به گزارش خبرنگار مهر؛ عدالت آموزشی یکی از حلقه‌های مفقوده در نظام تعلیم و تربیت در کشور ماست که علاوه بر مردم و کارشناسان، مسئولان نیز بر عدم وجود عدالت آموزشی اذعان دارند.
صرف نظر از اینکه در بسیاری از اوقات عدالت با واژه برابری یکسان دیده می‌شود و برخی مسئولان برای اجرای عدالت، امکانات را به صورت مساوی بین همه تقسیم می‌کنند؛ عدم شناخت دقیق وضع موجود و میزان پراکندگی امکانات آموزشی در کشور هم موجب شده است تا سیاست‌های کلان آموزشی به درستی همراه با تصمیمات مطلوب نباشد.
شیرین جعفری عضو سازمان برنامه و بودجه و مدیر آمار و اطلاعات وزارت آموزش و پرورش در گفت‌وگو با خبرنگار مهر گفت: ما در سازمان برنامه و بودجه، عملیات بودجه بندی را باید بر اساس برنامه انجام دهیم؛ یعنی باید محاسبات ما و بودجه‌ریزی‌ها بر اساس برنامه‌های ارائه شده باشد. در برنامه محور بودن مسئله دیگری که حائز اهمیت است؛ توزیع منابع است. توزیع منابع می‌تواند در حوزه‌های گوناگون باشد؛ توزیع منابع مالی، توزیع منابع انسانی یا توسعه‌ای یا تجهیزات و فضای مطلوب برای دانش آموزان به صورت کلی مورد بحث قرار می‌گیرند.
جعفری با بیان اینکه آب و هوا و اقلیم هم می‌تواند در سیاست‌گذاری‌ها مؤثر باشد؛ گفت: به هر حال کشور ما کشور پهناوری است در حالی که مثلاً کشورهای اسکاندیناوی یا اروپایی که به لحاظ آموزشی پیشرو هم هستند؛ درست است که سیاست‌های مناسب و اقدامات خوب آموزشی داشتند، اما به هر حال به لحاظ مساحت کمتر از یک استان کشورمان هستند. بنابراین عدالت در کشور ما خیلی معنا داشته و اثر گذار است و باید به آن بسیار توجه کرد.
برای آسانی کار به جای پرداختن به عدالت به برابری می‌پردازیم
مدیر آمار و اطلاعات وزارت آموزش و پرورش افزود: متأسفانه ما برای آسانی کار به جای پرداختن به عدالت به برابری می‌پردازیم؛ به دنبال ایجاد برابری هستیم و بودجه را به نسبت مساوی میان دانش آموزان و معلمان تقسیم می‌کنیم زیرا وقت لازم برای تخصیص درست اعتبارات و تحقق درست عدالت نمی‌گذاریم؛ در حالی که عدالت مفهوم بسیار گسترده‌ای است.
عضو سابق مرکز آمار ایران با اشاره به اهمیت بررسی متغیرهای مؤثر بر عدالت، گفت: شناخت کافی از متغیرهایی که عدالت را می‌سنجند؛ لازم است. یعنی در حقیقت باید متر مناسب برای اندازه گیری دقیق عدالت را داشته باشیم. ما تلاش کردیم در دو سال اخیر در وزارت آموزش و پرورش و با همکاری تیمی که در وزارتخانه هستند متر لازم را برای عدالت مهیا کنیم و بین ۴۴۹ شهرستان وضعیت شاخص‌های آموزشی را سنجیدیم که به لحاظ عدالت رتبه بندی شدند.
ارزیابی روند با استناد به نتایج نظام آموزشی
عضو سازمان برنامه و بودجه با بیان اینکه شاخص‌های آموزشی به صورت کلی به ۴ گروه و دسته تقسیم می‌شوند؛ اظهار کرد: یک سری از شاخص‌ها input یا ورودی هستند؛ منابع مالی، تعداد معلمان یا تعداد دانش آموزان از جمله این شاخص‌های ورودی هستند. برخی از شاخص‌ها فرآیندی هستند مثل مدیریت، نحوه مدیریت که یک شاخص فرایندی است. یک سری از شاخص‌ها output یا خروجی هستند، استناد ما و تمرکزمان روی شاخص‌های خروجی است؛ مثل نرخ پوشش امکانات آموزشی، میزان تمرکز دانش آموزان، نسبت دانش آموزان دختر به پسر یا نسبت دانش آموزان مقطع متوسطه نظری به مهارت آموزان فنی حرفه‌ای. همه اینها شاخص‌های خروجی هستند. یعنی خروجی و نتیجه نظام آموزشی را بیان می‌کنند. اقدامات ما بیشتر با استناد به این شاخص است.
این آمار شناس گفت: یک سری از شاخص‌ها شاخص‌های مدرن تری هستند که با آن شاخص‌های اثربخشی impacts index گفته می‌شود. که این شاخص‌ها برای وقتی که می‌خواهیم ببینیم دانش آموزی که مثلاً دیپلم خود را گرفته است به کجا می‌رود؛ آیا جذب دانشگاه می‌شود یا بر محیط کار وارد محیط کار می‌شود؟ یا به طور کلی می‌خواهیم ببینیم مسیر زندگی خود را بعد از تحصیل در مدرسه چگونه طی می‌کند؟ بازخورد و نتایج بررسی این موارد شاخص‌های اثربخشی را به ما می‌دهد. شاخص‌های اثربخشی البته در کشور ما بسیار آرمان گرایانه است و برای سیاست گذاری‌های فعلی آموزش و پرورش حداقل در حال حاضر است تهیه این شاخص‌ها ممکن نیست چون ما شرایط و داده‌هایش را نداریم.
