خبرگزاری مهر -گروه دانش و فناوری؛ مهتاب چابک: ایجاد معاونت فناوری و نوآوری در وزارت علوم، یکی از برنامه‌های وزیر علوم به مجلس شورای اسلامی بود که آذرماه سال گذشته سازمان امور اداری استخدامی با راه اندازی آن موافقت کرد؛ این معاونت که با اهداف مهمی همچون «توسعه فناوری و نوآوری با رویکردی تحول گرایانه و مسأله محور»، «زمینه سازی برای حرکت کشور در مرزهای فناوری و نوآوری»، «توسعه دیپلماسی فناوری و نوآوری» و «بسترسازی برای رسیدن کشور به مرجعیت علمی و فناورانه» ایجاد شده مأموریت‌های ویژه ای چون تسهیل‌گری و بهبود ساختارهای زیست‌بوم فناوری با محوریت دانشگاه‌ها و پارک‌های علم و فناوری را پیگیری می‌کند. مأموریت هایی که با توجه به نامگذاری شعار سال به نام «تولید، دانش بنیان؛ اشتغال آفرین» از سوی رهبری پر رنگ تر می‌شوند و سهم این معاونت جدید را در نقش آفرینی در حوزه فناوری بیشتر خواهند کرد.
رهبر معظم انقلاب در سخنرانی ابتدایی سال ۱۴۰۱ با تأکید بر حرکت قاطع به سمت اقتصاد دانش‌بنیان، عنوان کردند: «باید دانش را پایه و زمینه اقتصاد کشور قرار داد و بنگاه‌های اقتصاد دانش‌بنیان را افزایش دهیم چرا که منافع زیادی برای کشور و برای اقتصاد کشور خواهد داشت».
از آنجا که تأکیدات رهبری بر دو موضوع اساسی «دانش بنیانی» و «تولید» رسالت سنگین‌تری را بر عهده وزارت علوم و مجموعه‌های علمی و دانشگاهی زیرمجموعه آن می‌گذارد، بر آن شدیم که به منظور تشریح طرح‌ها، برنامه‌ها و ایده‌های این وزارتخانه در حوزه فناوری و بالاخص درباره شعار سال با دکتر علی خیرالدین، معاون فناوری و نوآوری وزیر علوم مصاحبه مشروحی داشته باشیم؛ تاکید این معاونت بر پژوهش‌های بنیادی، کاربردی و توسعه‌ای در دانشگاه‌ها که قابلیت تبدیل به فناوری و رفع نیازهای کشور را داشته باشد، حاکی از آن است که تغییر رویکرد در راستای شعار سال آغاز شده است.
به گفته معاون وزیر علوم یکی از مأموریت‌های ویژه این معاونت از سوی دولت، تدوین آئین نامه‌ای تحت عنوان «فرمان سال» است که براساس آن سایر معاونت‌های وزارت علوم باید برنامه‌های خود را در راستای تحقق شعار سال به لحاظ کمی و کیفی به این معاونت اعلام کنند.
هشدار درباره مواجهه با دانش بنیان‌های بیکار در آینده، نظارت بر تولید محصولات پارک‌های علم و فناوری، تعارض قانونی در فعالیت دانش بنیانی اساتید دانشگاه و اجرای طرح‌هایی چون گرنت فناوری، دستیار فناوری، طرح ملی ترویج کارآفرینی، راه اندازی سامانه نان (نظام ایده‌ها و نیازها) و راه اندازی پردیس‌های خصوصی و تخصصی از جمله مواردی بود که دکتر خیرالدین در این نشست درباره آنها توضیح داد.
مشروح گفتگوی خبرگزاری مهر با معاون فناوری و نوآوری وزارت علوم را در ادامه می‌خوانید.
*آقای دکتر به عنوان سوال نخست می‌خواهم اشاره‌ای به شعار مهم سال، برنامه و نقش معاونت تازه تأسیس فناوری و نوآوری وزارت علوم برای افزایش سهم دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها، واحدهای فناور و شرکتهای دانش بنیان از تحقق شعار سال داشته باشم...
یکی از اهداف معاونت فناوری و نوآوری وزارت علوم، گسترش و فرهنگ سازی گفتمان فناوری و نوآوری در سطح کشور است که امسال مزین شده است به فرمان رهبری مبنی بر سال «تولید، دانش بنیان و اشتغال آفرین»؛ از این رو، یکی از مهمترین مباحث، در نظر گرفتن تولیدی است که هم مبتنی بر دانش باشد و هم مبتنی بر نیاز کشور تا از این راه، جایگاه ایران اسلامی روز به روز در عرصه بین‌المللی تقویت و تبدیل به یک الگوی موفق و مطلوب برای سایر کشورها به ویژه جهان اسلام شود.
