خبرگزاری مهر - گروه استانها: طی سال اخیر کشور با چالش کم آبی مواجه شده است. چالشی که از مدیریت نامناسب منابع آب، خکشسالی، کم توجهی به الگوی کشت، کشاورزی سنتی و… نشأت گرفته است و تا به امروز نیز دامن بسیاری از استان‌های کشور را گرفته است.
جنوب کشور نیز بیش از همه استان‌های این سرزمین با مشکلات ناشی از چالش آب مواجه است و اغلب استان‌های منطقه جنوب با تبعات ناشی از کم آبی مواجه هستند.
پرونده ویژه حوزه آب در اداره کل اخبار استانی خبرگزاری مهر به‌عنوان ابتکاری از سوی این خبرگزاری اخیر تهیه شد و در این گزارش نمایی از وضعیت منطقه جنوب کشور مورد بررسی قرار گرفت.
فارس: آب مدیریت نمی‌شود
در سال زراعی سال گذشته بارندگی در استان فارس نسبت به مدت مشابه بسیار پایین بود به گونه‌ای که بر اساس یک مدل ۲۰ ساله بارندگی‌ها ۴۰ درصد کاهش داشته است. در حال حاضر ۸۰۰ روستای این استان از مجموعه دو هزار روستا که بالای ۲۰ نفر خانوار جمعیت دارند مستعد تنش آبی هستند علاوه بر این ۸۰ شهر استان نیز با مشکلاتی در حوزه تأمین آب روبه رو هستند.
پدر علم آب شناسی ایران و استاد دانشگاه شیراز در گفت و گو با خبرنگار مهر با اشاره به وضعیت بغرنج منابع در استان فارس به ارائه راهکاری علمی برای برون رفت از این مشکلات پرداخت و گفت: در حال حاضر در تمام دنیا به ازای هر یک متر مکعب آب به طور متوسط یک هزار و ۲۰۰ گرم ماده خشک برداشت می‌شود که متأسفانه در ایران و فارس اینگونه نیست.
عزت الله رئیسی افزود: بر اساس آخرین آمار و اطلاعاتی که از کشور و استان فارس در دست است به ازای هر یک متر مکعب آب در کشور ماه ۸۰۰ گرم ماده خشک برداشت می‌شود که این در مقایسه با آمار کشوری بسیار کمتر است و نیاز به اصلاح دارد.
این پژوهشگر با تاکید بر اینکه باید حداقل استانداردهای جهانی در مدیریت مصرف آب در کشور ما و استان فارس رعایت شود، ادامه داد: برای رسیدن به نقطه مطلوب باید حداقل متوسط را افزایش بدهیم، اگر این ۸۰۰ گرم به یک هزار و ۲۰۰ گرم ماده خشک که متوسط جهانی است برسد به طور حتم توفیقات زیادی در مدیریت منابع آب حاصل می‌شود.
رئیس مرکز تحقیقات جوی و اقیانوسی دانشگاه شیراز به خبرنگار مهر گفت: یکی از راهکارهای مدیریت آب، جدا کردن آب آشامیدنی از آبی است که برای سرویس بهداشتی و… استفاده می‌شود بدین شیوه که باید آب آشامیدنی را به سمت آب بطری سوق داد.
محمد جعفر ناظم السادات با اشاره به اینکه بررسی جمعیت تمام کشورهای دنیا قبل از انقلاب صنعتی نشان می‌دهد که جمعیت در جاهایی که میزان بارش بالا بوده، زیاد است، ادامه داد: بر اساس آمار ۴۰ درصد از جمعیت جهان در کشورهای جنوب شرق آسیا از جمله هندوستان، چین و… هستند که این امر نشان می‌دهد در جاهایی که بارندگی زیاد است جمعیت بالاست.
به گفته وی یکی از راه‌های اساسی برای برون رفت از این معضل کمک گرفتن از گروه‌ها مختلف و کاهش کشت محصولات کشاورزی آب بر است که فقط از طریق فرهنگ سازی و کمک گرفتن از مردم محقق می‌شود.
اصفهان: کاهش مصرف راهکار مقابله با چالش آبی
هر چند هر روز به چالش‌ها و بحران‌های خشکی زاینده رود به عنوان اصلی‌ترین رودخانه فلات مرکزی ایران اضافه می‌شود اما تمهیدات اندیشیده شده برای کنترل این بحران حرکت لاکپشت گونه دارد و راهکاری که تاکنون اجرا شده تنها به عنوان مسکنی التیام دهنده مقطعی چالش‌های بحران آب در اصفهان بوده است.
