسی فعلی ذهنیتی را که برای مخاطب به وجود می‌آورد، مقابل این عنوان است.
وی بیان داشت: مصحح می‌توانست متن را بهتر از این ارائه کند، جا دارد این کتاب از نو تصحیح، تحقیق و منتشر شود. در متن اشکالات تایپی فارسی فراوان وجود دارد. مثلاً العاصمیه را العاصیه و سنقر را مستقر زده‌اند، اختفا را اختلاف نوشته‌اند که از این اشکالات بسیار فراوان در کتاب دیده می‌شود. البته اشکالات که وجود دارد، تنها تایپی نیست، اشکالات ویرایشی محتوای هم وجود دارد و این کار سبب می‌شود تا اطلاعات غلط به مخاطب داده شود.
تحقیق آیات و روایات کتاب ناقص است
طاووسی گفت: مصحح برای تحقیقی که برای آیات و روایات انجام داده، تحقیق آن ناقص است، جمیع منابع مؤلف را استخراج نکرده و از سویی دیگر ترتیب تاریخی ارجاعات را رعایت نکرده است، همچنین بر اساس ترتیب تاریخی نوشته نشده است، این موارد از جمله اصول تصحیح و تحقیق علمی به شمار می‌آید که از سوی مصحح در این کتاب را رعایت نشده است. مؤلف کتاب، غرض و هدفش از این اثر اصلاح مجالس بوده است؛ اما متنی که ارائه داده قابل‌فهم برای عموم نیست، بحث‌های کلامی که ارائه کرده است، بسیار سنگین است، ضرورت داشت که محقق در پاورقی توضیحاتی در این زمینه ارائه کند تا کتاب بهتر و بیشتر فهمیده شود.
وی گفت: همچنین کتاب به‌شدت نامرتب است. در بخشی از کتاب موضوع عزاداری مطرح شده، پس از آن بحث عصمت مطرح بیان شده، پس از آن به موضوع رد چهره‌گشایی پرداخته‌اند، دوباره به بحث عزاداری می‌پردازند، ازاین‌رو این چینش مطالب در کتاب مناسب نیست، البته این اشکال به مؤلف بازمی‌گردد که باید آن‌ها را رعایت می‌کرد.
بیش از نیمی از مستندات روایی کتاب قابل استناد است
در ادامه این جلسه فراهانی به موضوع مستندات کتاب «العاصمیه» پرداخت و اظهار کرد: مستنداتی که مؤلف در این کتاب ارائه کرده، سرنخ‌های را به محققان می‌دهد که بسیار راهگشاست. بیش از نیمی از مستندات روایی علامه سنقری در این کتاب قابل استناد است و برخی از روایات قابل استناد نیستند که باید مورد نقد و بررسی بیشتر قرار گیرد. برخی اسناد و روایات که در این کتاب آورده شده است، از نظر روایی اسناد ضعیف هستند و بررسی سندی روایی نشان می‌دهد این روایات ایراد دارند.
در ادامه جلسه طاووسی به نگارش کتاب اشاره و تصریح کرد: اصل نگارش این کتاب، کار ارزشمندی است، زیرا مؤلف دغدغه حفظ تشییع و پیراستن آن از انحرافات را داشته است. این کتاب تحت‌تأثیر آثاری چون لؤلؤ و مرجان نوشته شده است، چون مؤلف علاوه بر هدفی که در سراسر کتاب تعقیب می‌کند، دغدغه حفظ مجالس از اکاذیب و حفظ استحسانات را دارد، متن کتاب صمیمانه است، زیرا بارها تعبیر برادر عزیز به کار گرفته شده است. درباره محتوای کتاب باید عرض کنم که ای‌کاش این کتاب اصلاح، تکمیل، تقویت و اصل کتاب حفظ و مطالب به‌عنوان تکمله بیان شود. یکی از مشکلاتی که کتاب دارد، این است که مؤلف تعهدی به ذکر منبع ندارد، برخی جاها منابع را بیان نمی‌کند، محقق هم این مشکل را به‌صورت کامل جبران نکرده است.
