خبرگزاری مهر، گروه استانها- بهرام قربانپور: در سال‌های اخیر مسئولان و رسانه‌ها خبرهای زیادی با عناوین نگران و ناامید کننده و بعضاً شعاری در مورد مرگ تالاب انزلی شنیده و گفته شده، خبرهایی که از وضعیت قرمز و هشدار گونه این تالاب بین المللی حکایت داشت.
تالاب انزلی گیلان یا «انزلی سل» در زبان گیلکی، یکی از زیباترین، بی نظیرترین و مهم‌ترین تالاب‌های طبیعی آب شیرین کشور است که در جنوب غربی شهر بندرانزلی و دریای کاسپین قرار دارد. این تالاب که شهرت و جایگاه بین المللی دارد با وجود مناظر منحصربه‌فرد، تنوع زیستی و قدمتی بیش از ۱۵ هزار سال، یکی از محبوب‌ترین مقاصد طبیعت گردی و توریستی در گیلان به شمار می‌رود.
وجود نیلوفرهای آبی، نیزارها و لاله‌های دریایی، چشم‌انداز شگفت‌انگیزی را به این تالاب بخشیده است، قایقرانی، ماهیگیری و پرنده نگری، تالاب انزلی را از لحاظ گردشگری ممتاز کرده است، اما علیرغم تمام این زیبایی‌ها، مواهب و ویژگی‌های منحصر به فرد، سال‌های اخیر بخاطر سهل انگاری و کم توجهی‌ها مورد بی مهری قرار گرفته است. از آتش گرفتن مکرر نیزارها گرفته تا شکار پرندگان و دست اندازی به محدوده‌های تالاب، حیات این اکوسیستم کم نظیر را به مخاطره انداخته و همین موضوع موجب نگرانی علاقه مندان به محیط زیست و طبیعت دوستان شده است.
خواهرخواندگی به وسعت گیلان تا ژاپن
تالاب انزلی یکی از نخستین تالاب‌های بین‌المللی ثبت شده در ایران بوده که در سال ۱۳۵۴ در فهرست تالاب‌های بین‌المللی کنوانسیون رامسر به ثبت رسید. این منطقه ثبت شده شامل تمام منطقه تالاب انزلی، منطقه سیاه کیشم، منطقه حفاظت شده سل که و سایر آب‌بندان‌های متعدد محدوده تالاب انزلی می‌شود که از نظر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی، مورفولوژیک، فیتواکولوژی و جغرافیایی، تفاوت‌های مهم و چشمگیری باهم دارند و در واقع، اکوسیستم‌های مختلفی هستند.
این تالاب منحصر به فرد با وجود بیش از ۱۰۰ گونه پرنده و ۵۰ گونه آبزی از تنوع زیستی بسیاری برخوردار است. جالب است بدانید که تالاب انزلی خواهرخوانده تالاب «کوشیرو» در پارک ملی «کوشیرو شیتسوگن» ژاپن است. تالاب آب شیرین انزلی همچنین توسط سازمان بین‌المللی حیات پرندگان به‌عنوان زیستگاه مهمی برای پرندگان معرفی می‌شود. این تالاب متأسفانه از سال ۱۹۹۳ به‌دلیل مخاطراتی مانند تغییر سطح آب دریای خزر، افزایش رسوبات، آلودگی آب و غیره در فهرست مونترآل یا مونترو قرار گرفته و یعنی تالاب انزلی برای جلوگیری از خشک شدن، به مراقبت بیشتری نیاز دارد.
تالابی با ۱۵ هزار سال قدمت
گفته می‌شود که به احتمال زیاد نام تالاب انزلی از کلمه «همزلی» آمده باشد. این واژه در زبان گیلکی به‌معنای «سایش و نزدیکی آب و خشکی» است و ممکن است که نام شهر بندر انزلی به‌دلیل وجود همین تالاب در گذر زمان از همین واژه «همزلی» الهام گرفته شده باشد. البته واژه‌های دیگری مانند «انزلیوس» و «انزلیا» به‌معنای مرداب در زبان یونانی نیز ممکن است که به نام تالاب انزلی مرتبط باشند، با توجه به قدمت ۱۵ هزار ساله تالاب انزلی احتمال می‌رود این نام‌گذاری در گذشته‌های دور انجام شده باشد.