از این رو برخی از متخصصان راهکارهای کوتاه مدت، بلند مدت ومیان مدت را پیشنهاد می‌دهند تا بتوان بحران آب را در اصفهان کنترل کرد و آیندگان نیز بتوانند از حیات زاینده رود استفاده کنند.
جهانگیر عابدی کوپایی، رئیس پژوهشکده آب و آبفای دانشگاه صنعتی اصفهان در این رابطه به خبرنگار مهر گفت: آنچه در استان اصفهان اتفاق افتاده این است که مصارف ما بیشتر از داشته‌های آبی مان است، از سویی باید توجه داشت با شرایط فعلی کشور نمی‌توان به هیچیک از بخش‌هایی که مصرف آب دارند اعلام کنیم که امکان تأمین آب را برای آنها نداریم.
وی ادامه داد: اصفهان در همه زمینه‌های صنعتی، کشاورزی، محیط زیست و شرب نیاز دارد و در شرایطی که با کمبود آب رو به رو هستیم باید در همه بخش‌ها به یک میزان کاهش مصرف را داشته باشیم و تاکید ما این است که محیط زیست ما که در این حوزه منظور تالاب گاوخونی است، حداقل‌های تخصیص شورای عالی آب کشور را دریافت کند که این اقدام در زندگی انسان‌ها و موجودات زنده در مسیر آن تأثیر بسزایی دارد.
وی عنوان کرد: بازچرخانی آب در صنایع از مهمترین اقداماتی است که می‌توانیم برای کاهش مصرف آب در صنایع دنبال کنیم، طی سال‌های اخیر صنایع به سمت بازچرخانی آب رفته‌اند و استفاده از پساب را در دستور کار قرار داده‌اند و این نقطه قوتی برای ما است.
بوشهر: لزوم استفاده از پساب شهری
استان بوشهر به کمبود جدی منابع آبی روبرو است و حدود ۹۰ درصد از آب شرب مصرفی این استان از طریق استان‌های همجوار تأمین می‌شود.
این استان در زمینه آب کشاورزی و آب صنعتی نیز با کمبودهای جدی روبرو است و بخش عمده منابع آب زیرزمینی این استان در وضعیت بحرانی قرار گرفته است تا آینده مبهمی در انتظار باغات و مزارع این استان باشد.
متخصص حوزه آب استان بوشهر و دکترای مدیریت منابع آب در این رابطه به خبرنگار مهر گفت: یکی از مهمترین، اساسی‌ترین و اصولی‌ترین راهکارها در مدیریت منابع آب که سیاست‌گذاری کلان کشور آن را مد نظر قرار نداده است، مدیریت تقاضا به جای مدیریت تأمین آب است.
جابر مظفری زاده بیان کرد: همه هم و غم مسئولان حوزه آب و کشاورزی کشور روی این است که به هر صورتی آب را تأمین کنند برای مصارف مختلف؛ از شرب تا صنعت و کشاورزی. ولی روی مدیریت تقاضا تقریباً هیچ تمرکزی در کشور نداریم و باید روی مدیریت تقاضا تمرکز شود تا منابع آب را حفظ کنیم.
وی ادامه داد: بی‌توجهی به مطالعات آمایش سرزمین یکی دیگر از مسائلی است که باعث شده صنایع در مناطق غیرمناسب جانمایی شده و توسعه یابند که موجب هدررفت آب می‌شود که باید بازنگری جدی صورت گیرد.
وی عنوان کرد: بخش اعظم آب مصرفی در بخش کشاورزی تبخیر می‌شود و کاهش تبخیر در بخش کشاورزی از راهکارهای مدیریت مصرف است که می‌تواند صرفه‌جویی قابل توجهی را در منابع آب ایجاد کند.
وی افزود: کاهش تلفات به‌ویژه در حوزه شرب از دیگر مسائلی است که باید مد نظر قرار گیرد. ۴۰ درصد هدررفت آب در شبکه‌های آبرسانی میزان بسیار بالایی است که رفع این هدررفت باعث می‌شود هیچ کمبود آبی در حوزه شرب نداشته باشیم و نیازی به ساخت آب‌شیرین‌کن هم نیست.
