به گزارش خبرنگار مهر، یکم ذی‌الحجه، یادآور روزی در تاریخ اسلام است که حضرت فاطمه زهرا(س) و حضرت علی ابن ابی‌طالب (ع) پیوند ازدواج بستند. سالگرد ازدواج این دو زینت هستی رویداد بزرگی است که به تعبیر امام خمینی (ره) اشاعه نور این خانواده عالم را روشن کرده است.
به همین مناسبت هفته اول ذی حجه در ایران هفته ازدواج نام گرفته است. خبرگزاری مهر، طی گفتگویی با مسعود عالمی نیسی، رئیس مؤسسه تحقیقات جمعیت کشور به وضعیت این حوزه و پیشنهادات سیاستی در خصوص مسئله اشتغال جوانان پرداخته است که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.
در حال حاضر وضعیت ازدواج در کشور به چه صورت است؟
در سیاستگذاری حوزه ازدواج، دو مسئله وجود دارد، یکی اینکه در حال حاضر جوانان تمایل به ازدواج ندارند و باید برای فرهنگ‌سازی اقدام شود. موضوع دوم این است که جوانان می‌خواهند ازدواج کنند اما موانعی وجود دارد و باید آن موانع برطرف شود. من بیشتر نگاهم سمت رویکرد دوم است. آمارها نیز موید تمایل جوانان به ازدواج هستند. طبق آخرین پیمایش ارزش‌ها و نگرش‌ها، ۸۸ درصد جوانان مجرد در سن ازدواج تمایل به ازدواج دارند. بنابراین اگر بخواهیم درباره بعد فرهنگی صحبت کنیم این آمار به ما می‌گویند که جوانان تمایل به ازدواج دارند.
البته باید دقت داشت در نسبت با گذشته در الگوی ازدواج، بالا رفتن سن و تمایل به ازدواج تغییراتی وجود داشته‌است. اما هنوز درصد بالایی از جوانان ما تمایل به ازدواج دارند که بسیار نکته مهمی است. به صورتی که باید ۸۸ درصد سیاست‌ها متوجه رفع موانع ازدواج و ۱۲ درصد به سمت تغییر نگرش و فرهنگ‌سازی حرکت کند. یعنی ۸۸ درصد بودجه برای رفع موانع ازدواج اختصاص پیدا کند و ۱۲ درصد آن به کارهایی در جهت تغییر نگرش تخصیص یابد؛ از لحاظ نیروی انسانی که در این زمینه به کار برده می‌شود اعم از کارمندان، کارشناسان، خبرگان و حتی تربیت نیروی انسانی متخصص در عین نگاه آینده‌نگرانه باید همین حدود ۸۸ درصد تربیت نیروی انسانی در جهت رفع موانع ازدواج باشد؛ ۸۸ درصد پژوهش‌ها در حوزه ازدواج که بخشی از حوزه جمعیت است، باید روی رفع موانع ازدواج باشد؛ این عدد برای ما حرف دارد و مسیر را نشان می‌دهد.
با توجه به اینکه در ازدواج جوانان موانع موجود است، عملکرد قوانین و سیاست‌ها در این حیطه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
در رابطه با موانع ازدواج دو دسته سیاستگذاری و قوانین وجود دارد. یک دسته سیاست‌هایی هستند که به صورت مستقیم به موضوع می‌پردازند. مانند قانون تسهیل ازدواج سال ۱۳۸۴، قانون جوانی جمعیت، قانون مدنی که کمتر در خصوص آن صحبت می‌شود اما تأثیرات بسیاری بر حیطه ازدواج می‌گذارد و قانون حمایت از خانواده مصوب سال ۱۳۹۱ که نسخه‌های قبلی آن مصوب سال‌های ۱۳۵۳ و ۱۳۴۸ است.
اما قوانین و مقررات متعددی داریم که به صورت غیرمستقیم بر روی بحث ازدواج اثر می‌گذارند و حتی شاید اثر این قوانین و مقررات بیش از قوانین و مقررات مستقیم باشد. ازدواج و فرزندآوری در جامعه و فرهنگ ایرانی شاخصی برای حیات و نشاط جامعه هستند. جامعه‌ای که در آن اشتغال، تحرک، پویایی و امید به آینده وجود دارد؛ ازدواج و فرزندآوری نیز افزایش پیدا می‌کند. در همین راستا می‌توان به این نکته اشاره کرد که یکی از موانع اصلی ازدواج اشتغال است. برای حل این مشکل نگاه خود را باید دقیق کنیم. اگر می‌گوئیم باید اشتغال اصلاح شود به معنی این نیست که حتماً کل اشتغال و اقتصاد کشور درست شود. ما بحثمان این است که مشکل اشتغال جوانان باید سامان یابد. این امر موضوعی جدا از کل بحث اشتغال است و روش‌های خاص خودش را دارد. زیرا مقوله اشتغال از جوانان تا سالمندان را شامل می‌شود؛ اما ما روی بحث اشتغال جوان صحبت می‌کنیم.