اهمیت و جایگاه زیست محیطی، اقتصادی و گردشگری تالاب انزلی از یک سو و مخاطرات ناشی از تعدی‌ها، سهل انگاری‌ها و بی مهری‌های تحمیلی علیه این تالاب بین المللی از سوی دیگر، جمعی از حامیان و فعالان زیست محیطی استان کشور را دور هم جمع کرد تا به صورت تئوریک و کارگاهی به بررسی چالش‌ها و ارائه راهکارها برای حل مسئله تالاب انزلی بپردازند.
تالاب انزلی در حال مرگ نیست
«دکتر مجید مخدوم» استاد برجسته محیط زیست و عضو شورای عالی حفاظت محیط زیست کشور با بیان اینکه تالاب انزلی اکوسیستم است نه زیست بوم، اظهار کرد: سال‌ها است که تالاب انزلی را به زیست بوم تعریف می‌کنند در صورتی که این تالاب زیست بوم نیست، اکوسیستم است و هر اکوسیستم دارای نظامی پویا و خود جبران می‌باشد.
وی با رد ادعای مرگ تالاب انزلی، این ادعا را غیر علمی و غیر کارشناسی برشمرد و افزود: تالاب انزلی در حال مرگ نیست و احیای آن نیازمند برنامه‌ریزی صحیح بوده و خصوصیات اکوسیستمی این تالاب موجب امیدواری احیای آن شده است.
آب رفتن ۹ هزار هکتاری مساحت تالاب انزلی
عضو شورای عالی محیط زیست کشور، بوم سازگان، بوم نظام و بوم سامانه را معادل اکوسیستم دانست و بیان کرد: تالاب انزلی اکوسیستم خود جبران است و متأسفانه مساحتش به دلیل بهره کشی بیشتر از ۱۰ هزار هکتار نیست.
مخدوم به آب رفتن ۹ هزار هکتاری مساحت تالاب انزلی ناشی از بهره کشی‌اشاره و با انتقاد از سهل انگاری‌های صورت گرفته، گفت: تالاب انزلی بیش از آنکه مورد بهره‌وری و بهره برداری قرار گیرد مورد بهره‌کشی قرار گرفته لذا مساحتش از ۱۹ هزار هکتار رفته رفته کم و اکنون به کمتر از ۱۰ هزار هکتار رسیده است.
وی با تاکید بر شناسایی ظرفیت‌های تالاب انزلی و بهره وری از آن، اضافه کرد: درد ما این است که برای بهره کشی شجاعیم و همدیگر را کنار می زنیم ولی برای بهره وری نه و همین موضوع سبب شده تا تالاب انزلی به این حال و روز دچار شود.
ظرفیت شناسی اولویت اصلی در احیای تالاب انزلی
این استاد دانشگاه، ظرفیت شناسی را اولویت اصلی در احیای تالاب انزلی دانست و بیان کرد: شاه بیت تلاش‌ها و پژوهش‌های من اینست که نخست باید با نقشه سازی توان و ظرفیت برد تالاب مشخص شود و سپس گام‌های بعدی را برداریم.
مخدوم با بیان اینکه فعالیت در حوزه تالاب باید از فرم «دستوری» «به دلی کار کردن» تغییر کند، تصریح کرد: در طول این سال‌ها برای حل مسئله تالاب دستوری عمل شده و این شیوه راهگشا نبوده و نیست در طول این سال‌ها برای حل مسئله تالاب دستوری عمل شده و این شیوه راهگشا نبوده و نیست.
وی با بیان اینکه راهکارهای احیای تالاب باید روی نقشه مشخص شود، افزود: اگر برنامه احیا داریم اول باید توان احیا را روی نقشه در بیاوریم، آسان نیست اما شدنی است.
