خبرگزاری مهر _ گروه جامعه؛ ایران مهد هنر است و در این موضوع شکی نیست که هنرمندانش می‌توانند هنرهایی خلق کنند که خیلی‌ها را انگشت به دهان نگه دارد شاید به همین دلیل است که برای نشان دادن هنر ایرانی و چگونگی پدید آمدن هنر توسط هنرمندانش، اعلام می‌کنند که ایران سومین کشور برتر دنیا در زمینه تنوع در تولید صنایع دستی است.
البته گاهی این آمار و ارقام جا به جا می‌شود و هر کسی از ظن خودش آن را اعلام می‌کند مثلاً علی اکبر عبدالملکی رئیس کمیسیون گردشگری اتاق ایران، کشورمان را اولین کشور دنیا در حوزه تنوع صنایع دستی می‌داند چون بیش از ۲۹۹ هنر در این حوزه وجود دارد. مدیران کل صنایع دستی در وزارت میراث فرهنگی ایران را پس از هند و چین در رتبه سوم نگه می‌دارند و می‌گویند که ایران سومین کشور در زمینه تولید صنایع دستی است.
در سخنان وزرا و مسئولان میراث فرهنگی نیز حرف و حدیث در این باره زیاد است مثلاً علی اصغر مونسان وزیر سابق میراث فرهنگی ایران را دومین کشور در این حوزه می‌دانست. جالب اینجاست که کسی نمی‌داند این رتبه بندی ها توسط چه کسانی و کجا و بر اساس چه معیار و ملاکی تعیین شده است. هر چند که برخی از افراد هم پاسخ می‌دهند که به هر حال همه می‌دانند هنر نزد ایرانیان است و بس. پس دور از انتظار نیست که ایران یکی از برترین کشورها در زمینه صنایع دستی باشد.
همین طور است! اما حالا رتبه‌های برتر در جهان برای حوزه صنایع دستی ایران چه فوایدی دارد؟ کارشناسان صنایع دستی می‌گویند این آمارها زمانی مثمرثمر خواهد بود که اولاً واقعی باشد و دوماً از آنها بتوان استفاده کرد.
حالا نگاهی به آمارهای ارائه شده در بازه زمانی تا قبل از کرونا بیندازیم:
در سال ۱۳۹۷، ارزش صادرات صنایع دستی ایران به ۲۸۹ میلیون دلار رسید.
۱,۷۱۱ میلیارد تومان فروش داخلی صنایع دستی در سال ۹۷ بوده است.
میزان صادرات صنایع دستی بدون احتساب زیورآلات سنتی و تجارت چمدانی در پایان سال ۹۹ به ارزش بیش از یک هزار و ۸۰۰ میلیون دلار رسید.
حتی هنوز هم در تعداد رشته‌های موجود در حوزه صنایع دستی تردید وجود دارد و هر منبعی یک عدد را اعلام می‌کند مثلاً گاهی در مصاحبه‌ها از عدد ۳۰۰ رشته صحبت می‌شود و در سالنامه آماری وزارت میراث فرهنگی در سال ۹۸ تعداد رشته‌ها به ۲۹۵ رشته و زیر رشته بدون احتساب قالی و گبه اشاره می‌شود.
احمد یوسفی از کارشناسان صنایع دستی در استان کردستان است او به خبرنگار مهر گفت: آمارهای صنایع دستی غیر واقعی است اگر نگاهی به آمارهای صادرات چمدانی بیندازید این موضوع کاملاً مشخص می‌شود که نمی‌توان آمار چمدانی را دقیق اعلام کرد چون همانطور که از نامش مشخص است چمدانی بوده یعنی کسی نمی‌داند تنها می‌توان حدس زد. آن هم نه توسط وزارت میراث فرهنگی بلکه توسط گمرک جمهوری اسلامی ایران.
وی ادامه داد: چطور می‌توان چمدان مسافر را بررسی کرد و گفت که چقدر بابت صنایع دستی هزینه کرده و حالا چقدر آن را صادر کرده است. جمع آوری چنین آمارهایی تنها نشان می‌دهد که متولیان می‌خواهند با این آمار عملکرد خود را مثبت جلوه دهند. از طرفی مهمترین صنایع دستی ایران فرش و گبه است که وزارت میراث فرهنگی خود را مبرا از آن کرده است. بنابراین آنچه می‌ماند زیورآلات و تعدادی از صنایع دستی محدودی است که به خارج از کشور صادر می‌شد صادراتی که پس از شیوع کرونا به شدت آسیب دید چون دیگر این کالا جزو کالاهای ضروری برای انجام پروازهای اضطراری نبود و بسیاری از صنایع دستی در انبارها ماند تا بعد از فروکش شدن بیماری کووید ۱۹ صادرات آنها دوباره انجام شود.
