محسن اسلام زاده کارگردان سینمای مستند که به تازگی فیلم مستند «میراب» را به پایان رسانده و آن را آماده نمایش دارد، در گفتگو با خبرنگار مهر درباره ساخت این مستند گفت: سال گذشته برای تولید مستند دیگری به افغانستان رفته بودم و با توجه به اینکه تعدادی از دوستان من اهل سیستان هستند، زمان حضورم در کابل پیامی بدستم رسید که درباره مساله آب در بند کمال خان بود، در واقع آب این بند به سمت شوره‌زارها رفته و به سمت ایران نیامده بود. لازم است این را بگویم که بند کمال خان در زمان اشرف غنی در تاریخ ۴ فروردین ۱۴۰۰ افتتاح شده و برای اولین بار زمستان ۱۴۰۰ آبگیری شد، این بند به گونه‌ای طراحی شده که دهانه سرریز آن به سمت شوره‌زار بوده و مانع ورود آب به سمت ایران می‌شود که این امر معضل اصلی این بند به شمار می‌رود.
وی ادامه داد: در واقع سال گذشته بین دو جشنواره «حقیقت» و فیلم فجر، در دی ماه ۱۴۰۰ به افغانستان سفر کرده و بعد از گذشت ۱۶ روز به ایران بازگشتم، البته با سختی‌های بسیاری در این زمینه مواجه بودیم. در این میان سفری نیز به سیستان داشته تا برخی از تصاویر مورد نظر خود را در این استان جلوی دوربین ببرم.
کارگردان مستند «تنها میان طالبان» بیان کرد: برای بازدید از منطقه مورد نظر به سمت جنوب غرب افغانستان که شامل مناطق مرزی ایران و افغانستان است رفتیم تا بتوانیم از منطقه مورد نظر آبی بازدید کنیم، متاسفانه در طول راه با مشکلات بسیاری مواجه شدیم که البته از این مشکلات برای شکل‌گیری درام مستند استفاده کردیم. در واقع این مشکلات موانعی بود که اجازه ندادند ما به بند کمال خان برسیم.
وی ادامه داد: معضلات و مشکلات آب بین دو کشور ایران و افغانستان بسیار مهم است که از نظر من هم مردم و هم مسئولان امر که برای مذاکرات آب با مسئولان افغانستان دیدار می‌کنند، باید بدانند. چرا که سال‌ها است اخبار مختلفی درباره تالاب هامون شنیده می‌شود و در کنار آن خشکسالی که مردم سیستان درگیر آن هستند نیز بسیار مهم است. معتقدم برای حل و فهم بهتر این مشکلات باید یک درک درستی نسبت به شرایط افغانستان داشته باشیم تا بدانیم چرا آب به سمت ایران نمی‌آید.
اسلام زاده با اشاره به اینکه لازم است یادآور شود که آب در افغانستان یک مساله بسیار حساس است که در رفتار حاکمان این کشور نیز بسیار موثر است، توضیح داد: به عنوان مثال کسی که معاهده ۱۳۵۱ هیرمند را با ایران امضا کرده است، بعدها اعدام شد به همین دلیل مساله آب در افغانستان بسیار حیاتی است و من سعی کرده‌ام در این مستند به آن بپردازم و معضلات آبی بین ایران و افغانستان را در حوزه آبی هیرمند موشکافی کنم.
وی تاکید کرد: در این مستند، مساله آب در دوره‌های مختلف مورد بررسی قرار گرفته و در کنار آن شرایط اجتماعی و سیاسی وابسته به بحث آب مورد بررسی قرار گرفته است. به عنوان مثال زمانی که به افغانستان سفر کرده بودم با حضور در شهر زرنج که با مرز ایران ۲ کیلومتر فاصله دارد، طالبان تصاویری منتشر کرد که آب بند کمال خان را به سمت ایران رها کرده است که در رسانه‌ها گفتند که طالبان آب فروشی می‌کند، در حالی که آب فروشی در افغانستان معادل خاک فروشی و وطن فروشی است و طالبان را به آب فروشی متهم کردند. به گونه‌ای که ظرف ۲۴ ساعت سخنگوی طالبان اعلام کرد که آب برای ایران رها نشده بلکه برای کشاورزان خودشان رها شده تا از آن استفاده کنند.
کارگردان «اسرار زندان ابوسلیم» توضیح داد: بند کمال خان یک بند انحرافی است که آب را به سمت شوره‌زارها منحرف می‌کند و این بند از دهه ۴۰ خورشیدی قرار بود توسط آمریکایی‌ها ساخته شود که در نهایت از سال ۱۳۹۰ ساخت این بند شروع می‌شود که با ضعف دیپلماتیک این بند در سال ۱۴۰۰ آبگیری می‌شود. حتی شنیده می‌شود که این بند با سیمان‌های سیستان ساخته شده است. متاسفانه به دلیل نبود آگاهی کافی مسئولان مرکزی، راه‌های حل معضلات این بند مورد استفاده قرار نگرفته است. به‌عنوان مثال زمانی که ایران طی توافقنامه‌ای بخشی از بندر چابهار را به هند و افغانستان واگذار کرد، برخی از کارشناسان می‌گفتند که می‌توان بحث آب را برطرف کرد که از این فرصت‌ها استفاده نشده است.
وی بیان کرد: یکی از مهمترین مواردی که به خصوص در دوره اشرف غنی پیگیری می‌شد، مساله محدودیت آبی برای ایران بود به گونه‌ای که اشرف غنی در مراسم افتتاح بند می‌گوید که اگر ایران آب می‌خواهد باید نفت دهد، در حال حاضر فرصتی پیش آمده تا بتوان مذاکرات جدی تری در حوزه آب انجام دهیم.
این مستندساز ادامه داد: گاهی اخبار ساختگی از افغانستان در رسانه‌های کشور منتشر می‌شود و همین مساله سبب می‌شود که طالبان نسب به جو ایران نسبت به خود حساس شوند و همین مساله باعث سخت شدن مذاکرات آب می‌شود. بارها طالبان نسبت به انتشار چنین اخباری به من اعتراض کردند.
وی بیان کرد: خوشبختانه با تمام سختی‌هایی که پشت سر گذاشتیم مستند «میراب» یک اثر خوب به شمار می‌رود و با توجه به اینکه دوباره بحث آب رو آمده است، الان بهترین زمان برای اکران این فیلم مستند است.
اسلام زاده در پایان گفت: برای ساخت این مستند با مشکلات بسیاری مواجه بودم که از آن جمله می‌توان به چالشی که بین من و کارشناسان وزارت نیرو پیش آمد اشاره کنم. در واقع در طول ساخت «میراب» متوجه شدیم که در منطقه فراه رود که آب آن به هامون صابری می‌ریزد، در نقطه صفر مرزی ایران و افغانستان و در وسط این دریاچه جمهوری اسلامی ایران خاکریزی را برای کنترل مرز ایجاد کرده که همین خاکریز جلوی آب را گرفته است. زمانی که این مساله را خبری کردم وزرا و نمایندگان مجلس به منطقه مورد نظر رفتند و در همین رفت و آمدها توانستم با کارشناسان وزارت نیرو ارتباط برقرار کنم. البته در ابتدا روابط خوبی بین ما وجود نداشت اما من تاکید کردم که به دنبال جنجال درست کردن نیستم و به دنبال رفع مشکل هستم و در نهایت توانستم از نظر کارشناسی وزارت نیرو نیز استفاده کنم.