عضو شورای عالی محیط زیست کشور با بیان اینکه تالاب انزلی در حال مرگ نیست و باید در این خصوص تجدید نظر شود، به تشریح برنامه‌های احیای آن پرداخت و بیان کرد: برنامه احیای تالاب انزلی در چهار بخش تعیین راهکار، تعیین سازمان تشکیلاتی، تعیین بودجه در دو بخش سرمایه‌ای و جاری و در آخر زمانبندی انجام شدنی است و اگر این کار را کردیم می‌توانیم امیدوار باشیم که تالاب را احیا می‌کنیم.
مخدوم با تاکید بر مشارکت دادن مردم در حفظ و احیای تالاب انزلی، تصریح کرد: مردم بهترین حامیان محیط زیست هستند و در حفظ تالاب باید از مردم کمک بگیریم.
پیگیری تالاب انزلی با طعم تبعید
«جمشید منصوری» اکولوژیست و پرنده شناس برجسته کشور که دیگر مهمان ویژه همایش تخصصی «تالاب بین المللی انزلی چالش‌ها و راهکارها» بود، گفت: درگیری‌های بسیاری برای احیا تالاب انزلی را متحمل شدیم و حتی برای همین پیگیری‌ها، ما را تبعید کردند.
وی با بیان اینکه تالاب انزلی یک اکوسیستم پیچیده است، افزود: تالاب انزلی فقط در مختصر آب و یا گیاه آن خلاصه نمی‌شود بلکه کل حوزه آبریز باید در نظر گرفته شود.
این استاد دانشگاه با تأکید بر اینکه تالاب بین المللی انزلی نباید در القاب و عناوین خلاصه شود تالاب بین المللی انزلی نباید در القاب و عناوین خلاصه شود، گفت: بهره وری پایدار یعنی از سود داشته استفاده کنیم اما متأسفانه خیلی چیزها را در تالاب از دست داده‌ایم.
منصوری با اشاره به روزگار سیاه ماهی سفید در دریای خزر و تالاب انزلی، بیان کرد: زمانی از تالاب انزلی شش تن ماهی سفید برداشت می‌شد اما اکنون ماهی سفید نه تنها از تالاب انزلی، بلکه از دریای خزر رخت بر بسته است.
وی با انتقاد از نگاه دکان بازاری به مقوله تالاب انزلی، افزود: تالاب انزلی نیاز به دلسوزی دارد و نباید دکانی برای سودجویی باشد.
این کارشناس و پژوهشگر با بیان اینکه متأسفانه بخش اعظمی از تالاب‌های کشور خشک شده است، گفت: برای نجات تالاب انزلی اول باید آن را حفظ کرد؛ هنوز نمی‌دانیم محدوده تالاب کجاست؟
منصوری با تاکید بر جدیت بیشتر در خصوص حفاظت از تالاب انزلی، نقش مردم را در حفظ آن مهم و اثرگذار دانست و بیان کرد: حفاظت از تالاب را باید برای مردم حفظ کنیم و در حفظش باید از مردم مدد جست.
وی با بیان اینکه بخش زیادی از سرمایه عظیم تالاب از دست رفته است، افزود: تالاب قبل از هر کاری باید حفظ شود زیرا خیلی متخلف دور و بر تالاب داریم.
پول پاشی های بی نتیجه برای احیای تالاب
اکولوژیست و پرنده شناس برجسته کشور با انتقاد از پول پاشی های بی حساب و کتاب و بی نتیجه برای احیای تالاب، بیان کرد: متأسفانه طی این سال‌ها بودجه زیادی برای تالاب صرف و احیای تالاب بدون اینکه کاری انجام شود به دکانی برای سودجویی تبدیل شده است.
منصوری از محاصره تالاب انزلی توسط افرادی خاص پرده برداشت و تصریح کرد: بخشی از تالاب‌انزلی توسط سودجویان تصاحب شده لذا برای احیا، اول حفاظت بعد بررسی و مشخص نمودن توان تالاب است زیرا باید محدوده تالاب مشخص باشد.
وی، شناسایی محدوده و مرز تالاب انزلی را جز اولویت‌ها برشمرد و افزود: تاکنون محدوده و مرز تالاب انزلی مشخص نشده و همین موضوع موجب بلاتکلیفی آن شده است.
