خبرگزاری مهر -گروه هنر-آروین موذن‌زاده؛ ایران پس از پیروزی انقلاب اسلامی و با سپری کردن بیش از ۴ دهه پا به قرنی تازه گذاشت؛ در این عمر سپری شده ۴۳ ساله، آثار مختلفی با موضوعاتی متنوع از دفاع مقدسی، دینی، کمدی، اجتماعی و … تولید و در سالن‌های تئاتر به صحنه رفتند. برخی از این آثار بسیار جریان ساز بودند و برخی آثار خاطره‌انگیز و پرمخاطب.
شاید خالی از لطف نباشد مروری داشته باشیم بر آثاری که طی دهه‌های ۶۰، ۷۰، ۸۰ و ۹۰ تولید و اجرا شدند، روندی که این آثار برای تمرین و تولید طی کردند، گروهی که در تولید و اجرای اثر حضور داشتند و دیدن تصاویر این اجراها اعم از عکس یا فیلم.
از این رو در گروه هنر تصمیم بر این شد که از آغاز سال ۱۴۰۰ با جمع‌آوری اطلاعات مختلف اجراهای ۴ دهه گذشته، مروری‌بر تولیدات تئاتر ایران در این بازه زمانی داشته باشیم که این گزارش‌ها در سال ۱۴۰۱ هم ادامه می‌یابند.
در چهل و پنجمین گام از مرور «چهار دهه خاطرات صحنه» سراغ نمایش «پنجره فولاد» به نویسندگی مهدی متوسلی و کارگردانی سید جواد هاشمی رفته‌ایم.
این اثر نمایشی کاری از گروه تئاتر «فدک» بود که از اردیبهشت تا تیر ۸۶ در مجموعه تئاترشهر به صحنه رفت و در مجموعه ۶۲ اجرا در سالن اصلی این مجموعه داشت.
نمایش «پنجره فولاد» از جمله آثار نمایشی آئینی مرتبط با ایام سوگواری شهادت حضرت امام رضا (ع) در مجموعه تئاتر شهر بود در تالار اصلی به صحنه رفت و در زمان اجرای خود با استقبال مخاطبان روبرو شد. محور اصلی روایت نمایش درباره زائران حرم امام رضا (ع) است.
اتفاقات نمایش در صحن مطهر حرم امام رضا (ع) می‌گذرد؛ این نمایش زندگی زنی را به تصویر می‌کشد که برای شفای فرزندش که معلول است راهی حرم امام رضا (ع) می‌شود...
اکبر عبدی، محمود فرهنگ، محمود راسخ فر، عطیه غبیشاوی، مهدی مهدیون، مرتضی وکیلیان، علیرضا لاله، علی حسین زاده، امیرحسین کیوانی راد، وحید قربانی، اسماعیل ساری، رضا بابایی، سیداحمد رضا طباطبایی، سید محمد صادق مقیمی، امیر رزاق، علی شیخی، علی کریمی، جواد مکاری، محمد تقی خضرائی، مهرداد امجد، پویا پروازوند، سجاد شادکار، سیدمحسن زعیمی، صدرا حاجیان، علی ساری، سید رضا احسانی مقدم، عباس باقری پور، امیر حسین پیرعلی، اکرم جلوداری، محمد مهدی محمدنیا، اسداله بابایی،، محمد سراج، عبدالرضا کیهانی، سیدمحسن موسوی خواه، سید حسین انتظار، محمد طاهر، محمد منصور یونسی، سیدوحید میر امینی، امیر حسین لاله، ابوالقاسم خیرخواه، مهدی حسین زاده، حمید فرجی، محمدرضا جلیل بال، رضا کمره‌ای، سید بهنام حسینی بازیگران این اثر نمایشی بودند.
سعید ذهنی آهنگساز این نمایش و حسین عالم بخش طراحی صحنه کار را برعهده داشتند.
در یادداشتی که حسن پارسایی منتقد تئاتر بر این نمایش نوشته بود، آمده است: «نمایش «پنجره فولاد» به عنوان نمایشی کمدی و در عین حال مذهبی و حتی سیاسی انتقادی، اثری خاص محسوب می‌شود، چون «کمدی لاله‌زاری» را به عنوان یک نمایش ایرانی تا حد قابل تحسینی ارتقا بخشیده و آن را با عمیق‌ترین و جدی‌ترین درونمایه مذهبی و سیاسی که پارادوکس گونه هم به نظر می‌رسند، به شکل زیبایی درآمیخته است. از این رو، اندیشه‌ورزی و توانایی مهدی متوسلی در نگارش متن چنین نمایشنامه‌ای قابل تقدیر است. ضمن آنکه کارگردانی سیدجواد هاشمی یکی از برجستگی‌ها و نقاط عطف اجرای این نمایشنامه به شمار می‌رود.
