خبرگزاری مهر، گروه استانها- محمدرضا علی اشرفی؛ دریاچه ارومیه که روزگاری نگین فیروزه‌ای شمال غرب کشورمان به شمار می‌رفت، این روزها حال و روز خوبی ندارد و سرعت خشک شدن آن بیشتر و بیشتر می‌شود.
خبرگزاری مهر در قالب یک پرونده وضعیت دریاچه ارومیه، طرح ستاد احیا و دلایل تشدید بحرانی شدن دومین دریاچه شور دنیا را در سه استان حوضه آبریز آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی و کردستان به صورت کارشناسی و علمی بررسی می‌کند.
سال‌های متمادی است که زنگ خطر خشکی دریاچه ارومیه نواخته شده و در حال حاضر نیز ریزگردهای نمکی یکی از تهدیدات جدی محیط زیستی منطقه است که موجب مهاجرت وسیع مردم به دیگر مناطق خواهد شد.
زنگ خطر خشکی دریاچه ارومیه از مدت‌ها پیش نواخته شده بود اما متأسفانه بر اثر توسعه بی رویه کشاورزی، کاهش نزولات جوی، برداشت‌های بی رویه از آب‌های زیرزمینی و… تشدید شد.
حالا دومین دریاچه شور جهان در آستانه نابودی است و در حال حاضر، وسعت ریزگردهای نمکی، در زمره یکی از تهدیدات جدی محیط زیستی به شمار می‌رود.
در این بین کارشناسان می‌گویند توسعه کشاورزی در حوزه دریاچه ارومیه یکی از دلایل خشک شدن این دریاچه است. پس با این شرایط برای نجات از بحران دریاچه ارومیه چاره‌ای جز تغییر الگوی کشت نیست.
احیای دریاچه ارومیه یکی از مهمترین برنامه‌های زیست محیطی کشور است
نماینده مردم تبریز، آذرشهر و اسکو در مجلس شورای اسلامی گفت: احیای دریاچه ارومیه یکی از مهمترین برنامه‌های زیست محیطی کشور است.
علیرضا منادی در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: تصفیه‌خانه فاضلاب مدول دوم تبریز درحال اجرا است که یک میلیون نفر از کلانشهر تبریز را تحت پوشش قرار می‌دهد.
وی با تاکید بر اینکه اجرای این پروژه یکی از مهمترین پروژه‌های زیست محیطی کشور برای احیای دریاچه ارومیه است، ادامه داد: هم‌زمان با اجرای پروژه مدول دوم تصفیه‌خانه فاضلاب تبریز، شرکت آب منطقه‌ای نیز به اجرای طرحی پرداخته که با افتتاح این پروژه کل فاضلاب مدول اول و دوم کلانشهر تبریز به میزان ۱۲۵ میلیون مترمکعب تصفیه شده و پساب وارد دریاچه ارومیه می‌شود.
منادی افزود: در فاز اول پساب تصفیه شده مدول اول تصفیه خانه فاضلاب به میزان ۷۵ میلیون مترمکعب به سمت دریاچه ارومیه هدایت خواهد شد و در صورت تکمیل مدول دوم تصفیه خانه فاضلاب به میزان ۵۰ میلیون متر مکعب نیز به پساپ تولید شده اضافه و درکل ۱۲۵ میلیون مترمکعب به سمت دریاچه ارومیه هدایت خواهد شد.
نماینده مردم تبریز، اسکو و آذرشهر در مجلس شورای اسلامی در ادامه با اشاره به تلاش‌های صورت‌گرفته از طریق مجلس شورای اسلامی و هیئت دولت درباره تکمیل پروژه مدول سوم تصفیه‌خانه فاضلاب شهر ارومیه ابراز امیدواری نمود با ۷۵ میلیون مترمکعبی که از این طریق وارد دریاچه ارومیه می‌شود و همچنین با ۶۰۰ میلیون متر مکعبی که از طریق زاب و تونل کانی سیب انتقال داده خواهد شد شاهد آن خواهیم بود که ۸۰۰ میلیون مترمکعب آب به دریاچه ارومیه وارد شده تا باعث احیای آن شود.
وی در خصوص اعتبارات باقی‌مانده و تخصیص‌یافته مدول دوم تصفیه‌خانه فاضلاب گفت: با صحبت‌هایی که انجام شده شاهد افتتاح این پروژه در آینده نزدیک باشیم.
شور شدن منابع آبی زیرزمینی و تهدید جدی بخش کشاورزی
رئیس اتاق اصناف کشاورزی استان آذربایجان شرقی در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: باتوجه به اینکه دریاچه ارومیه در سدها و رودخانه‌های فصلی آذربایجان غربی، کردستان و آذربایجان شرقی حقابه دارد باید این آب به سمت دریاچه ارومیه سرازیر شود.
هادی فرجی آزاد گفت: کشاورزان درخواست سرازیرشدن حقابه به دریاچه ارومیه را از دولتمردان دارند چراکه دریاچه وضعیت خوبی ندارد و باید زمینه احیای آن فراهم شود. با خشک شدن دریاچه، کشاورزی منطقه نیز تهدید شده و جان ۱۴ میلیون نفر به خطر می‌افتد.