خوزستان: پرداخت معوض کشت محقق شود
خوزستان همواره در تولید محصولات مختلف کشاورزی مقام اول تا سوم کشور را به خود اختصاص داده و حجم تولیدات کشاورزی آن نزدیک به ۱۷ میلیون تُن است چرا که ۲۱۰ هزار بهره بردار و کشاورز در خوزستان فعالیت دارند.
تابستان سال گذشته به دلیل خشکسالی و کاهش ۵۹ درصدی آب ذخایر سدهای خوزستان باعث کاهش تولیدات زراعی کشاورزان خوزستانی شده بود؛ کشاورزان پایین دست حوضه کرخه حتی در زمستان ۱۴۰۰ با مشکل کمبود آب مواجه شدند و امسال نیز رودخانه کرخه دچار خشکسالی شده است.
سال گذشته محدودیت کشت تابستانه باعث اعتراض گسترده کشاورزان خوزستانی و در نهایت تجمع آنها مقابل استانداری خوزستان شد؛ خشکسالی از یک سو و تأمین نشدن کامل حق آبه هورالعظیم همراه با فعالیت‌های نفتی مضر برای زیست بوم تالاب از سویی دیگر باعث آسیب‌های جدی به زیست بوم جانوری تالاب و گاومیش‌های شهرستان دشت آزادگان شد.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی خوزستان در گفت‌وگو با خبرنگار مهر می‌گوید: بر اساس گزارش سازمان آب و برق خوزستان مبنی بر اعلام منابع آب حوضه‌های آبریز استان به ویژه در چهار حوضه اصلی کرخه، کارون، دز و مارون این سازمان درخواست تدوین الگوی کشت را از سوی سازمان جهاد کشاورزی خوزستان داشت.
| حوزه | راهکار |
| کشاورزی | افزایش حجم برداشت محصول به ازای آب مصرفی |
| کشاورزی | نصب کنتور کشاورزی و اتخاذ کشاورزی مدرن |
| کشاورزی | تعیین استراتژی کشت بر اساس وضعیت منابع آبی و اقلیم |
| کشاورزی | حذف کشت محصولات پر آب بر |
| کشاورزی، صنعت، خانگی | کاهش مصرف آب |
| کشاورزی و خانگی | مدیریت تقاضا |
| کشاورزی | پرداخت معوض کشت به کشاورزان |
| اجرایی | اتخاذ سیاست مدیریت مصرف |
| اجرایی | تعریف نظام ارزیابی مدیران بر اساس صرفه جویی در مصرف آب |
| اجرایی | احداث آب شیرین کن |
| صنعت | بازچرخانی آب |
| اجرایی | آبخوان داری |
| خانگی | جداسازی آب شرب از سایر مصارف |
خدارحم امیری زاده ادامه می‌دهد: جلسه شورای حفاظت منابع آب خوزستان با حضور معاون عمرانی استاندار برگزار و با بررسی میزان منابع آب موجود، منابع قابل تأمین برای کشت تابستانه تعیین شد.
رئیس انجمن صنفی کشاورزان خوزستان در گفت‌وگو با خبرنگار مهر بیان می‌کند: میزان نزولات جوی در حوضه آبریز کرخه بسیار فاجعه بار و کمتر از نصف دوره نرمال است و به همین خاطر وضعیت سد کرخه و منابع آبی آن در حالت بحرانی قرار گرفته و شاید فقط توانایی تأمین آب شرب را داشته باشد.
مسعود اسدی ادامه می‌دهد: سال گذشته مقداری آب در ذخایر سد کرخه بود هرچند سازمان آب و برق خوزستان می‌گفت که این مقدار آب باید برای کشت پاییز ۱۴۰۰ باشد ولی به عنوان صنف کشاورزان درخواست رهاسازی آب در تابستان را داشتیم؛ بنابراین امسال هیچ آبی در سد کرخه وجود ندارد و حتی اگر دریچه‌ها را کاملاً باز کنند، دیگر آبی از آنها بیرون نمی‌آید و از این رو باید اولویت همه ما به ویژه کشاورزان بالادست کرخه باید تأمین آب شرب و دام‌ها باشد.
