به گزارش خبرگزاری مهر، چهارمین عصرانه از سلسله عصرانه‌های علوم انسانی به بررسی افکار و اندیشه‌های علیرضا صدرا اختصاص یافت و دبیر علمی آن مالک شجاعی جشوقانی بود. روز چهارشنبه ۲۹ تیرماه علاوه بر علیرضا صدرا، حجت الاسلام و المسلمین محسن رضوانی، شریف لکزایی و مرتضی یوسفی‌فر در این نشست حضور داشته و سخنرانی کردند.
صدرا در ابتدای این نشست درباره زندگی نامه خود توضیحاتی را ارائه کرد و گفت: دیپلم من ریاضی بود و از آن زمان امکان ورود من به دانشگاه در رشته علوم انسانی وجود داشت و من با توجه به اینکه زبانم خوب بود برای دانشگاه نفت آبادان کنکور شرکت کردم. بعدها علوم سیاسی را به دلیل علاقه بسیار در کنکور سراسری انتخاب کردم. سپس به گرایش اندیشه سیاسی اسلام و ایران علاقه مند شدم.
او ادامه داد: ما تصمیم گرفتیم دانشگاه تربیت مدرس را با هدف تربیت مدرسان متخصص تأسیس کنیم. وقتی من در وزارت کشور بودم با این هدف تأسیس این دانشگاه را پیگیری کردم. آن زمان می‌خواستیم ۱۲۰ تا نیروی دکترا بگیریم و در این زمینه نیرو تربیت کردیم که اتفاقاً با همت اساتید برتری چون داوری اردکانی تحقق می‌یافت. بعد در دکترا به فلسفه سیاسی و حکمت مدنی گرایش پیدا کردم.
صدرا افزود: اولین فلسفه من «فلسفه سیاسی» است که در آن نشان دادم حکمت در شرق متولد می‌شود و بعد به غرب می‌رود. حکمت فارابی تفسیر حکمت قرآنی است. این سنت به خواجه نصیر، ملاصدرا، امام و … می‌رسد.
او با اشاره به سایر آثار خود در راستای فلسفه سیاسی افزود: در دانشگاه من روی فلسفه سیاسی متمرکز هستم و ذیل این سرفصل زیرشاخه‌های مختلف را تدریس می‌کنم. دغدغه من چهار محور دارد؛ یک علم است و نیازمند علم روزآمدی مبتنی بر نیازهای جامعه خود هستیم. ما در گام دوم هستیم و نیازمند علم متناسب برای این الگو هستیم که فلسفه صدرا می‌تواند این علم را پشتیبانی کند. ما برای فراتمدن خود نیازمند علم خودمان هستیم.
به گفته این استاد فلسفه سیاسی، دغدغه دوم ما الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت است؛ ما باید در این باره اندیشه داشته باشیم تا بتوانیم کار کنیم، چون اندیشه علم و در نهایت علم عمل تولید می‌کند. ما باید راهبردی عمل کنیم. الگوی غرب تک ساحتی و مادی است و خلاء معنوی دارد و از این منظر ما نیازمند اندیشه برای تولید علم جدید هستیم. ما به دنبال پیشرفت دو ساحتی مادی و معنوی هستیم.
او به دغدغه سوم یعنی دولت و دغدغه چهارم کارامدی اشاره کرد و گفت: دولت حداقلی باید به دنبال اجرای این الگو باشد. دولت در همه نظام‌ها حکم معمار دارد و عقل عمومی است و مانند عقل و مغز ماست، بنابراین خیلی مهم است که در این باره دولت نقش مؤثری ایفا کند. دولت در اتوبان خوب گاز می‌دهد اما در جاده‌ها با سختی مواجه می‌شود. در ایران ما گرفتار دولت همه کاره و هیچ کاره هستیم. ما نیازمند دولت کارامد هستیم و باید قرارگاه سازندگی پیشرفت باشد نه اینکه تبدیل به سازمان شود. در جنگ ما چنین راهکاری داشتیم. جمهوری اسلامی امروز کالاهای مصرفی را به کالاهای با ارزش افزوده تبدیل کرده و لذا در این حوزه اثر بخش نیستیم. ما چون در ساختار مشکل داریم در دولت اگر چه بهره وری داریم اما اثر بخش نیستیم.
صدرا با بیان اینکه الان علم پیشرفت به درد ما می‌خورد و دیگر علم محض به درد ما نمی‌خورد یادآور شد: علم اگر تبدیل به عمل شد می‌تواند حل مشکل کند پس ما علم پیشرفت دولت کارامد می‌خواهیم در این صورت مشکلات کشور حل خواهد شد.