نباید از یاد برد که زایش و رویش واحدهای فناور و شرکتهای دانش بنیان از دانشگاه‌ها شروع می‌شود؛ به عبارت دیگر، "سطوح آمادگی فناوری" (TRL) شامل ۹ سطح می‌شود که در سطح اول، ایده شکل می‌گیرد و در سطح چهارم این ایده به یک نمونه آزمایشگاهی تبدیل می‌شود؛ غالب این فرایند در دانشگاه‌ها اتفاق می‌افتد؛ برای اینکه بتوانیم در سطوح آمادگی، فناوری بالاتر شرکتهای فناور و دانش بنیان داشته باشیم، باید در دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها سرمایه گذاری کنیم؛ در این راستا تاکیدمان بر روی پژوهش‌های بنیادی، کاربردی و توسعه‌ای است که قابلیت تبدیل به فناوری و رفع نیازهای کشورمان را داشته باشد. بنابراین یکی از برنامه‌های جدی معاونت فناوری و نوآوری در وزارت علوم، ایجاد تعامل میان دانشگاه‌ها، پارک‌های علم و فناوری، پژوهشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی است و در واقع به دنبال آن هستیم این ارتباط را تقویت و مستمر کنیم.
برای این منظور در معاونت فناوری و نوآوری وزارت علوم، طرح‌هایی همچون: دستیار فناوری، تور فناوری، گرنت فناوری، طرح ملی ترویج کارآفرینی، پسادکتری نوآوری، تشویق و تسهیل ایجاد مراکز کارآفرینی و نوآوری، مراکز رشد، پردیس‌های فناوری و نوآوری و پارک‌های علم و فناوری در دانشگاه‌ها، دستگاه‌های دولتی و بخش خصوصی ایجاد پردیس‌های فناوری و نوآوری تخصصی ملی و بین المللی، مهارت آموزی فارغ التحصیلان دانشگاه‌ها، حمایت از ایجاد قطب‌های فناوری و نوآوری در پژوهشگاه‌ها و تغییر آئین نامه ارتقای اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها، تاکنون عملیاتی و اجرا شده‌اند.
همچنین در حال تدوین آئین نامه‌ای برای تحقق اهداف شعار سال هستیم که ان شاءالله بزودی در دولت ارائه و تصویب شود.
*درباره این آئین نامه توضیحات بیشتری ارائه دهید. از نظر محتوایی چه ویژگی‌هایی دارد و چه اهدافی را دنبال می‌کند؟
عنوان این آئین نامه «حمایت از فرمان سال» است و معاونت‌های وزارت علوم باید برنامه‌های خود را به لحاظ کمی و کیفی مطرح کنند؛ به طور مثال باید در این آئین نامه دقیقاً ذکر شود که مراکز رشد چقدر باید افزایش یابند. در این آئین نامه بر ایجاد و گسترش پردیس‌های فناوری و نوآوری خصوصی، پردیس‌های دانشگاهی و دستگاهی و پردیس‌های فناوری و نوآوری بین‌المللی تاکید ویژه ای شده است.
* برنامه شما برای راه اندازی پردیس‌های بین الملل و خصوصی چیست؟ این مراکز چه کارکردهایی دارند.
ما معتقدیم آن اتفاقی که برای دانشگاه رخ داد، نباید در حوزه فناوری رخ دهد؛ یعنی نباید به این سمت برویم که بدون حساب و کتاب این مراکز را ایجاد کنیم و بعد از چند سال بگوییم باید ساماندهی شوند. بنابراین تاکید ما در حوزه فناوری، حرکت براساس آمایش فناوری و پتانسیل منطقه‌ای است. در واقع نظام تعریف شده ما از «جز به کل» شکل گرفته است؛ یعنی ابتدا باید در دانشگاه مرکز کارآفرینی و نوآوری ایجاد شود، پس از آن مراکز رشد و در نهایت پردیس‌های فناوری و نوآوری ایجاد شوند؛ تاکید بر این است که پردیس‌ها با مشارکت پارک علم و فناوری استان راه اندازی شوند. بعد از اینکه دانشگاه تجربه راه اندازی پردیس را پیدا کرد و با اصول حاکم بر پارک‌های علم و فناوری آشنا شد، بتواند پارک علم و فناوری دانشگاهی را تأسیس کند.