وی بیان کرد: روایاتی که درباره عبادات حضرت زینب سلام‌الله‌علیها در شب عاشورا بیان شده است، مؤلف هیچ منبعی برای آن ذکر نمی‌کند.اینکه مؤلف، منابع را ذکر نمی‌کند، به معنای این نیست که منابع اندکی را دیده است، تعدد و تنوع منابع آن بسیار بالا است، اما آن‌ها را ذکر نکرده است؛ متأسفانه کتاب العاصمیه از استناد به منابع ضعیف خالی نیست، آفتی است که در کار افراد مختلف دیده می‌شود، وقتی درصدد نقل مطلبی هستند، دقت‌های روایی را ندارند. ممکن است این مطلب ناخواسته صورت بگیرد. گاهی از منابع ضعیف استفاده شده که استناد به زیارت رجبیه از جمله این موارد است. همچنین در این کتاب مؤلف عیون المعجزات را به سید مرتضی نسبت داده است درحالی‌که این استناد درست نیست. همچنین در جایی از کتاب ابومنخف را از عامه حساب کرده است، درحالی‌که این نسبت، نسبت درست نیست.
فراهانی در بخش پایانی سخنان خود در این نشست گفت: در تکمیل، مصداقی برخی موارد را مورد نقد قرار می‌دهم که از جمله آن‌ها در عصمت حضرت زینب سلام‌الله‌علیها است که برخی روایات در این زمینه بیان شده و مؤلف در همانا به فرمایش امام سجاد علیه‌السلام استناد کرده است، درحالی‌که خود این روایت مرسل است. در دلیل دیگری به نقل شیخ صدوق استناد می‌کند. همچنین در این کتاب دلیل دیگری که برای عصمت حضرت زینب سلام‌الله‌علیها بیان می‌کنند، ترجیح حضرت زینب بر حضرت مریم است، درحالی‌که این ادعا باید مستند به روایتی باشد، ما اگر وجود حضرت زهرا را افضل بر حضرت مریم می‌دانیم، به روایتی استناد می‌کنیم، اگر بخواهیم برای حضرت زینب بیان کنیم باید دلیلی بیاوریم، موردی ارائه نمی‌کند.در بخش دیگری، دلایل نقلی از سوی علامه سنقری بیان می‌شود، مبنی بر این که اهل حرم قبل از غارت خیمه‌ها، آماده بودند، روایات را مورد اشاره قرار می‌دهند درحالی‌که همه این روایات مرسل هستند. با اخبار و شواهدی که ارائه کرده‌اند و از جهت نقلی و عقلی می‌توان اثبات کرد که کشف مخدرات صورت نگرفته است، زیرا زنان عرب در حقیقت چندین حجاب داشتند، اگر حجابی از بین رفته است، بخشی از این حجاب‌های مخدرات بوده، حجاب لازم حفظ شده است. اما حجاب کافی از منظر اهل‌بیت نبوده است.
مؤلف کتاب العاصمیه در مدعای اصلی خود، موفق بوده است
طاووسی نیز در آخرین بخش سخنان خود در این نشست گفت: به نظر می‌رسد، مؤلف کتاب العاصمیه در مدعای اصلی خود، موفق بوده است و توانسته این مدعا را ثابت کند. با همه نقدهای که بیان شده، به نظر می‌رسد که ازاین‌دست کتاب‌های عاشورایی در کتابخانه‌های کشور بسیار زیاد وجود دارند که در حال خاک خوردن هستند، توقع می‌رود که این کتاب‌ها احیا شوند و در دسترس مخاطبان قرار گیرند.
سلسله جلسات نقد کتاب‌های عاشورایی از خرداد سال ۱۳۹۳ باهدف شناسایی، معرفی و نقد منابع تاریخ عاشورا و کتاب‌هایی که با موضوع عاشورا، امام حسین علیه‌السلام و آئین‌های عزاداری منتشر می‌شوند، برگزار می‌شود.
در نشست بعدی اندیشکده هیأت، که روز هفدهم خرداد ۱۴۰۱ برگزار خواهد شد، کتاب فاجعه عاشورا؛ اثر آیت الله سید محمد حکیم با عبدالحسین طالعی و سعید طاووسی مسرور نقد و بررسی خواهد شد.