او تاکید کرد: الان مسائل اقتصادی گریبانگیر ماست و اغلب مشکل اجتماعی ما هم از همین سرچشمه است. اگر جاده هموار باشد کسی جاده خاکی نمی‌زند ما باید موانع پیشرفت را برطرف کنیم. دولت هم باید این موانع را در قالب یک معمار برطرف کند و گرداننده باشد.
این استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه علم مسئله گلوگاهی ماست توضیح داد: این سوال مطرح می‌شود که آیا علم ساینس است یا بینایی است یا حکمت؟ یا آمیزه‌ای از اینهاست و باید ترتیب خاصی داشته باشد؟ این برای ما بسیار مهم است که چه تعریفی از علم داریم و چه ترتیبی را برای آن در نظر می‌گیریم. فردوسی می‌گوید توانا بود هر که دانا بود. او این ترتیب را در نظر می‌گیرد.
او افزود: منبع آگاهی خرد است و به ما جهت می‌دهد و راهگشاست. در ابن سینا خرد به عقل ترجمه شده است. الان در قرآن علم، حکمت، بصیرت و خبیر داریم. کنت می‌گوید علم فقط آگاهی است اما علم منظومه است. علم جدید الان تک انگار است و یکی را فقط برجسته می‌کند در حالی که علم باید چند ساحتی باشد.
او ادامه داد: منبع علم حس است. فارابی می‌گوید علم طبیعی اظهر العلوم است و با مجردات سرکار دارد ولی علم سیاست با مجردات سرو کار ندارد. پس علوم طبیعی علوم چگونه شناسی است و به باید و نباید کاری ندارد. اما علوم انسانی به این هستی و نیستی و باید و نباید می‌پردازد. علوم انسانی و به تناظر آن جامعه شناسی به دنبال درک ماهیت و چیستی شناسی است. در علوم سیاسی هم به دنبال پاسخ به چرایی‌ها هستیم.
این استاد فلسفه سیاسی با بیان اینکه اگر ما می‌خواهیم به علم پیشرفت برسیم نیازمند علوم طبیعی برای توسعه کمی، کیفی، سخت افزاری و نرم افزاری برای افزایش رفاه جامعه هستیم توضیح داد: اینها علوم توسعه هستند و شاید لفظ بهتری به جای علوم طبیعی باشد. از سوی دیگر نیازمند علوم انسانی برای تعالی و ارتقا جامعه هستیم این در حالی است که ما توسعه را برای فرهنگ می‌خواستیم اما الان فرهنگ ابزار توسعه شده است. از این منظر می‌توان برای علوم انسانی واژه علوم معنوی را استفاده کرد.
او در پایان گفت: علوم انسانی باید معنویت تولید کند و علومی چون فقه در علوم انسانی، باید بین توسعه اقتصادی و فرهنگی باید تعادل برقرار کنند.
حجت الاسلام و المسلمین رضوانی نیز در بخش دیگری از این نشست درباره اندیشه‌های صدرا گفت: طی سه دهه اخیر از اساتید برجسته‌ای بهره بردم که یکی از آنها استاد صدرا است و درباره ایشان سخن گفتن کار آسانی نیست. آثار مکتوب و مقالات ایشان خوب و غنی است اما شاید بخش کوچکی از اندیشه‌های ایشان را نشان می‌دهد و تداعی جامعیت او نیست.
او ادامه داد: فهم آثار ایشان آسان نیست و نیازمند مقدماتی است و مخاطبان باید حداقل یک سال از جلسات شفاهی او بهره‌مند شوند. استاد صدرا ذهن ریاضی دارد و سعی می‌کند در نظرات خود واژه سازی کند. نصر نیز سعی می‌کرد واژه سازی برای هانری کربن کند و دلیل اینکه نصر توانست به ارتباط بین کربن و علامه کمک کند به همین دلیل واژه سازی است. در آثار استاد صدرا هم واژه‌های زیادی وجود دارد که نیازمند درک ساخت‌های ذهنی ایشان از قبل است.
رضوانی با بیان اینکه استاد صدرا جاذبه دارد و به دلیل اینکه یک معلم سیاست است همواره سعی می‌کند از این منظر به مباحث نگاه کند یادآور شد: به همین دلیل جناح‌ها در حضور او مهم نیست و اساساً دافعه‌ای در مباحث ایشان نیست.