وی گفت: با خشک شدن دریاچه ارومیه زمین‌های کشاورزی نیز نابود می‌شود. دریاچه ارومیه روی زندگی ۱۴ میلیون نفر تأثیر مستقیم دارد.
رئیس اتاق اصناف کشاورزی استان آذربایجان شرقی ابراز داشت: با احیا نشدن دریاچه ارومیه شاهد پدیده ریزگردهای نمکی در شمال غرب کشور خواهیم بود و علاوه بر شور شدن منابع آبی زیرزمینی کشاورزی منطقه نیز از بین خواهد رفت.
بخش اعظم مصرف حوزه دریاچه ارومیه در بخش کشاورزی است
رئیس اداره حفاظت و احیای تالاب‌های آذربایجان شرقی نیز در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به استفاده ناپایدار از منابع در سطح حوزه آبی گفت: بخش اعظم مصرف حوزه ما در بخش کشاورزی است و استفاده ناپایدار از منابع آب در سطح حوزه را شاهد هستیم.
یدالله آذرهوا ادامه داد: پروژه حفاظت فیزیکی عرصه‌های مستعد فرسایش به مساحت ۶۹۰۰۰ هکتار در ساحل شرقی دریاچه ارومیه تحت انجام بوده و از سال ۹۴ تا کنون ادامه داشته است.
کاهش تراز دریاچه ارومیه به ۱۲۷۰.۵۲ سانتی متر
رئیس اداره حفاظت و احیای تالاب‌های آذربایجان شرقی همچنین از کاهش تراز دریاچه ارومیه به ۱۲۷۰.۵۲ سانتی متر خبر داد.
دبیر کمیته احیای دریاچه ارومیه آب منطقه‌ای آذربایجان شرقی نیز در همین خصوص در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: حدوداً نسبت به سال‌های قبل، ۴۴ سانتی متر افت تراز آبی دریاچه ارومیه را داریم ولی نسبت به بدترین شرایط در سال ۹۴ حدود ۸۴ سانتی متر بهبود داشتیم.
سید علی جعفری ادامه داد: طرح‌های غیر سازه‌ای شامل بخش‌های حفاظتی، رهاسازی آب و کاهش ۴۰ درصدی مصرف آب کشاورزی بود و در قالب هفت طرح توسط شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان شرقی درحال انجام است.
کشت کلزا و زعفران به جای پیاز و سیب زمینی در حاشیه دریاچه ارومیه
رئیس سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی نیز از کشت کلزا و زعفران و همچنین گیاهان دارویی به جای پیاز و سیب زمینی و گوجه فرنگی در حاشیه دریاچه ارومیه خبر داد.
اکبر فتحی در گفتگو با خبرنگار مهر درخصوص راهکارهای مدیریت بحران خشک شدن دریاچه ارومیه در بخش کشاورزی و تغییر الگوی کشت گفت: از همان روزهای ابتدایی شکل گیری ستاد احیای دریاچه ارومیه، طرح جایگزینی محصولات گیاهی با نیاز آبی کمتر به جای محصولات گیاهی با نیاز آبی بیشتر آغاز شد.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان شرقی سپس ادامه داد: کشاورزان با وجود اینکه در اوایل کار با این طرح مخالفت می‌کردند اما امروز همراهی و مشارکت خوبی دارند و اصلاح الگوی کشت را در دستور کار خودشان قرار داده‌اند.
کاهش تولید محصولاتی که آب فراوان مصرف می‌کنند
وی ادامه داد: کشاورزان محصولاتی مانند پیاز، هندوانه، گوجه فرنگی، سیب زمینی که نیاز آبی بیشتری دارند را از زمین‌های کشاورزی خود حذف کرده و محصولاتی با نیاز آبی کمتر مانند گیاه کلزا، گیاهان دارویی و زعفران را جایگزین کردند که برای معیشت و گذران خود کشاورزان نیز بسیار مناسب است.
وی با اشاره به اینکه کشاورزان در احیای باغات بیشتر به سمت گونه‌های کم آب بر مانند پسته رفته‌اند ادامه داد: کشاورزان اگر این کار را نمی‌کردند با ۴۰ درصد تخفیف آب کشاورزی که اتفاق افتاده نمی‌توانستند آب باغات و مزارع را مدیریت کنند و بخاطر همین با ۶۰ درصد آب تخفیفی الان توانستند هم تولید داشته باشند و هم در میزان آب مصرفی صرفه جویی کنند.
فتحی در مورد میزان آبی که صرفه جویی شده گفت: سازمان آب منطقه‌ای از طریق بهسازی مسیل‌ها و از طریق لایروبی مسیل‌ها، آب صرفه جویی شده را به پیکر دریاچه ارومیه منتقل کرد.
وی تاکید کرد: اجرای سیستم‌های نوین آبیاری نیز به مصرف کمتر آب در بخش کشاورزی کمک کرده است.