این نمایش هم سرگرم کننده و مفرح است و هم عمیق و تأثیرگذار و محتوای آن تجمیعی از جستارهای فرهنگی، مذهبی، سیاسی و انسانی خود مردم است و در آن خصوصیاتی مثل وجاهت درون، بی‌آلایشی و انسان دوستی با اعتقادات مذهبی هم سو و هم ارز شده است.»
به بهانه ولادت امام هشتم شیعیان حضرت رضا (ع) و هفته ولایت با سیدجواد هاشمی کارگردان نمایش «پنجره فولاد» گفتگویی انجام دادیم که در ادامه می‌خوانید.
هاشمی در گفتگو با خبرنگار مهر درباره روی صحنه بردن اثری در ارتباط با امام رضا (ع) گفت: من ۲ نمایش درباره امام رضا (ع) اجرا کردم که یکی از آنها «پنجره فولاد» بود و دیگری که «مسافران مرو» نام داشت سال ۸۷ در دهه کرامت (فواصل زمانی بین ولادت حضرت معصومه و امام رضا (ع)) در تالار وحدت به صحنه رفت و یک بار دیگر هم در بجنورد اجرا شد.
وی با اشاره به اینکه نمایش «مسافران مرو» را اثری باکیفیت تر از «پنجره فولاد» می‌داند، عنوان کرد: نمایش «پنجره فولاد» به دلیل حضور اکبر عبدی به اثری پرمخاطب تبدیل شد و پرفروش‌ترین نمایش سال لقب گرفت. بعد از اجرا در سالن اصلی تئاتر شهر، نمایش را در خاوران هم به صحنه بردیم که آنجا هم مخاطبان زیادی به دیدن کار نشستند.
هاشمی درباره پذیرفتن کارگردانی نمایش و ارتباطی که اثر با مخاطبان برقرار کرده، عنوان کرد: «پنجره فولاد» کار گروه مؤسسه فرهنگی «فدک» بود و من پیش از کارگردانی این نمایش ۲ اثر نمایشی دیگر را هم که متعلق به مؤسسه «فدک» بود به صحنه برده بودم که یکی از آنها نمایشی درباره حضرت زهرا (س) بود. به دلیل همین آشنایی نمایشنامه «پنجره فولاد» را برای اجرا به من سپردند. من بخش‌هایی از متن را برای اجرای صحنه‌ای تغییر دادم اما در کل نمایشنامه ویژگی‌هایی داشت که می‌توانست ارتباط خوبی با عامه مردم برقرار کند از این رو احساس کردم که این نمایش می‌تواند اثری جذاب و عامه پسند باشد. ما در بازه زمانی ۲ ماه تمرین و با حضور ۶۰ نفر عوامل که ۴۰ نفرشان بازیگران روی صحنه بودند یک کار بزرگ را برای اجرا در سالن اصلی تئاترشهر تولید کردیم که خوشبختانه در دوره خودش مورد توجه زیادی از جانب مخاطبان قرار گرفت.
اتفاقی که در جامعه امروز با آن روبرو هستیم و خیلی هم خطرناک شده این است که دین داری را مخصوص عده‌ای خاص می‌دادند و اگر فردی از دین و مذهب دفاع کند انگ وابسته شدن به حاکمیت به او می‌زنند و اگر منتقد باشد به شکل دیگری او را متهم می‌کنند وی درباره ویژگی‌های نمایش بیان کرد: «پنجره فولاد» نمایشی بود که من احساس می‌کردم باوجودی که تماشاگر از ابتدا تا انتها با آن می خندد در انتهای نمایش ارتباط قلبی و دلی با امام هشتم (ع) برقرار می‌کند و زمانی که از سالن خارج می‌شود در عین اینکه یک نمایش تراژیک دیده است، یک احساس خوشایند دلی نیز در وجودش شکل می‌گیرد. نمایش‌هایی از این دست در حوزه تئاترهای مذهبی که در آن هم تماشاگر خوب خندیده و هم خوب گریه کرده اصولاً با اقبال مواجه شده‌اند. من نیز تا امروز ۹۰ درصد کارهای مذهبی که به صحنه برده‌ام در همین راستا بوده و تلاش کردم هم تماشاگر را بخندانم و هم بتوانم احساساتش را برانگیزم.
کارگردان فیلم «تورنالو» ادامه داد: تلاش کردم «پنجره فولاد» فقط قصه عشق به امام رضا (ع) نباشد بلکه درگیری یک فرد از جامعه با خودش، اعتقاداتش و اتفاقات پیرامونش باشد و در نهایت به جایی می‌رسد که طی رخدادهایی در حرم امام رضا (ع) به شهادت می‌رسد. به این معنی که قصه «پنجره فولاد» برای افراد غیرمذهبی هم از بعد انسانی می‌تواند تأمل برانگیز باشد؛ اتفاقی که در جامعه امروز با آن روبرو هستیم و خیلی هم خطرناک شده این است که دین داری را مخصوص عده‌ای خاص می‌دادند و اگر فردی از دین و مذهب دفاع کند انگ وابسته شدن به حاکمیت به او می‌زنند و اگر منتقد باشد به شکل دیگری او را متهم می‌کنند.