یکی از مشکلاتی که تا قبل از روی کار آمدن دولت مردمی با آن رو به رو بودیم، نداشتن پارک علم و فناوری تخصصی بوده است؛ براساس مطالعه و پایش صورت گرفته در مجموعه معاونت فناوری و نوآوری، چین بیش از ۴۰۰ پارک تخصصی در زمینه شیمی و پتروشیمی دارد، در صورتی که در ایران پارک تخصصی در حوزه شیمی نداشته‌ایم. بنابراین یکی از برنامه‌های جدی معاونت، ایجاد پارک‌ها و پردیس‌های خصوصی و تخصصی است که بر اساس آن ۲۰ درصد سرمایه و زیرساخت توسط دولت و مابقی از طریق بخش خصوصی تأمین خواهد شد.
البته یکی از مشکلاتی که در پارک‌های علم و فناوری وجود دارد، کافی نبودن زیرساخت مناسب و نبود اراضی کافی است که تأمین آن هزینه‌های زیادی خواهد داشت، اما می‌توان از پتاسیل های موجود به ویژه در بخش خصوصی استفاده کنیم البته یکی از مشکلاتی که در پارک‌های علم و فناوری وجود دارد، کافی نبودن زیرساخت مناسب و نبود اراضی کافی است که تأمین آن هزینه‌های زیادی خواهد داشت، اما می‌توان از پتاسیل های موجود به ویژه در بخش خصوصی استفاده کنیم.
در همین راستا به طور مثال اخیراً در خراسان رضوی با آستان قدس پردیس «سلامت ثامن» را شکل دادیم که این پردیس در حال حاضر افتتاح شده و شرکتهای دانش بنیان در حوزه سلامت در این پردیس مستقر خواهند شد.
الگوی این پردیس‌ها این است که بخش خصوصی فضا و امکانات می‌آورد و پارک‌های علم و فناوری با معرفی شرکتهای فناور، خلاق و دانش بنیان از مزایا و معافیت‌های مختلفی بهره مند خواهند شد.
* تمرکز معاونت فناوری و نوآوری وزارت علوم در بخش خصوصی بیشتر به کدام حوزه‌ها معطوف است؟
نخست در «حوزه سلامت» ورود کرده‌ایم؛ دوم، در موضوع «امنیت غذایی» که در راستای آن با وزارت جهاد کشاورزی تفاهم نامه‌ای منعقد شده و به دنبال آن در ۱۰ استان، «دهکده فناوری و نوآوری کشاورزی، منابع طبیعی و صنایع غذایی» ایجاد و یا در حال راه اندازی است.
سوم، استفاده از پتانسیل و ظرفیت شهرک‌های صنعتی و زیرساخت‌های آنهاست؛ از این رو، تفاهم نامه دیگری با وزارت صمت منعقد شد که با کمک و همکاری یکدیگر، قادر به افزایش مطلوبیت فعالیت شرکتهای فناور و دانش بنیان شویم. چهارم، بهره گیری از پیشتازان صنایع و در کل بخش خصوصی برای ایجاد پردیس‌های صنعتی و فناوری در زمینه‌های تخصصی فعالیت آنها بوده است. برای نمونه در استان فارس، با مشارکت پارک علم و فناوری فارس، یک پردیس تخصصی در رابطه با تولید لوله‌های کامپوزیتی راه اندازی شده است. به هر روی، ورود و استفاده از ظرفیت‌های بخش خصوصی امری بی بدیل در موفقیت گفتمان فناوری و نوآوری کشور خواهد بود.
*آ قای دکتر صحبت از پارک‌ها به میان آمد، سوال اساسی من درباره عملکرد پارک‌های علم وفناوری است، انتقاداتی نسبت به عملکرد پارک‌ها مطرح می‌شود مبنی بر اینکه تعدادشان زیاد است اما خروجی شأن آنگونه که باید نیست و به طور مثال بعضاً یک استارت آپ خوب از دل آنها بیرون نمی‌آید، حتی سال گذشته می‌شنیدیم برخی پارک‌های علم و فناوری به جای تولید محصول مبتنی بر فناوری و دانش، در حوزه رمز ارز فعالیت دارند، حتماً شما نظارتی بر عملکرد پارک‌ها دارید اما چگونه می‌خواهید در سالی که به نام تولید دانش بنیان نام گذاری شده کاری کنید که تولید در مراکز کیفی‌تر باشد و شاهد تولید فناوری در سطوح بالاتر باشیم؟
ابتدا بگذارید آماری در خصوص پارک‌ها ارائه بدهم که حقیقتاً قابل دفاع است؛ ما در سطح کشور ۴۹ پارک علم و فناوری، ۲۴۶ مرکز رشد و ۱۰ هزار و ۷۰۰ واحد فناور داریم؛ از این تعداد پارک، ۱۱ پارک دانشگاهی و ۴ پارک دستگاهی یا وزارتخانه‌ای هستند. حدود هزار و ۷۰۰ شرکت دانش بنیان در پارک‌های وابسته به وزارت علوم مستقر هستند و حدود ۱۵ درصد واحدهای فناور، دانش بنیان شده‌اند.