به گفته این استاد دانشگاه و حوزه، او یک متفکر معتدل و متعالی است و نگاه طولی دارد و عرضی نیست. صدرا همواره به کتاب الجمع فارابی تاکید دارد و خودش هم جامع اندیشه‌های حکمای اسلامی است و تلاش می‌کند در میان همه این اندیشه‌های اسلامی وحدت ایجاد کند تا به تعالی برسد.
او تاکید کرد: البته گاهی او این نگاه تعالی را در حکمای غربی و مدرن هم می بیند و از آن استفاده می‌کند. ما در تولید علوم انسانی معیار و شرایطی داریم. تولید علوم انسانی سه معیار مشخص دارد؛ کسی که می‌خواهد در این عرصه کار کند باید غرب‌شناس قوی باشد چون اگر می‌خواهیم درک درستی از مباحث علمی داشته باشیم باید بتوانیم خوب ترجمه و سپس نقد کنیم. صدرا عمق پروژه فکری غرب را خوب می‌شناسد این در حالی است که ما در این باره ضعف داریم و نمی‌توانیم عمق محتوای غرب را بشناسیم.
حجت الاسلام و المسلمین رضوانی گفت: معیار دوم این است که ایران را خوب بشناسیم. باید دید تطور فرهنگ و تاریخ ایران چگونه بوده است تا بتوانیم به تولید علوم انسانی برسیم. معیار سوم اسلام شناسی است ما در این جامعه اسلام را نمی‌توانیم از جامعه منفک کنیم. این فکر اسلامی در ایران رشد کرده و استاد صدرا در هر سه معیار شکوفا شده و رشد کرده است.
او با اشاره به اینکه تعاملات استاد صدرا با حوزه و دانشگاه به صورت مستمر گاهی برای ما شگفت انگیز است عنوان کرد: ایشان از زمان دانشجویی با علامه جعفری مأنوس بوده و با آثار قلمی میراث کهن و علمای حوزه امروزی آشنا هستند. این به ایشان کمک کرده در تولید علوم انسانی گام وسیع و مهمی بردارد و بتواند علوم انسانی اسلامی ایرانی را بفهمد و آن را تبیین کند.
او با بیان اینکه استاد صدرا فضل تجربه عملی هم دارد و سه دهه در عرصه کلان قانون گذاری و سیاست گذاری کار کرده و خلاءهای کشور را می‌شناسد یادآور شد: بنابراین پروژه‌های راهبردی خود را در راستای برطرف کردن این کمبودها طراحی می‌کند. نگاه او تمدنی است و سعی می‌کند نگاه تعالی را پیش ببرد.
شریف لکزایی در ادامه این نشست با اشاره به تأسیس نهاد از سوی استاد صدرا گفت: ایشان در تولید علم هم تجربه خوبی داشته است و ابتدای زمان تحصیلش این دغدغه را داشته و در اندیشه سیاسی و حکمت عملی کارهای مهمی کرده است. ایشان همچنین در ترویج علم و ارائه الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت تلاش‌های بسیاری کرده است.
او افزود: تلاش‌های ایشان برای بسط مباحث اندیشه سیاسی قابل تقدیر است خاطرم است ایشان متن خوانی فارابی را برای روزآمدسازی فلسفه اسلامی داشت. بر همین نگاه روزآمدسازی ایشان تلقی‌شان از میراث حکماً این بود که این آثار برای انسان تولید می‌شده و دانش فلسفه سیاسی از ابتدای تاریخ اصالت داشت اما در ادامه خوانش اصیلی از آن نشد و انحرافاتی به وجود آمد.
او با بیان اینکه استاد صدرا تلاش کرده خوانش اصیلی از فلسفه سیاسی و آثار فارابی، ابن سینا و خواجه نصیر داشته باشد به تفکیک ملاصدرا و امام توسط استاد صدرا اشاره کرد و گفت: استاد صدرا به خوبی به نقاط تمایز این دو اندیشه اشاره می‌کند. از سوی دیگر ما اگر بخواهیم حکمت سیاسی متعالیه را روزآمد در اختیار داشته باشیم استاد صدرا تداوم میان نظر و عمل را در این راستا شرح می‌دهد و بر آن تاکید می‌کند.
لکزایی گفت که او معتقد است حکمت متعالیه انقلاب اسلامی را تقویت می‌کند و می‌گوید در ۳۰۰ سال اخیر تحولات بسیاری در ایران از حکمت متعالیه ریشه گرفته است. از نگاه ایشان رهبر انقلاب هم نگاهی معطوف به حکمت متعالیه دارد و انقلاب اسلامی در حکمت متعالیه حضور دارد.