جایگزینی نباتات علوفه‌ای کم آب بر به جای یونجه
مدیر امور زراعت سازمان جهادکشاورزی آذربایجان شرقی نیز از تغییر الگوی کشت در اراضی زراعی حوضه دریاچه ارومیه خبر داد و گفت: کشت محصولات آب بر در عرصه کشاورزی کاهش یافته است.
جلال رحیم زاده در گفتگو با خبرنگار مهر با اعلام این مطلب گفت: با توجه به شرایط اقلیمی موجود و کاهش بارندگی و افزایش دما و وضعیت نابسامان دریاچه ارومیه، در سنوات اخیر اقدامات جدی در خصوص تغییر الگوی کشت و تغییر روش کشت و ارقام محصولات زراعی از آب بر بودن به مصرف بهینه و محصولات زراعی کم آب بر بودن انجام داده است.
وی گفت: در این خصوص از جمله محصولات مانند سورگوم علوفه‌ای و دانه‌ای، ذرت علوفه‌ای و چغندر علوفه‌ای با آرایش کشت نوین و مناسب برای آبیاری نوار تیپ با حداقل مصرف آب با هدف کاهش مصرف آب ۶۵ درصدی وجایگزینی نباتات علوفه‌ای کم آب بر به جای یونجه با زمان کاشت پاییزه و انتظاری مانند خلر، ماشک، تریتیکاله و کاشت نخود علوفه‌ای و چغندر علوفه‌ای و گاودانه و … و افزایش سطح زیر کشت گیاهان دانه‌های روغنی با هدف اصلاح تناوب زراعی و تولید روغن مورد نیاز کشور مانند کلزا، گلرنگ، کاملینا، بالنگوی شهری، ارزن و جایگزینی بذور اصلاح شده با بذور بومی بخصوص در گندم، جو و حبوبات و همچنین استفاده از ارقام زودرس در کلیه محصولات زراعی از جمله استفاده از ارقام زودرس سیب زمینی در شهرستان‌های عجب شیر و بناب جهت استفاده از آب سبز تا حد قابل توجهی توانسته است در کاهش مصرف آب و پایداری محصولات کشاورزی نقش بسزایی ایفا نماید.
مدیر امور زراعت سازمان جهاد کشاورزی استان ادامه داد: در این راستا از دیگر اقدامات مکمل اصلاح الگوی کشت می‌توان به عملیات حاصلخیزی خاک و افزایش ماده آلی با اجرای کشاورزی حفاظتی و حفظ بقایا و تغییر تکنیک کاشت از جمله استفاده از دستگاه کفکار و دستگاه کشت مستقیم اشاره نمود و همچنین تغییر زمان کاشت بسیاری از محصولات از بهاره به پاییزه جهت بهره مندی از آب سبز و همچنین جایگزینی آیش سبز به جای آیش زرد و کاهش سطح زیر کشت محصولات با نیاز آبی بالا و توسعه سطح زیر کشت گیاهان متحمل به شوری و افزایش درجه و ضریب مکانیزاسیون و اصلاح روش‌های آبیاری و کاهش سطح آبیاری سنتی و تغییر آن به روش‌های آبیاری نوین تا حد زیادی در افزایش عملکرد محصولات زراعی استان کارساز بوده و اجرای مستمر این اقدامات می‌تواند در کاهش مصرف آب، افزایش عملکرد و تولید استان بسیار مؤثر باشد.
سطح زیرکشت هندوانه در آذربایجان شرقی کاهش یافت
وی با بیان اینکه کاهش کشت محصولات آب بر از جمله سیاست‌های جهاد کشاورزی در عرصه کشاورزی متناسب با تغییرات اقلیمی می‌باشد و کاهش کشت محصولاتی همچون هندوانه به عنوان یکی از محصولات آب بر در دستور کار سازمان قرار دارد ادامه داد: با توجه به شرایط اقلیمی و اتفاقاتی که در کشورمان رقم خورده است، محدودسازی کشت محصولات آب بر در دستور کار سازمان قرار گرفته و علاوه بر این، سعی می‌شود با روش‌هایی از جمله افزایش عوارض، صادرات این گونه محصولات غیر اقتصادی شود.
رحیم زاده با بیان اینکه هندوانه یکی از محصولاتی است که محدود سازی سطح زیر کشت آن در دستور کار قرار دارد ادامه داد: با کاهش سطح زیر کشت هندوانه، زمین‌های مازاد به سمت تولید نهاده‌های دام و طیور و یا دانه‌های روغنی هدایت می‌شوند.
با اینکه دولت حسن روحانی وعده‌های زیادی برای احیای این دریاچه داد و با آمارسازی و روی کاغذ اعلام کردند دریاچه ارومیه احیا شده است ولی مردم از دولت سیزدهم انتظار احیای عملی و واقعی دریاچه ارومیه را دارند چراکه خشک شدن این دریاچه بحران جدی در کشور ایجاد خواهد کرد و جان ۱۴ میلیون نفر را به خطر می‌اندازد.