به گزارش خبرنگار مهر در تبریز در این میان ، آداب و رسوم ماه مبارک رمضان نیز یکی از مباحث فرهنگی است که ریشه در اعتقادات دینی مردم داشته و گاهی خاص یک منطقه است .
در این ماه نیز برخی از آداب و سنت‌های مردم آذربایجان شرقی متمایز از دیگر مناطق کشور بوده و منحصر به این خطه از ایران اسلامی است .
در آذربایجان شرقی دو سنت قاباخلاما و کیسه دوزی با گذشت قرون همچنان پابرجاست و به خصوص قاباخلاما با جدیت اجرا می شود.
علی فلسفی کارشناس مردم شناسی سازمان میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی گفت: به طور کلی مردم آذربایجان شرقی از نیمه ماه شعبان خود را برای استقبال از ماه رمضان آماده می کنند .
وی افزود: مردم این منطقه ضمن نظافت و خانه تکانی، از چند روز مانده به ماه مبارک رمضان به پیشواز این ماه می روند که در زبان محلی بدان « قاباخلاما » گویند . قاباخلاما سنتی است که حتما باید پیش از ماه رمضان اجرا شود تا همه جا برای حضور در میهمانی بزرگ خداوند آماده و پاکیزه باشد. در این میان ، نظافت و غبارروبی مساجد با همکاری مردم و روحانی محل نیز از اعمال قطعی است که از سال های دور در دیار آذربایجان انجام می شود .
در برخی از نقاط آذربایجان، به دنبال حلول ماه مبارک رمضان ، مردم به خانه علما و بزرگان دینی رفته و فرا رسیدن بهار قرآن را به آنها تبریک می گویند .
یکی از نخستین مراسم مورد توجه مردم آذربایجان شرقی در این ماه این است که افراد فامیل، دوستان و آشنایان به منزل خانواده‌‌های داغداری که بستگان خود را به تازگی از دست داده‌اند رفته و به آنها عرض تسلیت می کنند .
این امر نشان از این موضوع است که آذری ها ماه رمضان را عید می دانند زیرا سنت تسلیت به بازماندگان یک متوفی ویژه اعیاد است به این صورت که هر گاه فردی در فامیل یا آشنایان مرحوم شود سایر بستگان در اولین عید پیش رو برای تسلای خاطر بازمانده و آرزوی این که از این پس شادی در آن خانه جاری باشد به خانه متوفی می روند
در شب دوم ماه رمضان نیز رسم بر این است که اعضای کوچک خانواده مانند پسرها و دخترها و عروس ها و دامادها به خانه بزرگترها رفته و افطار می کنند.
افطاری دادن یکی از رسوم ویژه این ماه در آذربایجان شرقی است به ویژه اینکه این رسم در تبریز از رونق بسیاری برخوردار است.
میهمانی افطار با دعوت قبلی مرسوم است به طوری که امروزه دعوت میهمانان از اواسط ماه شعبان آغاز می‌شود. در برخی از خانواده های پرجمعیت وضعیت به گونه ای است که به غیر از یکی دو روز، اعضای یک خانواده تمام افطاری های ماه مبارک رمضان را در منازل دوست و فامیل مهمان هستند.
سفره های افطاری به ویژه در تبریز از تشریفات خاصی برخوردار بوده به طوری که تنوع غذایی و رنگینی این مراسم در دیگر نقاط کشور به چشم نمی خورد.
مردم آذربایجان شرقی عقیده دارند افطاری از بقیه میهمانی‌ها جدا بوده و از صفای خاصی برخوردار است.
بانوان آذری همواره به کدبانویی شهره اند اما در ماه رمضان همه سعی می کنند بالاترین درجه هنر آشپزی و سفره آرایی خود را به نمایش گذارند.
تنوع غذایی و تزیین سفره های افطاری در این ماه بسیار قابل توجه است. سوپ یا آش همواره یک پای ثابت غذاهای آذربایجان شرقی است. برنج و خورشت های مختلف بسته به توان خانواده ها از کباب و مرغ گرفته تا قیمه و قورمه سبزی مورد استفاده قرار می‌گیرد. پیش‌غذا هم از عناصر مهم سفره افطاری است که در این میان فرنی، شیر برنج، انواع دلمه، کتلت، کوکو، سالاد، ختایی، اهری، حلوا، خرما و انواع مربا بیشتر مورد استفاده قرار می گیرند.
وجود خرما در سفره افطاری از ملزومات محسوب می شود زیراعقیده مردم منطقه بر این است که افطاری حضرت امیر (ع) با خرما آغاز می شد و بر این موضوع اصرار وجود دارد.
در برخی نقاط آذربایجان شرقی، سفره افطاری بسیار ساده بوده و از خرما و شیر و پنیر و ماست تشکیل می‌شود. البته باید به این نکته اشاره کرد که در این مناطق سفره شام با اندکی وقفه از مراسم افطار پهن شده و غذاهای مفصل در این لحظه در سفره پدیدار می شوند!
برخلاف مراسم افطار در آذربایجان شرقی، آداب و رسوم سحری بسیار ساده و سبک است. اغلب مردم به هنگام سحر از غذاهای سبک مانند کره و پنیر و ماست و ... استفاده می کنند. چای نیز یک پای ثابت سفره سحری است.