او تأکید می‌کند: البته ما اعتقاد و درخواست مؤکد نسبت به تأمین معوض کشت برای کشاورزان به ویژه کشاورزان خُرد کرخه را داریم تا دولت این کمک را در نظر بگیرد چون معیشت مردم به خصوص در حوضه کرخه فقط از طریق کشاورزی تأمین می‌شود؛ چون در تابستان و زمستان سال گذشته آب مطمئن و مناسبی برای کشاورزان تأمین نشده و امسال با پرداخت معوض برای آنها این خسارت‌ها را جبران کنیم.
کهگیلویه و بویراحمد: منابع آب مدیریت نمی‌شود
کهگیلویه و بویراحمد سرزمین رودخانه‌ها و آبشارهاست که خطوط و رگ‌های جاری در هر نقشه‌ای بیانگر عبور صدها مسیر آبی در دل این سرزمین دارد. غرب و شرق و شمال و جنوبش از نعمت این ظرفیت‌ها بی نصیب نمانده و آب در قلب هر نقطه‌ای از آن جریان دارد.
مدیر بهره برداری و نگهداری سد کوثر گچساران در این راستا گفت: بیش از ۸٠ درصد روان آب‌های کهگیلویه و بویراحمد از استان خارج می‌شود.
مجید خدری در گفتگو با خبرنگار مهر، افزود: بخش زیادی از روان آب‌های استان بی استفاده به خلیج فارس سرازیر می‌شود.
خدری با اشاره به وضعیت سد کوثر، تصریح کرد: سد کوثر تأمین کننده اصلی آب پنج استان جنوبی کشور بوده و جمعیتی بالغ بر ۲ میلیون و ۵٠٠ هزار نفر را پوشش می‌دهد.
همچنین دبیر اجرایی نهضت سبز زاگرس و کارشناس فعال محیط زیست و تغییرات اقلیمی، حرکت به سمت کشاورزی آب بر را یکی از مهمترین موارد تغییر در چرخه ظرفیت آب استان دانست.
امید سجادیان در گفتگو با خبرنگار مهر، افزود: در گذشته ظرفیت روان آب بسیار مناسبی در اقلیم کهگیلویه و بویراحمد وجود داشت که با تغییرات و خشکسالی‌ها میزان بارش‌ها کاهش یافته و دست در دست مدیریت اشتباه مصرف شرایط فعلی را رقم زده است.
سجادیان با بیان اینکه مدیریت مصرف در استان بهینه نیست، تصریح کرد: نه در بخش خانگی و نه بخش کشاورزی، برداشت‌ها و مصرف با یکدیگر همخوانی ندارد.
سجادیان ابراز داشت: طرح‌های توسعه باغات باید بر اساس محصولات استراتژیک و غیر آب بر طراحی می‌شد، اما این توسعه بدون در نظر گرفتن منابع آبی عملیاتی و حتی ساختار کشت دیم نیز به سمت آبی رفته است.
هرمزگان: آب شیرینکن ها راه حل چالش کم آبی
خشکسالی و کم آبی ۲۰ ساله در هرمزگان موجب خشک شدن ۳۶۵ حلقه چاه آب آشامیدنی، ۱۸ دهنه چشمه و قنات و ۱۰۰ حلقه چاه آب کشاورزی و کاهش آب ۱۳۵ حلقه چاه بین ۳۰ تا ۷۰ درصد شده است؛ در سال زراعی جاری نیز به دلیل کاهش بارندگی ذخایر آبی سدهای استان کاهش یافته و آب برخی از سدها رو به پایان است.
کارشناس حوزه آب در هرمزگان با بیان اینکه احداث سد بر رودخانه‌های شیرینی که به دریا می‌ریزند باید مورد توجه جدی مسئولان تصمیم گیرنده باشد، بیان داشت: از این طریق از هدر رفت آب‌های شیرین جلوگیری می‌شود. سدهای هرمزگان در شرایطی لبریز از آب است، که بسیاری از مناطق هرمزگان از جمله روستاهای بسیاری در قشم و سندرک گرفتار کم آبی شدید هستند و از سندرک خبر می‌رسد که هر ۴۸ ساعت فقط برای ساعاتی آب برای مردم وصل می‌شود.
امین قصمی در گفتگو با خبرنگار مهر اظهارداشت: کاهش اثرات کم آبی منابع آبی یکی از دغدغه‌ها است و امیدواریم این اثرات با تأمین منابع آبی و تثبیت سهمیه آب از آب شیرین کن یک میلیون متر مکعب برای استان هرمزگان رفع شود. این آب شیرین کن با هدف تأمین آب مورد نیاز صنایع استان‌های کرمان و یزد در غرب شهر بندرعباس در حال احداث است.