در ابتدای سال ۱۴۰۰ در پارک‌های علم و فناوری، ۶۵ هزار شغل ایجاد شده بود که این آمار در اردیبهشت ماه ۱۴۰۱ به ۹۰ هزار شغل افزایش یافت. یعنی طی یکسال با همت شرکتهای فناور و دانش بنیان با افزایش ۴۰ درصدی اشتغال در پارک‌های علم و فناوری روبرو بوده‌ایم. میزان صادرات و سودآوری ارزی به کشور نیز با توجه به شرایط حاکم قابل قبول بوده، هر چند نیازمند همت بیشتر همه نهادهای مرتبط هستیم.
نکته مهم دیگر نظارت‌های مستمر و سرزده معاونت فناوری و نوآوری وزارت علوم از شرکتهای فناور و دانش بنیان مستقر در پارک‌های علم و فناوری است؛ افزون بر این، مرکز نظارت و ارزیابی این وزارتخانه نیز پایش مستمری بر فعالیت پارک‌ها دارد. به عبارت دیگر، از آنجا که این شرکتها در محیط پارک‌های علم و فناوری مستقر شده‌اند نظارت و پایش دقیقی بر آنها حاکم است.
این در حالی است که سامانه‌های موجود در این معاونت به صورت ماهانه گزارش‌هایی را از پارک‌ها و شرکتهای مستقر دریافت می‌کنند و در صورت مشاهده انحراف در اطلاعات، ورود می‌کنند. نهادهای نظارتی برون سازمانی نیز همواره در این مهم به ما یاری رسانده‌اند. با توجه به این آمار، عملکرد پارک‌ها عملکرد مثبتی بوده است. البته پس از ارزیابی‌های ماهانه و سالانه شرکتهای فناور و دانش بنیان، برخی از آنها به دلیل عملکرد نامطلوب از مجموعه پارک خارج می‌شوند.
بر اساس آخرین آمار موجود، خروج از پارک‌های علم و فناوری به دلیل عملکرد نامطلوب از یک سو و از سوی دیگر به دلیل موفقیت آن واحد یا شرکت که در اصطلاح "خروج موفق" گفته می‌شود، در مجموع نزدیک به ۵ درصد طی یک سال بوده است.
* تاکید شما بر تولید و اقتصاد دانش بنیان بود، سوال بعدی ما هم در همین زمینه است؛ آقای دکتر در بحث تولید انبوه و رسیدن به اقتصاد دانش پایه در یکسال اخیر پارک‌ها چه نقشی ایفا کردند و برنامه شما برای افزایش سهم آنها در تحقق شعار سال چیست؟
در زمینه تولید، پارک‌های علم و فناوری در بخش‌های مختلف آی تی، آی سی تی، هوش مصنوعی، پزشکی و انرژی فعالیت‌های بسیار خوبی داشته‌اند؛ به طور مثال واحدهای فناور و دانش بنیان مستقر در شهرک علمی تحقیقاتی اصفهان دستگاه رادیوتراپی، سی تی اسکن و … می‌سازد. باعث مباهات است که واحدهای فناور و دانش بنیان ما تولیدی را پیگیری می‌کنند که مبتنی بر دانش و نیاز کشور است. البته نباید از موانع و مشکلات پیش روی واحدهای فناور و دانش بنیان کشور غافل شویم.
مثلاً فرد محصولی را تولید کرده اما برای گرفتن مجوز در راهروها سرگردان است و این افراد بعد دو سه سال کار را رها می‌کنند. فکر می‌کنم امسال یکی از کارهای جدی که باید انجام دهیم، این موانع را برطرف کنیم
*چه موانعی؟
از یک سو یک اقتصاد نفتی و سنتی داریم که با اقتصاد دانش بنیان مقابله می‌کند؛ از سوی دیگر جوانان ما ایده‌های خوبی دارند و محصولی تولید می‌کنند اما وقتی می‌خواهند به تولید انبوه برسند، به طور مثال نقدینگی ندارند، نکته دوم وجود قوانین دست و پاگیر و ضد و نقیض است و شاهد بروکراسی‌های پیچیده‌ای هستیم. مثلاً فرد محصولی را تولید کرده اما برای گرفتن مجوز در راهروها سرگردان است و این افراد بعد دو سه سال کار را رها می‌کنند. فکر می‌کنم امسال یکی از کارهای جدی که باید انجام دهیم، رفع موانع است.