در اشتغال جوانان چند ممیزه وجود دارد. چون افراد تجربه کمتری دارند دستمزد آنها پایین‌تر است. در نتیجه بنگاه‌های اقتصادی نیز می‌توانند با سطح حقوق پایین‌تر نسبت به افراد باتجربه آنها را استخدام کنند. همچنین جابه‌جایی جوانان بین شغل‌های گوناگون زیاد است. جوانان معمولاً چند شغل را در ابتدای تجربه کاری آزمون می‌کنند تا شغل مطلوب خود را پیدا کنند. این ویژگی دوم بر ویژگی بعدی نیز اثر می‌گذارد. ویژگی سوم این است که معمولاً شغل جوانان به صورت پاره وقت و نیمه وقت است. جوان می‌خواهد شغل را امتحان کند که متناسب با روحیات و علایقش هست یا خیر. کارفرما نیز می‌خواهد تجربه و توانایی او را بسنجد. این ویژگی‌های اشتغال جوانان باعث می‌شود راه‌حل‌های ایجاد اشتغال جوانان میسرتر شود.
برای حل مشکل اشتغال جوانان چه راه‌حل‌های عملیاتی وجود دارد؟
اجازه بدهید ابتدا به برخی راه‌حل‌های اشتغال جوانان در آموزش عالی اشاره کنم. یک راه این است که در دانشگاه‌ها بورسیه احیا شود. در زمان قدیم از سوی وزارت‌خانه‌هایی مثل وزارت نفت و آموزش و پرورش دانشجویان را بورسیه می‌کردند. به این معنا که سازمان‌ها و وزارت خانه‌های مختلف موقع پذیرش دانشجو در دانشگاه‌ها در دفترچه می‌نوشتند که مثلاً از ۴۰ نفر پذیرش در یک کد رشته ۶ نفر بورسیه یک وزرات‌خانه یا سازمان می‌شوند. برای این کار نیز مصاحبه‌ای در بین افراد متقاضی انجام و افراد شایسته انتخاب می‌شدند. این افراد در طول تحصیل بدون اینکه سرکار بروند، حقوق می‌گرفتند و وقتی درس‌شان تمام می‌شد بلافاصله در آن سازمان مشغول به کار می‌شدند. این کار علاوه بر ایجاد اشتغال مزایای مختلفی دارد. یکی از مزایا این است که رشته‌های دانشگاهی سمت و سوی کاربردی‌تری پیدا می‌کنند. زیرا دانشگاه‌ها باید دانشجویانی را تربیت کنند که مهارت کار در سازمان مورد نظر را داشته باشد.
البته بورسیه هنوز هست، اما نسبت به تعداد دانشجویان کمتر از گذشته است. اما به مرور چون دانشجویان زیاد شدند، سازمان‌ها و وزارت‌خانه‌ها رویکردشان را عوض کردند و به این سمت رفتند که بعد از تحصیل، افراد موردنظرشان را استخدام کنند. اما در این شرایط که معضل صندلی خالی در دانشگاه‌ها پیش آمده سازمان‌ها باید به این فکر بیافتند که بورسیه را احیا کنند. تا افراد ماهر مدنظرشان استخدام شوند. همچنین بورسیه یکی از عواملی است که باعث کاهش مهاجرت نخبگان می‌شود. زیرا فرد اگر بداند که شغلی در آینده دارد، کمتر به فکر مهاجرت می‌افتد. به خصوص اگر اشتغال باعث ازدواج در دوران دانشجویی شود.
یک راه دیگر افزایش درآمد مشاغل دانشجویی است. این مشاغل دانشجویی می‌تواند دستیار پژوهشی و آموزشی باشد که بیشتر در مقاطع تحصیلات تکمیلی هستند. سایر مشاغل دانشجویی مثل هر نوع کمکی که دانشجویان در دانشگاه انجام می‌دهند، باید حقوقش مناسب باشد.
از دیگر راه‌های اشتغال جوانان اجرای کامل ماده ۴۹ قانون خدمت وظیفه عمومی مربوط به پرداخت حقوق دوره خدمت سربازی است. البته به نظر می‌رسد با پیگیری مجلس شورای اسلامی نسبت به گذشته بیشتر اجرا می‌شود.
این‌ها نمونه‌هایی است از راه‌کارهای مربوط به اشتغال جوانان که می‌توان جدای از مسئله کلی اشتغال، از آنها استفاده کرد.