وی خاطرنشان کرد: ۵۰ درصد نیاز اول آبی استان از محل سدها، چاه‌های آب و آب شیرین کن‌ها خواهد بود و ۵۰ درصد دیگر نیاز استان از محل تأمین آب آب شیرین کن یک میلیون متر مکعبی کرمان در بندرعباس است.
وی با بیان اینکه توسعه آب شیرین کن‌ها باید در دستور جدی دولت و مسئولان ارشد تصمیم گیر قرار بگیرد، تاکید کرد: اگرچه تأمین آب شیرین از آب دریا در بخش زیست محیطی و تولیدی، نسبت به منابع آب شیرین طبیعی هزینه بر است اما در بسیاری از نقاط جهان از جمله ایران و به تبع آن هرمزگان، شیرین سازی آب دریا برای ادامه فعالیت‌های انسانی و یا صنعتی و کشاورزی بسیار اجتناب ناپذیر است.
کارشناس حوزه آب در هرمزگان گفت: با انجام پروژه‌های مختلف در قالب طرح «سازگاری با کم آبی» در نیمه اول سال ۱۴۰۰، ۲۷.۹ میلیون متر مکعب در بخش آب شرب صرفه جویی حاصل شد. در حال حاضر بیش از ۵۰ درصد نیاز آبی استان از طریق شیرین سازی آب دریا تأمین می‌شود که این میزان برابر ۲۶۰ هزار مترمکعب در شبانه روز بوده و جمعیتی حدود یک میلیون و ۳۰۰ هزار نفررا بهره مند می‌سازد.
چهارمحال و بختیاری: رفع عطش دشت‌ها با تقویت آبخوان‌ها
طی چند سال اخیر با تغییر اقلیم و تغییر نوع بارش‌ها از برف به باران و شدت خشکسالی‌ها در چهارمحال و بختیاری این استان که روزی ۱۱ درصد آب کشور را تأمین می‌کرد دچار بحران آب شد به گونه‌ای که حتی با ۲۰ تانکر آب مورد نیاز شهرکرد مرکز استان تأمین می‌شد.
این مسئله به همین جا ختم نشد چرا که چشمه کوهرنگ که تأمین کنند آب شرب تعداد زیادی از شهرها همچون شهرکرد و روستاها بود به یک باره خشک شد و شک بزرگی به مردم استان وارد کرد.
فرونشست چندین باره زمین در مناطق مختلف چهارمحال و بختیاری، خشک شدن چاه‌ها، جیره بندی آب و کاهش تولیدات کشاورزی از دیگر نتایج این رخ دادها بود.
کارشناس آب در حوزه کشاورزی چهارمحال و بختیاری در گفتگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه مدیریت الگوی کشت و برنامه آبیاری در زمان خشکسالی از اهمیت بالایی برخوردار است، اظهار کرد: تغییر ارقام کشت با نیاز آبی کم، حذف محصولات آب بر، افزایش کشت‌های متراکم به ویژه کشت گلخانه‌ای، کشاورزی حفاظتی، تغییر روش آبیاری و مدیریت بهره برداری بعد از اجرا باید در این دوران باید بیشتر مورد توجه قرار گیرد.
بیژن یادگار با اشاره به اینکه مدیریت بهره برداری از آبیاری نوین یکی از ضروریات در حوزه کشاورزی است، تصریح کرد: تعدد دستگاه‌های اجرایی مرتبط با مسئله آب یکی از چالش‌ها در این حوزه است.
وی افزود: بر اساس قانون توزیع عادلانه آب وزارت نیرو به عنوان متولی آب در کشور است اما باید تصمیمات مهم در این حوزه توسط جهاد کشاورزی، صنعت و محیط زیست گرفته شود.
کارشناس آب در حوزه کشاورزی چهارمحال و بختیاری ادامه داد: یکپارچه کردن موضوع آب در یک وزارتخانه در سطح کشوری ضروری است.
به گزارش مهر، به هر حال به نظر می‌رسد برای برون رفت از مسائل حوزه آب باید برنامه ریزی جدی تر با پشتوانه علمی و عملیاتی انجام شود تا کام تشنه جنوب ایران با اقدام درست و صحیح سیراب شود.