مثال خیلی ساده این است که به اعضای هیأت علمی تمام وقت، تاکید می‌شود که نباید در بیرون از دانشگاه کار انتفاعی انجام دهند اما از آن طرف می‌گوئیم باید شرکت دانش بنیان ایجاد کنند. یا اینکه عضو هیأت علمی، شرکتی تأسیس می‌کند و برای معافیت مالیاتی به سازمان امور مالیاتی می‌رود اما در آنجا قوانین را هزار جور تفسیر می‌کنند. البته خوشبختانه با تصویب "قانون جهش تولید دانش بنیان" بسیاری از موانع مدیریت خواهند شد؛ مثلاً در ماده ۱۴ این قانون آمده است که دانشگاه‌ها می‌توانند یک شرکت تأسیس کنند یا سرمایه گذاری و درآمدزایی کنند، در حالی که قبلاً اینگونه نبوده است.
معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری از وزارت علوم خواسته که وزارت علوم برای بررسی بیشتر قانون جهش تولید و نحوه اجرای آن نماینده‌ای معرفی کند و بنده به عنوان نماینده معرفی شده‌ام. این قانون حدود ۱۷-۱۸ آئین نامه دارد و باید تمامی ماده‌های قانونی آنکه مربوط به وزارت علوم و دانشگاه‌ها و پارک‌های علم و فناوری است، با دقت بررسی شود و برخی هم نیاز به اصلاح و تغییر دارد. این قانون ماده‌ای دارد که براساس آن پارک‌ها می‌توانند اراضی خود را واگذار کنند که بند بسیار مهمی است، یا اینکه اگر بخش خصوصی در پارک‌ها ساختمانی بسازد، سند اعیانی به شرکت داده می‌شود.
بزرگان این حوزه به این نتیجه رسیده‌اند که این حوزه بیشتر بحث فرهنگی دارد؛ یعنی ما تعداد زیادی هم شرکت تأسیس کنیم اما از نظر فرهنگی زیرساخت‌ها را ایجاد نکنیم، موفق نخواهیم شد. همه می‌گوئیم باید حمایت کنیم اما موقع خرید محصول به سمت دانش بنیان‌ها نمی‌رویم. خداروشکر در این مدت با همت افراد دخیل، زیست بوم و اکوسیستم فناوری و نوآوری در کشور تا حدود زیادی تکمیل شده است.
*اخیراً سامانه جدیدی تحت عنوان سامانه نان راه اندازی شده، این سامانه قرار است حلقه واسط دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی و نهادهای علمی باشد و تمامی سامانه‌های موازی با آن یکپارچه شود، درباره این سامانه جزئیات بیشتری در اختیار مخاطبان علمی ما قرار دهید.
سامانه نظام ایده‌ها و نیازها (نان) زمینه‌ای برای ارتباط نیازهای مختلف با تحقیقات و مراکز تحقیقاتی کشور بوده و متخصصان می‌توانند نیازهای خود را در حوزه‌ها و سطوح مختلف اجتماعی و صنعتی در این سامانه ثبت کنند. به عبارت دیگر، هدایت ظرفیت پژوهشی کشور در جهت حل مسائل و رفع نیازهای جامعه و تکمیل زنجیره پژوهش، فناوری و نوآوری توسط این سامانه صورت می‌گیرد. این سامانه در راستای تحقق فرمان سال، محصولات و نیازهای شرکتها را معرفی می‌کند، تولید بر اساس نیاز جامعه و صنعت را شکل می‌دهد و حتی امکان برگزاری دوره‌های آموزشی مهارت محور را تسهیل می‌کند. در این طرح نه تنها دانشگاهیان، بلکه آحاد جامعه علمی می‌توانند نیازهای فناورانه و نوآورانه و نیز ایده‌های خود را ثبت کنند.
از آنجا که در این سامانه نیازها براساس منطقه جغرافیایی و موضوعی وارد می‌شود، نقشه جامع نیازهای فناورانه و نوآورانه کشور را بدست خواهیم آورد. این سامانه در "پایگاه استنادی علوم جهان اسلام" (ISC) شکل گرفته است. تمامی نیازها در سامانه نان نمایه و به افراد گواهی داده می‌شود. تاکنون قریب به ۴ هزار و ۸۰۰ نیاز و ۱ میلیون و ۷۵۰ هزار طرح و ایده در این سامانه وارد شده است.
در خصوص سامانه نظام ایده‌ها و نیازها (نان) دو مصوبه قانونی داریم؛ نخست اینکه شورای عالی انقلاب فرهنگی در اسفند ماه گذشته طی مصوبه‌ای برای یکپارچه سازی سامانه‌ها و احصای نیازها و ایده‌های پژوهشی و فناوری، به وزارت عتف مأموریت داد که این سامانه را پیاده سازی کند. همچنین بر اساس بند ه تبصره ۹ قانون بودجه سال ۱۴۰۱، شرط استفاده از یک درصد اعتبار دستگاه‌های اجرایی در حوزه پژوهشی، منوط به ثبت نیازها در سامانه نان است.