مراسم احیا نیز از لحظات روحانی و به یاد ماندنی است که مردم این مطقه سعی می کنند از فیض این شب‌ها به دور نمانند. در آذربایجان شرقی مردان در مساجد تا به سحر به دعا و نیایش مشغولند اما زنان نیز اغلب به نوبت در خانه یکی از همسایگان جمع شده و به مراسم ویژه این شب ها می پردازند .
مردم تبریز علاقه خاصی به « احسان » در ماه مبارک رمضان دارند . پخش مواد غذایی به صورت غیر مستقیم ، افطاری در محلات فقیرنشین ، قرض الحسنه ، توزیع کفش و لباس در مدارس ، افطاری به دانش آموزان فقیر به همراه اولیای آنها در مدارس از رسوم تبریزی‌ها در ماه مبارک رمضان است .
از نکات جال توجه ماه رمضان، رعایت حرمت این ماه از سوی هموطنان ادیان دیگر ساکن در تبریز است که این موضوع از سالیان دور همواره مورد توجه و احترام مسلمانان بوده است.
پیشینه رویت هلال ماه در روستاهای آذربایجان شرقی حکایت‌های جالبی دارد .
علی فلسفی کارشناس مردم شناسی سازمان میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی در این باره می‌گوید : پیش از اینکه رادیو و تلویزیون وارد جامعه ایران شود روستاییان برای رویت هلال ماه به پشت بام ها می رفتند و ساعت ها منتظر می‌ماندند. همزمان آنها چندین سوار به روستاها و شهرهای اطراف می فرستادند تا خبر رویت هلال ماه بیاورد.
یادآور می شود برخی مراسم ، آیین‌ها و سنت‌های ماه رمضان در آذربایجان شرقی متداول است که ویژه یک منطقه و حتی یک روستا به شمار می آید .
در کتاب وفاق اجتماعی در آذربایجان شرقی نوشته فهیمه حسین زاده در مورد مراسم روستاهای حومه شهرستان شبستر اطراف آمده است : از جمله مراسم ویژه این منطقه در ماه مبارک رمضان این است که روز پانزدهم این ماه ، جوانان درب خانه ها را می کوبند و با شعر به زبان محلی می گویند : « پانزدهم ماه رمضان میهمان شماییم » . در این هنگام صاحبخانه سنجد و گردو به آنها می دهد و برخی نیز که خسیس‌‌ترند با یک سطل آب آنها را میهمان می کنند!
ابراهیم حق پرست ، در مجموعه پژوهشی «رمضان در فرهنگ مردم» می نویسد : در برخی از روستاهای آذربایجان شرقی از جمله حومه شبستر ، مراغه ، تسوج و اهر مراسم « کیسه دوزی » در روزهای خاص این ماه متداول است . آخرین جمعه ماه رمضان ، 27 ماه رمضان یا آخرین پنجشنبه این ماه روزی است که در نقاط مختلف استان ، زنان و دختران گرد هم آمده و هر خانواده برای خود کیسه ای می دوزد. سپس مقداری پول در این کیسه ها می گذارند و بر آن دعا خوانده فوت می کنند و این را تا سال دیگر در صندوقچه خود نگاه می دارند. این کیسه را " برکت کیسه سی " یا کیسه برکت نامیده و اعتقاد دارند بدین صورت هرگز دچار فقر و بی پولی نخواهند شد.
علی فلسفی کارشناس مردم شناسی سازمان میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی نیز می‌گوید : در برخی از مناطق آذربایجان شرقی ازجمله توابع جلفا روز 27 ماه رمضان مصادف با مرگ ابن ملجم جشن می گیرند . در این روز ، جوانان با چوب و کاه آدمک ابن ملجم را ساخته و پس از گرداندن در کوچه های محل روی آن نفت ریخته و می سوزانند .
در برخی منابع اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی آذربایجان شرقی نیز آمده است : در برخی از روستاهای آذربایجان شرقی ، جمعه آخر ماه رمضان زنانیکه بچه دار نمی شوند هنگام عصر به مسجد رفته و 2 رکعت نماز حاجت به جا می آورند . سپس از مسجد خارج شده و به منزل هفت زن که اسم آنها فاطمه است رفته و از هرکدام یک تکه پارچه می‌گیرند . آنها از پارچه‌های یاد شده پیراهنی بچه گانه به نام پیراهن فاطمه دوخته و نزد خود نگاه می دارند وعقیده دارند تا ماه رمضان سال آینده حتما بچه دار خواهند شد.
در توابع شهرستان مراغه نیز رسم بر این است حدود دو هفته مانده به ماه مبارک رمضان ، هر خانواده بسته به توان خود حیوانی قربانی کرده و گوشت آنرا پخته و در یخچال یا به صورت سنتی ( قورما ) نگاه می دارند. این خانواده ها تا پایان ماه رمضان در مراسم سحر و افطار از گوشت حیوان قربانی شده استفاده کرده و عقیده دارند برکت خانه آنها افزایش می یابد.
در خلخال نیز رسم بر این است مردم تا چند روز مانده به ماه رمضان خانه های خود را تعمیر و سفیدکاری کرده و فرش های خود را می شویند.
با توجه به آنچه گفته شد ، آیین‌های ویژه ماه رمضان در آذربایجان شرقی همسان با گستره عمق تمدن و فرهنگ مردم این منطقه از تنوع بالایی برخوردار است . با مطالعه مراسم ویژه ماه مبارک رمضان در آذربایجان این نکته بیشتر نمایان می شود که سنت‌های ماه بهار قرآن حتی بیشتر از مراسم بهار طبیعت مورد اقبال و احترام عمومی است.