کارگردان نمایش «توبه نمی کنم» متذکر شد: امام رضا (ع) فردی است که مذهب شیعه را در کشور ما گسترش داده و من به هیچ عنوان و در هیچ شرایطی ایشان را سیاسی ندیدم به همین دلیل هرکسی درباره امام رضا (ع) نظر سیاسی می‌دهد به شدت در مقابلش می‌ایستم چون قبول ندارم امام رضایی که همه اقشار و طبقات را به بارگاهش جذب می‌کند، آدم سیاسی باشد و با اینکه ولایت عهدی حاکم دوره خودش را قبول کرده اما هیچ گاه سیاسی برخورد نکرده است.
وی تصریح کرد: با اینکه «پنجره فولاد» قصه بمب گذاری در حرم مطهر امام رضا (ع) را مطرح می‌کرد اما ما به هیچ عنوان به بعد سیاسی این بمب گذاری و توجه به اینکه کار چه کسی و با چه انگیزه‌ای بوده است، توجه نداشتیم و تنها خود شخصیت حضرت رضا (ع) را بررسی کردیم و بعد هم به شهادت فردی که تماشاگر از ابتدای قصه با او درگیر شده، پرداختیم.
هاشمی با اشاره به خاطراتی که از اجرای نمایش داشته است، گفت: ابتدا بگویم بازیگر نقش نوجوان فلجی که در نمایش حضور دارد محمد انصاری بازیکن تیم فوتبال پرسپولیس است که حتی به عنوان مرد اخلاق فوتبال ایران نیز انتخاب شده است. آن زمان محمد انصاری نوجوان بود و نقش پسر فلجی را که در حرم امام رضا (ع) شفا می‌گیرد، بازی می‌کرد. شاید این یادآوری برای جوان‌ها جذاب باشد که بازیکنی که بعدها در حد تیم ملی و تیم‌های بزرگ فوتبال بازی کرده، روزی در نمایش «پنجره فولاد» نقش اصلی نوجوان نمایش را بازی می‌کرد.
بازیگر سریال «زخم کاری» درباره چگونگی انتخاب شدن انصاری برای این نقش عنوان کرد: آن زمان محمد انصاری خیلی به بازیگری علاقه داشت و از طرف دیگر بچه مذهبی هم بود از این رو خودش و خانواده اش اصرار داشتند که در این نمایش بازی کند. دومین خاطره‌ای که اشاره به آن جالب توجه است مربوط به اکبر عبدی می‌شود.
وی یادآور شد: آقای عبدی به دلیل اینکه خیلی گرفتار بود نتوانست زیاد سر تمرین‌ها حاضر شود از این رو زمان شروع اجرا هنوز کامل دیالوگ‌ها را حفظ نشده بود و در سه اجرای اول نمایش به بهانه اینکه کاراکترش یک سمعک دارد در گوشش یک هندزفری گذاشته بودیم و خیلی از دیالوگ‌ها را برایش سوفله می‌کردیم اما هیچکس متوجه این جریان نشد چون اکبر عبدی آنقدر هنرمندانه دیالوگ‌ها را می‌شنید و به سرعت آنها را در ذهنش آداپته و به شکل کمدی بیان می‌کرد که اصلاً مشخص نبود که یک نفر دیگر دیالوگ‌ها را درگوشش می‌گوید. این کار از هنر عجیب و غریب آقای عبدی بود که توانایی حیرت انگیزی در ارائه کامل نقش و بداهه پردازی داشت.
این بازیگر و کارگردان در پایان با اشاره به حواشی که در چند هفته اخیر پیرامون فیلم «عنکبوت مقدس» به وجود آمده است، درباره تاثیر آثار هنری در شناخت و آگاه سازی مردم نسبت به مضامین مذهبی و زندگی ائمه (ع) تا جایی که به ورطه شعارگویی نیفتد و از طرف دیگر باعث توهین به اعتقادات مردم و زیرسوال بردن باورهای دینی‌شان نشود، یادآور شد: آثار تصویری و تئاتری و اساساً فعالیت‌های هنری، شمشیر دولبه هستند که هر دو لبه‌اش هم تیز است و بستگی به اینکه این شمشیر دست چه کسی و با چه نیتی باشد، اتفاقات مختلف شکل می‌گیرد. من درباره «عنکبوت مقدس» صراحتاً اظهار نظر نکردم و فقط گفته‌ام آنچه که شنیدم دلم را به درد آورد. بعید می دانم که خانم امیرابراهیمی حتی علی عباسی کارگردان فیلم بخواهند به امام رضا (ع) توهین کنند اما اگر این کار را کرده باشند آدم‌های نامحترمی هستند چون صلاحیت ما زمانی سنجیده می‌شود که به دیگران و اعتقاداتشان احترام بگذاریم.
عکس‌ها از رئوف محسنی است.