اکولوژیست و پرنده شناس برجسته کشور با اشاره به وضعیت بحرانی تالاب انزلی، بیان کرد: تالاب انزلی در گذشته میزبان بیش از ۳۰۰ هزار پرونده مهاجر در گونه‌های مختلف بود ولی اکنون این تعداد به کمتر از ۱۰۰ هزار پرنده تقلیل یافته است و این آمار گواه بحرانی بودن وضعیت را نشان می‌دهد.
منصوری با اشاره به ساحل خواری در گیلان، اضافه کرد: بخشی از سواحل و تالاب انزلی به مناطق مسکونی تبدیل شده و شکل واقعی ساحل از دست داده است.
وی با بیان اینکه احیای تالاب انزلی در سنوات گذشته بیشتر شعاری بوده است، افزود: در گذشته بدون شناسایی ظرفیت و توان تالاب، احیای آن صورت گرفت و نتیجه بخش هم نبود.
فاضلاب خانگی بلای جان تالاب انزلی
مدیرکل حفاظت محیط زیست گیلان که بانی اصلی این همایش آموزش محور بوده، با ابراز گلایه از ورود فاضلاب‌های خانگی به تالاب انزلی، گفت: ۴۷ سال از ثبت تالاب انزلی در کنوانسیون بین المللی رامسر می‌گذرد و با همه ارزشمندی تالاب ورود فاضلاب‌های خانگی بزرگترین چالش تالاب انزلی است.
رضا زمانی با بیان اینکه زرجوب و گوهر رود دو رودخانه آلوده رشت بار اصلی فاضلاب خانگی را وارد تالاب انزلی می‌کند، گفت: رودخانه‌های آلوده رشت بلای جان تالاب انزلی شده و هیچ کسی در خصوص پاسخگو نیست رودخانه‌های آلوده رشت بلای جان تالاب انزلی شده و هیچ کسی در خصوص پاسخگو نیست.
وی گونه‌های مهاجم را یکی دیگر از چالش‌های تالاب انزلی برشمرد و افزود: متأسفانه هفت هزار هکتار از استان گیلان درگیر گونه مهاجم سنبل آبی است که ۶ هزار و ۵۰۰ هکتار آن در تالاب انزلی قرار دارد و نفس تالاب را به شماره انداخته است.
مدیرکل حفاظت محیط زیست گیلان با اشاره به برنامه ۷ ساله احیای تالاب انزلی از سال ۹۹، گفت: مدیریت آبخیز، مدیریت رسوب و فاضلاب در این برنامه دیده شده و زیر کمیته‌هایی تشکیل شده و امیدواریم در سالیان باقیمانده از این برنامه، روندی به گونه‌ای پیش برود که به احیای تالاب بیانجامد.
فاصله گیری از اقدامات سمیناری و کلاسیک
اهمیت و جایگاه تالاب بین المللی انزلی که قدمت ۱۵ هزار ساله هم دارد و دارای ظرفیت‌های ارزشمند در بخش‌های گردسگری، اقتصادی، زیست محیطی و اجتماعی است، بر کسی پوشیده نیست اما آن چیزی به عنوان دغدغه مطرح است و در این همایش هم به آن تاکید شد شناسایی ظرفیت‌ها، حفظ تالاب رهاسازی از چنگال تجاوزگران به تالاب بوده که نیاز است دستگاه قضائی هم در این خصوص به کمک محیط زیست بیاید، البته حضور به موقع دستگاه قضائی گیلان در خصوص تخریب رستوران تفریحی در بستر تالاب انزلی و تخریب آن مجتمع تفریحی گامی مثبت در حفظ و احیای تالاب بوده است.
همایش تخصصی، آموزشی و کاربردی «تالاب بین المللی انزلی چالش‌ها و راهکارها» اقدام ارزشمند، اثرگذار و شایسته تقدیر است اما برای رفع معضل ریشه دار و قدیمی تالاب انزلی می‌بایست از اقدامات سمیناری و کلاسیک فاصله بگیریم و به سمت و سوی کارهای عملیاتی و میدانی حرکت کنیم.