در این باره سید روح الله لطیفی سخنگوی گمرک ایران در گفتگو با خبرنگار مهر توضیح داده است که منظور از صادرات چمدانی چیست. او گفت: صادرات چمدانی صنایع دستی در ایران دو نوع است یکی به صورت سوغات که در جایی ثبت نمی‌شود به خصوص اگر از یک مقداری کمتر هم باشد. بخشی دیگر، کالای تجاری است که بیش از حد مجاز ارزش و حجم برای مسافر است و باید مسافر برای حمل آن اظهارنامه پر کند. در این صورت کالایی که اظهار شده، در آمار تجارت قرار می‌گیرد. در این صورت حجم و ارزش هر کالا با یکدیگر متفاوت است.
وی افزود: بیشترین بحث ما در صنایع دستی، در حوزه سوغات است. این سوغات به عنوان کالای مسافر در حد معمول است. پس اگر هر اندازه گردشگر بیشتری وارد کشور شود به همان اندازه اثرات آن در درآمد شهر و تولیدکننده‌ها و فروش سوغات بیشتر است.
لطیفی ادامه داد: فرودگاه امام خمینی (ره) یکی از مراکز صادرات کالاهای با ارزش مانند جواهرات یا مصنوعات سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی است. اینها را با پست یا به صورت هوایی صادر می‌کنند که ارزش زیادی هم دارند. طبیعی است که آن را با بسته بندی، جعبه یا چمدان می‌فرستند نه با کامیون، پس در اینجا روش و ابزار صادرات متفاوت است، در واقع صادرات چمدانی یا پستی است و کالاهایی با ارزش بالا اما با حجم کم صادر شده است که از نظر گمرک کالای تجاری است ولی آنچه در گمرک به عنوان تجارت چمدانی گفته می‌شود رویه‌ای است که برای مرزنشینان شمالی به صورت رسمی تعریف شده است.
وی افزود: حتی فرش با حجم کم را به صورت هوایی به خارج از کشور ارسال می‌شود، اگر اینها را اصطلاحاً صادرات چمدانی بدانیم تعریف عرفی است. برخی، صادرات از طریق مسافر و هوایی را به معنی صادرات چمدانی می‌دانند اما از نظر گمرک کالاهایی که همراه مسافر است و ارزش آن از یک رقمی بیشتر باشد و یا بیش از سوغات در نظر گرفته شود کالای تجاری است که فراتر از همراه مسافر است و به صورت تجاری آن را صادر یا حتی وارد می‌کنند و ممکن است حتی حجم کمی داشته باشد. اما آنچه اصطلاحاً و به صورت عرفی و نه فنی بیان می‌شود و شاید همکاران در وزارت میراث فرهنگی هم بر آن تاکید دارند صادرات چمدانی به معنی، کالای همراه مسافر است و صنایع دستی هم بیشتر همراه مسافر از کشور خارج می‌شود.
لطیفی تاکید کرد: رویه تجارت چمدانی یکی از رویه‌های گمرکی ایران است مثل رویه ترانزیت، واردات یا صادرات، ملوانی یا پیله وری. کسانی که در مناطق شمالی کشور از خراسان رضوی تا آذربایجان غربی حضور دارند و دارای مجوزهای لازم هستند می‌توانند به صورت محدود بین دو سوی مرز تجارت کنند که اصطلاحاً به آن رویه تجارت چمدانی در گمرک می‌گویند. در واقع اینجا تجارت محدود مدنظر است و بیشتر برای معیشت مرزنشینان شمالی در نظر گرفته شده است و بحث جابجایی کالا از طریق مسافر نیست.