در قالب طرح «گرنت فناوری» بین ۲۰ تا ۹۰ میلیون تومان به پژوهشگران اعطا می‌کنیم که آن را نیز به سامانه نان وصل کرده‌ایم؛ به عبارتی یک نوع سرمایه گذاری ایجاد شده که اگر یک عضو هیأت علمی نیازی را به کمک دانشجوی خود در سامانه انتخاب و پایان نامه و یا رساله دکتری را براساس آن تعریف کند، از طریق گرنت و یا صندوق پژوهش و فناوری حمایت خواهند شد همچنین در قالب طرح «گرنت فناوری» بین ۲۰ تا ۹۰ میلیون تومان به پژوهشگران اعطا می‌کنیم که آن را نیز به سامانه نان وصل کرده‌ایم؛ به عبارتی یک نوع سرمایه گذاری ایجاد شده که اگر یک عضو هیأت علمی نیازی را به کمک دانشجوی خود در سامانه انتخاب و پایان نامه و یا رساله دکتری را براساس آن تعریف کند، از طریق گرنت و یا صندوق پژوهش و فناوری حمایت خواهند شد. در فاز اول این طرح، ۲۰ دانشگاه، ۱۰ پژوهشگاه و ۱۰ پارک علم و فناوری وارد فاز اجرایی شده‌اند.
* در دوره جدید هدایت پژوهشگاه‌ها به سمت پژوهش‌ها و توسعه فناوری‌های مسئله‌محور و تقاضامحور (نسل جدید پژوهشگاه‌ها) پیگیری می‌شود؛ ذیل این سیاست طرح‌های ایجاد قطب‌های فناوری و نوآوری (هاب)، آینده‌نگاری و ترسیم رهنگاشت فناوری‌های آینده و تحول‌آفرین، دفاتر مالکیت فکری و انتقال فناوری در معاونت فناوری و نوآوری دنبال می‌شود؛ کدام یک از این طرح‌ها به مرحله اجرا رسیده است؟
باید برنامه‌ای در سه بخش برای دانشگاه‌ها، مراکز آموزشی، پژوهشی، تحقیقاتی و پارک‌های علم و فناوری داشته باشیم که به برخی از آنها اشاره شد. پژوهشگاه‌های ما علی رغم امکانات بسیار اما آنگونه که نیاز است به کارگیری نشده‌اند، بنابراین پیشنهاد ما این بود که پژوهشگاه‌ها را به قطب فناوری و نوآوری تبدیل کنیم.
برای نمونه پژوهشگاه‌ها شتاب دهنده‌های تخصصی ایجاد کنند و به نوعی هاب فناوری و نوآوری (قطب) شوند.
*یعنی می‌توان گفت که در ماه‌های آتی پارک‌های علم و فناوری محلی برای تربیت استارت آپ های تخصصی باشند؟
بله دقیقاً. مثلاً پژوهشگاه مواد و انرژی، هاب فناوری در این بخش و متولی کار باشد؛ پژوهشگاه پلیمر و پتروشیمی مأموریت راه اندازی پارک علم و فناوری پتروشیمی شود. برخی از مراکز پژوهشی مانند پژوهشگاه ژنتیک یا پژوهشگاه تربیت بدنی مراکز رشد خوبی دارند و دنبال این هستند که پردیس فناوری و نوآوری تأسیس کنند و بعد از آن تبدیل به قطب شوند. ما ۱۸ پژوهشگاه ملی داریم و می‌توانیم ۱۸ قطب فناوری داشته باشیم.
*همین اواخر بحث بین المللی شدن پارک‌ها و ایجاد پردیس‌های بین المللی مطرح شده است، بیشتر در این رابطه توضیح دهید.
ما در رابطه با مباحث تعاملات بین المللی مدت هاست کار را شروع کرده‌ایم؛ براساس بررسی‌هایی که انجام دادیم، متوجه شدیم که پارک‌ها کمتر در این زمینه وارد شده‌اند و زیرساخت کافی ندارند.
معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری کار را به خوبی شروع کرده و ما هم وارد شدیم و تعاملات خوبی در حوزه فناوری با ارمنستان، عراق، ترکیه، بوسنی، روسیه و چین آغاز کرده‌ایم. از طرفی درصدد راه اندازی پارک بین المللی هزار هکتاری در استان تهران و در حال پیگیری برای جایابی آن هستیم.
