خبرگزاری مهر - گروه استانها - یزدان روحانی: در روزهای گذشته صحبت‌های زیادی پیرامون وضعیت مرمت گنبد مسجد امام خمینی (ره) یا مسجد جامع عباسی مطرح شده است. این اتفاقات از عکس‌هایی در فضای مجازی آغاز شد که وضعیت نامناسب لایه بیرونی این گنبد پس از مرمت بیش از ۱۰ ساله را نشان می‌داد. در این عکس‌ها که سر و صدای زیادی برپا کرد، ایجاد موج‌های و فرو رفتنگی‌هایی مشهود بود.
این ایرادات پس از باز کردن داربست‌ها دیده شد، داربست‌هایی که برای بیش از ۱۱ سال میهمان گنبد بزرگ سوگلی مسجدهای عباسی بود. گنبدی کم‌نظیر که یادگاری از استاد علی‌اکبر اصفهانی برای نصف‌جهان بود، اما در دهه‌های گذشته شرایط بحرانی داشت تا اینکه مرمت کاران بر سر بالینش حاضر شدند و دست به مرمت زدند.
مسئولیت مرمت این بنا بر عهده حسین پاکدل افتاد، استادکاری با تجربه و سابقه که سال‌های متمادی روی این گنبد کار کرد و بر اساس گفته‌های مدیرکل میراث فرهنگی اصفهان هم‌اکنون در حال رفع ایرادات موضعی است. ایراداتی که علیرضا ایزدی در گفت‌وگویی با خبرنگار مهر قول داده با صبر و تأمل حل خواهد شد.
او همچنین تاکید کرد که باز کردن داربست‌ها نیز بخشی از پروژه مرمتی بوده تا بتوان بدون مزاحمت و خطای دید به بررسی وضعیت گنبد پرداخت. مدیرکل میراث فرهنگی اصفهان تاکید کرده که با تمام قوا پای کار این گنبد و سایر بناهای تاریخی ایستاده تا نگهبان و امانت‌دار خوبی برای تاریخ ایران اسلامی و پایتخت تاریخی و فرهنگی آن باشد.
به مرمت گنبد مسجد جامع عباسی اشکال وارد است
اما مشکلی که این روزها درباره آن حسابی بحث شده چیست. این سوالی است که بسیاری از افراد این روزها دغدغه آن را پیدا کردند و برخی کارشناسان و متخصصان نیز در پی پاسخ به آن هستند. مشکلاتی که باعث ایجاد موج‌ها و فرورفتگی‌ها شده و در برخی نقاط هارمونی گنبد را بر هم زده است.
در این رابطه هوشنگ رسام، مرمتگر قدیمی و کارشناس میراث فرهنگی در گفت‌وگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: به مرمت این گنبد حتماً اشکال وارد است، افرادی که برای مرمت چنین آثاری انتخاب می‌شوند باید امتحان خود را پس داده و در آن رشته صاحب نظر باشند. کادر بسیار مجربی باید بالاسر کار قرار گیرد و ابعاد مختلف آن توسط متخصصان بررسی شود.
وی ادامه داد: حدود ۳۵ سال پیش، در دهه ۱۳۶۰ طرح این گنبد و گنبد مدرسه چهارباغ را کشیدم و در قالب برای استاد حسین مصدق‌زاده پیاده کردم. ایشان نیز مقداری کار کرد، اما به دلیل برخی مسائلی که با اداره میراث وقت پیش آمد از کار کنار کشید. مصدق‌زاده کار را رها کرد و این کار رها شد. در آن زمان کادری مجرب با حضور اساتیدی چون مصدق‌زاده، مقضی، رویگری و اباذری برای مرمت این گنبد وجود داشت.
لزوم ایجاد شابلون فلزی در فرآیند مرمت
رسام به لزوم ایجاد شابلونی فلزی در پروسه مرمت گنبدهای تاریخی اشاره کرد و گفت: بارها تاکید شده که برای مرمت هر گنبد نیاز به شابلون فلزی است که با ریل هیدرولیکی در پایین گنبد و تکیه‌گاهی قدرتمند در رأس گنبد با بلبرنگ‌های مخصوص شکل می‌گیرد؛ این سیستم که «شابلون مدور» نام دارد باعث می‌شود تا محل و تراز کاشی‌ها بر هم نخورد و مشکلی ایجاد نشود. اما در مرمت‌های اخیر از چنین تکنیک‌هایی استفاده نشده و با کارهای خودسرانه گرفتاری‌هایی برای بنا ایجاد شده است. چنین ابزاری باعث می‌شود تا جابه‌جایی گُل‌ها و کاشی‌ها همچنین ایجاد امواج و فرورفتگی و برآمدگی به حداقل برسد.