آمار صادرات چمدانی بیشترین آماری است که از سوی وزارت میراث فرهنگی اعلام می‌شود اما این آمارها در حوزه تولید صنایع دستی و میزان هنرمندان فعال در این رشته‌های نیز وجود دارد به خصوص در حوزه بیمه آنها. به عنوان مثال اعلام می‌شود که چه تعداد از هنرمندان کشور بیمه شده اند اما بررسی دقیق‌تر آن نشان می‌دهد که هنرمندان بیمه شده تنها برای سه سال یا بیشتر می‌توانند از بیمه شدن خود مطمئن باشند اما این آمارسازی های به گونه‌ای است که گویی چندین نفر به بیمه شدگان اضافه شده و حالا آنها باید خیالشان بابت این موضوع راحت باشد.
تغییر در معاونت صنایع دستی و امید دوباره فعالان این حوزه
با این وجود چند روز پیش معاونت صنایع دستی کشور پس از ۴ سال تغییر کرد. بسیاری از هنرمندان، اعضای اتحادیه‌های مرتبط با صنایع دستی، صادرات و تولید به این تغییر امید دارند. معاون جدید صنایع دستی اما از سازمان صدا و سیما و پس از آن از مدیریت کاخ نیاوران به این معاونت آمده است با این وجود آنها امید دارند که رویه جدیدی در سیاست‌های وزیر میراث فرهنگی به خصوص در حوزه معاونت صنایع دستی بوجود بیاید.
کاظم امینی از صادرکنندگان صنایع دستی است که به خبرنگار مهر گفت: هر تغییری لزوماً بد نیست. ما امید داریم با شناختی که از آقای ضرغامی داریم زیر میز خیلی از اتفاقات ناصواب در حوزه صنایع دستی بزند و چراغ کارگاه‌ها را پس از سه سال بیکاری روشن کند. حالا که از همه گیری کرونا رها شده ایم امیدمان این است که دوباره بتوانیم در بازارهای جهانی حضور پیدا کنیم این اتفاق نمی‌افتد مگر با همت وزیر جدید میراث فرهنگی و معاون صنایع دستی جدیدش.
او در ادامه بیان کرد: متأسفانه صنایع دستی و هنرمندانش در چند سال اخیر یکی از مظلوم ترین صنایع بوده اند که فعالانش در اثر کرونا به شدت آسیب دیده اند اما چون هیچ وقت این صنعت جدی گرفته نشد، اقدامی هم برای رونق آن انجام ندادند تنها آمارسازی بود که می‌شنیدیم.
بررسی شود که ثبت‌های جهانی و ملی روستاها و شهرهای صنایع دستی چه تأثیری در اقتصاد آن شهرها داشته است
امینی به آمار شهرها و روستاهای صنایع دستی اشاره کرد و گفت: به عنوان مثال همیشه شنیده ایم که ایران اولین کشور در حوزه ثبت شهرهای ملی و روستاهای صنایع دستی و بالاترین آمار را در حوزه ثبت جهانی این روستاهای صنایع دستی دارد. اما به واقع بررسی شود که این ثبت‌های جهانی و ملی چه تأثیری در اقتصاد آن شهرها داشته است؟ آیا این ثبت‌ها تنها برای ایرانی‌ها اهمیت دارد یا در خارج از کشور هم به خاطر اینکه مثلاً ملایر شهر جهانی مبل و منبت شناخته شده، ارزش قائل هستند و اصلاً به بهانه دیدن مبل و منبت ملایر به ایران می آیند؟!
این هنرمند صنایع دستی در ادامه بیان کرد: آمارها زمانی باید جمع آوری شوند که بتوانند مثمر ثمر باشند وقتی آماری داشته باشیم که نتوانیم با آن کاری کنیم به کار می‌آید تنها عدد و رقم را جمع آوری کرده ایم اما اگر بتوان آمار واقعی را به دست آورد و در نهایت آنها را تحلیل و تجزیه کرد و برایش راه کار پیدا شود، آن وقت است که می‌توان گفت این آمارها به کار آمده اند.
امینی و سایر کارشناسان و هنرمندان صنایع دستی در چند روز اخیر که شاهد تغییر در معاونت صنایع دستی وزارت میراث فرهنگی بوده اند در گفتگوها و فضاهای مجازی خود، چند نکته را خطاب به معاون جدید و وزیر میراث فرهنگی متذکر شده اند آنها در دور جدید برنامه ریزی برای صنایع دستی کشور موضوع کاربردی سازی صنایع دستی و حذف آمارسازی ها در این حوزه، تلاش برای رونق صادرات و تلاش برای ارتقای معیشت هنرمندان را از جمله درخواست‌های خود از معاونت جدید عنوان می‌کنند.