این استاد حوزه و دانشگاه با بیان اینکه استاد صدرا صورت بندی جدیدی از فلسفه اسلامی ارائه می‌کند توضیح داد: در حالی که قبلاً صورت‌بندی بر مبنای مکاتب مشا، اشراق و متعالیه بود ایشان می‌گوید به رغم مواد مشترک متفکران هر کدام دستگاه فلسفی خاصی دارند و می‌توان حکمت عملی از آن استخراج کرد. در یکی از مقالات ایشان توضیح دادند که چگونه به طور مثال از دستگاه فلسفی ملاصدرا، ابن سینا، شیخ اشراق، امام و … می‌توان حکمت عملی در آوردند. تجربه حداقل سه دهه تفکر و فعالیت یک جامعیتی به ایشان داده که نسبت به فلسفه داخل و غرب تسلط و جامعیت کافی داشته باشند.
به گفته لکزایی، بر اساس اندیشه استاد صدرا انسان و جامعه تنها بودن نیست بلکه شدن است او از انسان ایستا حرف نمی‌زند از انسان در حال شدن و تبادل است. استاد صدرا منفعل نیست و در تعامل با متفکران معاصر و گذشته بوده است.
یوسفی راد در این نشست با اشاره به این که هر شخصیت علمی را می‌توان از زوایای مختلف بررسی کرد گفت: در استاد صدرا از زوایای مختلف ایشان شخصیت جامع و کم نظیری دارد. از حیث فردی انسانی متدین است. من سفرهای زیادی را با ایشان داشتم و در این سفرها از او بهره‌ها بردم.
او ادامه داد: او از حیث اجتماعی دردمند است و از لحاظ سیاسی در اوج انقلابی بودن معتدل‌ترین فرد است. از حیث علمی با درک عمیق و زیبا مسائل را تحلیل کرده است. از حیث مدیریتی هم ایشان هر جا بوده توانمندی‌های زیادی داشته است.
او در حوزه علمی و عملی توان بالقوه زیادی هم دارد و بسیار پر انرژی است. استاد صدرا نگاه کارامد و روزآمد به سنت دارند و معتقدند متون سنتی باید روزآمدی و کارکرد داشته باشد. ایشان نگاه ویژه‌ای به سیاست و فلسفه سیاسی دارد. آثار متعددی هم در این زمینه تألیف کرده است.
یوسفی راد با اشاره به تالیفات مختلف ایشان یادآور شد: بسیاری از متون ایشان در دست چاپ است چون ضعف بیرونی وجود دارد و فکر می‌کنند برخی از آثارشان زبان سختی دارد و این ضعف جامعه علمی ماست. استاد صدرا فهم فلسفی بسیار خوبی دارد و اصطلاحات بسیاری را تدوین کرده است. او ظرافت علمی دارد و تقسیم‌بندی دقیقی و درستی از علم و منابع شناخت دارد. او بین منابع شناخت عقلی، تجربی و قرآنی رابطه تکمیلی ایجاد کرده است.
او با بیان اینکه فلسفه سیاسی اسلامی پیش از ایشان در مهجوریت بود و نگاه ترجمه بر آن غلبه داشت و همه چیز حول فلسفه یونان می‌گشت یادآور شد: اما پافشاری ایشان در گروه فلسفه سیاسی باقر العلوم دستاوردهای خوبی داشت و فلسفه سیاسی اسلامی رونق یافت. بنابراین ایشان در احیای این علم نقش اساسی داشت
یوسفی راد گفت: رویکرد فلسفه سیاسی ایشان باعث شد دست روی کارامدی بگذارد و در این باره نظرات خود را ارائه کند. ایشان به حق یک اندیشمند است و او مسئله دارد و مساله‌اش را از محیط گرفته و در این باره کلیدی‌ترین مسائل را مطرح کرده است.
این مدرس دانشگاه در پایان گفت: او سیر تطور دقیقی از فلسفه سیاسی اسلام ارائه می‌کند و از حکمت گذشته شروع می‌کند تا به حکمت امام خمینی (رع) می‌رسد. او درباره تمایز بین حکمت متعالیه سیاسی و حکمت سیاسی متعالیه سخن می‌گوید و امام را برجسته‌ترین فرد در حکمت سیاسی متعالیه تجمیعی می‌داند. ایشان اجماعی دارد که نیاز به تفاسیر بسیار است. من نسبت به ایشان بدهکارم و امیدوارم بتوانم از کمالات ایشان استفاده کنم.