* آقای دکتر کارکرد این پارک بین المللی که به آن اشاره کردید، چیست؟
یکی از مشکلات مهمی که شرکتهای فناور و دانش بنیان دارند این است که تولید دارند اما قدرت فروش ندارند. در همین راستا به دنبال این هستیم که در کشورهای مورد نظرمان پردیس مشترک فناوری و نوآوری بین المللی راه اندازی کنیم تا به فروش محصولات ما کمک شود؛ این موضوع از سوی اتاق بازرگانی با محوریت وزارت علوم و صندوق نوآوری و شکوفایی در حال پیگیری است.
* اخیراً گزارش کاملی در خصوص طرح دستیار فناوری (کارآموزی دانشجویان در واحدهای فناور)، جزئیات طرح و نحوه اجرای آن در خبرگزاری مهر منتشر شد، از آخرین وضعیت اجرایی شدن این طرف بفرمائید. تا این لحظه چه تعداد از دانشجویان برای حضور در این طرح اعلام آمادگی کرده‌اند و چه تعداد تفاهم نامه منعقد شده است؟
تاکنون قریب به ۹ هزار و ۵۰۰ دانشجو در مقاطع مختلف تحصیلی برای حضور در این طرح ثبت نام کرده‌اند؛ همچنین ۹۰۰ شرکت دانش بنیان در این زمینه اقدام به عقد قرار کرده‌اند و ۱۷۵ تفاهم نامه بین پارک‌ها و دانشگاه‌ها امضا شده است. به نظر من طرح دستیار فناوری بسیار ایده جالبی است به شرطی که حمایت شود. با این طرح چندین مشکل برطرف خواهد شد؛ اولین مساله این است که با مهارت آموزی به دانشجویان انگیزه می‌دهد، زیرا در طی آن دانشجویان به مدت ۶ ماه در شرکتهای فناور و دانش بنیان مستقر در پارک‌ها ضمن تحصیل، مشغول به کار می‌شوند و حقوق هم دریافت می‌کنند؛ از طرفی نیاز شرکتها به نیروی انسانی متخصص نیز رفع خواهد شد. براساس این طرح به دانشجویان کارشناسی ماهیانه یک میلیون تومان، دانشجویان کارشناسی ارشد ۲ میلیون تومان و دانشجویان دکتری ۳ میلیون تومان پرداخت خواهد شد.
*چند پارک علم و فناوری برای اجرای این طرح درگیر شده‌اند؟
همه پارک‌ها و صندوق‌های پژوهش و فناوری در این برنامه وارد شده‌اند؛ مثلاً دانشگاه تربیت مدرس اعلام کرده بیش از هزار شرکت متقاضی در این طرح اعلام آمادگی کرده‌اند. نکته مهم این است که دانشجویان بعد از ۶ ماه، می‌توانند جذب آن مجموعه و یا علاقه مند به ایجاد یک کار فناورانه شوند. مهمتر اینکه ما با این طرح، ارتباط بین پارک‌های علم و فناوری و دانشگاه‌ها را برقرار کرده‌ایم. در ارتباط با بار مالی طرح، چندین جلسه با معاونت علمی و فناوری داشتیم و برای اجرای آن در مرحله اول حدود ۲۴ میلیارد تومان اعتبار نیاز داریم که بخشی از آن را ما تأمین کردیم و معاونت علمی نیز قول تأمین اعتبار ۵۰ درصدی را داده است.
*همزمان با ایجاد معاونت فناوری و نوآوری در وزارت علوم، برخی انتقادات بر موازی کاری این ساختار با معاونت فناوری و نوآوری ریاست جمهوری صورت گرفت، شما برای عدم تداخل برنامه‌های این معاونت با معاونت علمی به ویژه در زمینه فعالیت‌ها و محصولات دانش بنیان چه تدابیر و اقداماتی لحاظ کرده‌اید؟
وظایف معاونت علمی حمایت از شرکتهای دانش بنیان، ارزیابی و اعطای مجوز به این شرکتها است، اما مجوز راه اندازی پارک‌های علم و فناوری و مراکز رشد را وزارت علوم می‌دهد؛ بنابراین "زایش و رویش واحدهای فناور و شرکتهای دانش بنیان" با وزارت علوم است.
پس واحدهای فناوری که ابتدا شکل می‌گیرند در دانشگاه‌ها ایجاد می‌شوند؛ بنابراین سطوح فناوری پایین با وزارت علوم است و در ادامه اما خروجی ما ورودی دانش بنیان‌ها می‌شود.