این استادکار باتجربه با بیان اینکه «در چنین اتفاقی نباید تنها انگشت اتهام را تنها به سمت پیمانکار و مرمتگر نشانه گرفت» تصریح کرد: هر پروژه مرمتی نیاز به یک طرح مرمت دارد که باید مدت‌ها پیش از آغاز پروژه به شورای فنی متشکل از متخصصان و صاحب‌نظران و این شورا پیمانکار را به ایجاد ابزارهایی نظیر شابلون مدور و غیره کند. از طرفی باید برای چنین پروژه ملی و مهمی از ظرفیت کاشی‌کاران و اساتید پیشکسوت نیز بهره برد.
استفاده از کاشی‌های جدید اشتباه بود
وی با اشاره به عدم استفاده از کاشی‌های صفوی در فرآیند مرمت گنبد مسجد امام (ره) مدعی شد: در مرمت اخیر کاشی‌های قدیمی دور ریخته شده و از کاشی‌های جدید استفاده شده، این چه مرمتی است؟ این بازسازی است! باید اصالت و قدمت کار حفظ شود و اگر کمبودی بود کاشی جدید جایگزین شود. این اتفاق در سقف عالی‌قاپو نیز رخ داده و کاملاً بازسازی شده است. اگر در کاشی‌های استفاده شده برای این گنبد از رنگ‌های شیمیایی استفاده شده باشد، تا چند سال آینده این رنگ‌ها پوسته پوسته شده و فرو می‌ریزد.
رسام افزود: میلیاردها تومان برای این گنبد هزینه شده و حداقل باید چنین مرمتی یک دوره ۵۰ ساله تضمین و ضمانت وجود داشته باشد.
این مرمتگر در پاسخ به این پرسش که آیا امکان اصلاح و ترمیم اشکالات وجود دارد، پاسخ داد: امکان اصلاح وجود دارد، اما باید کل تَرک بار دیگر به پایین منتقل، قالب‌گیری شده و سر جای خود گذاشته شود. باید تمام پروسه مرمت از ابتدا آغاز شود و کار بسیار سنگینی است.
استادکاران به حاشیه رانده شدند
وی گفت: این مسجد در زمان شاه عباس در طی ۲۳ سال ساخته شد، اما در حال حاضر ۳۵ سال است درگیر مرمت آن هستیم و بیش از ۱۱ سال داربست دور آن زده شده است. در سال‌های گذشته گنبدهای عالی در مرقد امام خمینی (ع) و امام رضا (ع) توسط هنرمندان ایرانی ساخته شده و باید از ظرفیت هنرمندان و استادکاران بهره‌گیری شود. استادان کاشی‌تراش اصفهان در کشورهای خارجی کارهای ارزنده‌ای ارائه می‌دهند، اما در اصفهان به دلیل عدم نظارت تخصصی توسط اداره‌کل میراث فرهنگی این مشکلات ایجاد می‌شود.
همچنین مرتضی فرشته‌نژاد، از پیشکسوت مرمت نیز در گفت‌وگویی کوتاه با خبرنگار مهر تاکید کرد که تا زمان بازدیدهای تخصصی و عکس‌های لایه‌ای نمی‌توان نظر قطعی درباره مرمت گنبد مسجد جامع عباسی اصفهان داد و نیاز است که برخی از موارد به دقت بررسی شوند.
او همچنین از به حاشیه رانده شدن مرمتگران و استادکاران قدیمی و باتجربه گفت و نسبت به این موضوع گلایه کرد. فرشته‌نژاد گفت که بارها تاکید کرده که پروژه‌های بزرگ و مهم مرمتی نظیر گنبد مسجد شیخ‌لطف‌الله و گنبد مسجد جامع عباسی نیاز به نظارت قوی و حضور متخصصان مختلف و با تجربه دارد.
با توجه به صحبت‌های مسئولان میراث فرهنگی اصفهان به نظر می‌رسد وجود برخی ایرادات در فرآیند مرمت گنبد مسجد امام خمینی اصفهان محرز باشد، ایراداتی که از ضعف نظارت در طی دهه‌های گذشته به ویژه دهه ۱۳۹۰ در اداره‌کل میراث فرهنگی استان اصفهان رخ داد و در طی آن بسیاری از استخوان‌خرد کرده‌های مرمت به دلیل برخی جریانات به حاشیه رانده شدند و ترجیح دادند هنر خود در کشورها و شهرهای دیگر به نمایش بگذارند. آنچه مسلم است نیاز به نظارت‌های تخصصی و مداوم همچنین تغییر روند تعیین پیمانکار برای پروژه‌های مرمتی است که همت سه قوه را می‌طلبد.