۲۰ شاخص مهم را از بین ۱۰۰ شاخص اصلی در نظر گرفتیم
جعفری با بیان اینکه ۲۰ شاخص مهم را از بین ۱۰۰ شاخص اصلی در نظر گرفتیم؛ گفت: با روش‌های علمی شاخص‌های مهم را انتخاب کردیم و مبنای کاری خود قرار دادیم.
وی با اشاره به اینکه شاخص‌ها به سه دسته کلی تقسیم می‌شود؛ اظهار کرد: دسته اول شاخص‌هایی مثل فضا و امکانات آموزشی هستند؛ شاخص‌های دوم به معلمان و کادر آموزشی مربوط است و شاخص‌های سوم به شاخص‌های آموزشی مربوط می‌شود؛ شاخص‌هایی که از دل دانش آموز بیرون می‌آید و نتیجه کاری است که روی دانش آموز صورت گرفته است. با استفاده از این شاخص‌ها می‌توان دریافت که کدام استان‌ها و کدام شهرها وضع بهتری در خصوص آموزش دارند که به تفکیک سه ضریب علمی، ضریب جینی (شاخصی اقتصادی برای محاسبهٔ توزیع ثروت در میان مردم) و ضریب پالما (نرخ درآمد ۱۰ درصد بالای جامعه با ۴۰ درصد پایین جامعه) مشخص شده است که بدانیم وضعیت استان‌ها به چه صورت است.
عضو سازمان برنامه و بودجه افزود: با تفکیک این بررسی‌ها به شهرهای کوچک می‌توان دریافت که محروم‌ترین نقاط لزوماً در استان‌های ضعیف و محروم نیستند و حتی ممکن است بخش‌ها و شهرستان‌های کوچکی در نزدیکی شهرهای بزرگ از محروم‌ترین نقاط در توزیع عدالت آموزشی باشند. هرچه آمایش سرزمینی به تعداد قسمت‌های کوچک‌تری تقسیم شود و بخش‌های کوچک‌تری جداگانه تفکیک و بررسی شوند؛ به نتایج دقیق‌تری می‌رسیم و طبیعتاً تصمیم گیری‌ها دقیق‌تر و راحت تر خواهد بود.
وی با اشاره به اینکه شروع بررسی‌ها و آمایش را سال ۹۹ مشخص کردیم؛ گفت: قرار شد هر دو سال یک‌بار این متغیرها اندازه گیری شده و وضعیت ما نسبت به سال قبل سنجیده شود؛ ان‌شاالله این بررسی‌ها هر دو سال یک‌بار ادامه پیدا کند تا به ما یک روندی را نشان دهد. مادر متأسفانه در حال حاضر روندی نداریم که آن را بررسی کنیم و اولین سال محاسبه ۱۳۹۹ بوده است.
ارائه آمار همانند چراغ خودرو، راه را نشان می‌دهد
مدیر آمار و اطلاعات وزارت آموزش و پرورش افزود: ارائه آمار و مقایسه بر اساس شاخص‌ها برای یک سیستم همانند چراغ‌های راهنما برای یک ماشین است که راه را نشان می‌دهد و نشان دهنده وضعیت بهره مندی است. شاخص‌های آموزشی البته تنها راهنما و چراغ نظام آموزشی است و موتور محرکه این نظام نیست. این بررسی‌ها و آمایش‌ها تنها مسیر را نشان می‌دهد که ما بتوانیم به درستی در آن حرکت کنیم؛ رفتن در این مسیر و موتور آن فاز بعدی این پروژه است.
وی با اشاره به اینکه ۴۴۹ شهرستان در کشور وجود دارد گفت: من اگر مدیر رده بالا در نظام آموزشی کشور بودم؛ ۶۰ شهرستانی که کمترین برخورداری در این نظام آموزشی را داشتند جدا نموده و علت عدم برخورداری هر یک از این شهرستان‌ها را از امکانات و استعدادهای آموزشی به صورت جداگانه بررسی می‌کردم. جعفری با تأکید بر اینکه علل نابرابری در برخورداری از امکانات آموزشی دلایل زیادی دارد؛ گفت: یک دلیلش می‌تواند اهمال و غفلت نظام آموزشی باشد؛ یک دلیلش می‌تواند غفلت نظام فرهنگی آن اقلیم محروم و کمتر برخوردار باشد؛ یک دلیلش می‌تواند ضریب هوشی IQ و هوش هیجانی EQ کودکان آن مناطق کمتر برخوردار باشد؛ این موارد از جمله ساده‌ترین مواردی هستند که می‌توان آن را بیان کرد. دلایل بسیار پیچیده‌ای متشکل از چندین متغیر هم وجود دارند که از جمله دلایل عدم تعادل در توزیع امکانات آموزشی در مناطق مختلف کشور هستند.