چندین جلسه با دوستان معاونت علمی داشتیم و به این نقطه مشترک و مشخص نائل آمدیم که وظایف و تکالیف هر کدام چیست و چگونه با تعامل جایگاه علم و فناوری را در کشورمان بیش از پیش ارتقا دهیم. ما از هر نهاد یا شخصی که در این حوزه کار کند، استقبال می‌کنیم.
*در مسیر فعالیت‌های مبتنی بر فناوری و راه اندازی مراکز و شرکتهای متعدد و جدید مبتنی بر فناوری و دانش هشدارهایی مطرح می‌شود مبنی بر غفلت از کیفی گرایی به دنبال توجه به افزایش کمی. چه پاسخی برای این دست نگرانی‌ها دارید؟
بله. نگرانی‌هایی در این زمینه وجود دارد؛ ببینید در حال حاضر چگونه در برابر فارغ التحصیلان بیکار قرار گرفته‌ایم. معلوم است که اگر بی حساب و کتاب جلو برویم چند سال آینده در برابر یک سری شرکت فناور و دانش بنیان بیکار و متوقع قرار می‌گیریم که واقعاً چالش زا خواهد بود. بنابراین در این قسمت حساسیت ویژه ای باید به خرج داد؛ نمی‌شود فقط تعداد، ملاک باشد. دیدگاه بنده اقتصاد دانش بنیان است نه شرکت دانش بنیان. اقتصاد دانش بنیان مفهوم گسترده‌تری دارد که تولید و موارد دیگری را شامل می‌شود.
به طور مثال فرد شرکتی دارد و به دنبال این است که عنوان دانش بنیانی بگیرد؛ چون عنوان لوکسی دارد و می‌تواند برخی معافیت‌ها و مزایا را نیز بدست آورد. باید در ارزیابی این شرکتها دقت شود. ما اخیراً پیشنهادی داشتیم که خوشبختانه به تأیید معاونت علمی هم رسید که براساس آن پارک‌های علم و فناوری در ارزیابی واحدهای فناور خود، شرکتهای نوع سه را به معاونت علمی معرفی کنند تا فرایند بررسی دانش بنیانی آنها تسریع شود. باید توجه داشت که از آن طرف هم نمی‌شود برای دانش بنیان شدن شرکتها محدودیت ایجاد کرد و به طور مثال بگوییم در یکسال فقط به ۲۰ شرکت مجوز داد، بنابراین باید این تعادل حفظ شود.
*دی ماه ۱۴۰۰ اعلام کرده بودید اجرای طرح حکمرانی یکپارچه فناوری‌های نرم در کشور و نیز چاره اندیشی برای اشتغال کوتاه‌مدت همراه با توانمندسازی فارغ‌التحصیلان علوم انسانی و هنر دانشگاه‌ها، از طرح‌های مهم در حال تدوین در وزارت علوم است؛ در حال حاضر این طرح‌ها در چه مرحله‌ای قرار دارند؟
ما به دنبال نوآوری باز هستیم؛ یعنی اینکه از پتانسیل‌های بخش‌های مختلف استفاده کنیم؛ ما تیم قوی داریم ولی تشکیلات زیادی نداریم و دنبال این هم نیستیم که آن را گسترش دهیم. اکثر برنامه‌هایی که در معاونت فناوری و نوآوری در حال اجراست، با کمک متخصصان و کارشناسان خبره بیرون سازمانی اما با راهبری معاونت فناوری و نوآوری طراحی شده‌اند.
به طور مثال در بحث فناوری‌های نرم، وزارت علوم تفاهم نامه‌ای با جهاد دانشگاهی دارد و ما پارک ملی علوم و فناوری‌های نرم و صنایع فرهنگی را به عنوان قطب قرار داده‌ایم و تاکید شده مباحث مربوط به فناوری نرم با این پارک پیش رود.
به دلیل اهمیت این حوزه برنامه‌های متعدد و مطلوبی را طراحی کرده‌ایم اما جزئیات بیشتر در این باره را انشاالله بزودی اعلام خواهیم کرد.
*به عنوان سوال پایانی در قانون بودجه سال ۱۴۰۱ چقدر اعتبار برای معاونت فناوری، حمایت از پارک‌های علم و فناوری و مراکز رشد و تأسیس پردیس‌های فناوری و حمایت از مناطق محروم در زمینه فناوری و نوآوری پیش‌بینی شده است؟
خوشبختانه با پیگیری بسیار زیادی که انجام دادیم، ۷۰۰ میلیارد تومان برای حمایت از پارک‌های علم و فناوری، مراکز رشد و دانشگاه‌ها در نظر گرفته شد .۳۰۰ میلیارد تومان دیگر نیز برای حمایت از پهنه‌ها و نواحی ویژه فناوری اختصاص یافت.