خبرگزاری مهر-گروه بین الملل: اخبار منتشر شده از عراق همچون ورود حامیان مقتدی صدر به پارلمان، عدم توافق سیاسی در مورد رئیس جمهور و نخست وزیر و نگرانی بیش از پیش از فعال شدن هسته های داعش، حاکی از بن بست سیاسی و شکاف فزاینده میان احزاب و جریانات سیاسی است که چشم انداز روشنی را در حوزه های سیاسی و امنیتی برای این کشور و محیط پیرامون آن ارائه نمی دهد.
حال پرسشی که در مورد این موضوع بسیار پر تکرار شده و هر تحلیل گری و ناظری از زاویه خاصی در حال پاسخ است، این است که علت بن بست سیاسی در عراق چیست؟ در پاسخ می توان گفت عراق از مسائل متعددی رنج می برد ولی دو مسئله اصلی فرسایشی شدن ساحت سیاسی و درک بازیگران خارجی از بزنگاه بودن نظم و نظام منطقه ای به نظر می رسد مهمترین آنها هستند و وضعیت امروز آن حاصل لاینحل ماندن این مسائل است.
در مورد فرسایشی شدن ساحت سیاسی می توان گفت عراق امروز حاصل ماجراجویی های صدام حسین، اشغالگری آمریکا، رقابت های منطقه ای در داخل عراق، ظهور و بروز داعش در عین ضعف ساختاری سیاسی است. این وضعیت عراق، حکمرانی را به شدت تضعیف و مشروعیت بازیگران سیاسی عراق را به شدت کاهش داده است.
در نتیجه ضعف حکمرانی و کاهش مشروعیت تقریبا امید به حل چالش ها و بحران های داخلی در میان مردم عراق از بین رفته که نشانه بارز آن مشارکت پایین و پیروزی ضعیف نمایندگان در انتخابات ۱۰ اکتبر ۲۰۲۱ بود.
در این وضعیت پیش روی سیاستمدارن عراقی دو مسیر وجود دارد: نخست، تشکیل دولت های حداقلی و توافقی و بدون پشتوانه مردمی با در نظر گرفتن اعتراضات گسترده مردمی به ناکارآمدی است و این امر یعنی تداوم وضعیت فعلی که به دلیل سهم خواهی افراد و جریانات قدرت مانع هرگونه اصلاح روند فعلی می شود. دوم تلاش برای ارائه یک تصویر به عنوان رهبر و جریان تحول خواه و همچنین تغییر دهنده مسیر کشور در عین مبارزه با ناکارآمدی و فساد است. به همین دلیل در شرایط کنونی برخی از رهبران سیاسی صحبت از انجام اصلاحات کلی و حتی اصلاح قانون اساسی می کنند.
برای سیاستمدار آینده نگر انتخاب مسیر نخست یعنی مرگ تدریجی سیاسی و انتخاب مسیر دوم یعنی تداوم حیات سیاسی. این وضعیت موجب شده سیاستمدارانی همچون مقتدی صدر که مسیر دوم را انتخاب کرده اند نسبت به توافق سیاسی حساس باشند و خواهان تشکیل دولت یک دست برای پیشبرد اهداف شوند. این امر با نظام سیاسی سهمیه بندی عراق تعارض جدی دارد و زمینه بن بست سیاسی را فراهم کرده و عملا هیچ چشم انداز روشنی را برای حل مسئله پیش رو نگذاشته است.
در این بن بست داخلی بیان شده یک مسیر دیگر هم وجود دارد و آن نیز ورود بازیگر و یا بازیگران خارجی دارای قدرت تاثیرگذاری بر احزاب داخلی و جریانات داخلی است که این امر نیز نیازمند قدرت نظم بخشی یک بازیگر در ساحت سیاسی عراق است یا توافق بازیگران برای نظم بخشی. در شرایط کنونی بازیگران خارجی موثر در عراق قادر به نظم بخشی نیستند و راه اصلی از توافق بازیگران در این کشور می گذرد.
جدا از نیات این بازیگران این راه نیز می تواند منجر به خروج از بن بست سیاسی شود کما اینکه در مقاطع مختلف در ۲۰ سال اخیر این مسیر برای توافق طی شده است. باز در اینجا این مشکل وجود دارد که بازیگران موثر خارجی در عراق درای تعارضات جدی منطقه ای و بین المللی هستند و شکاف بین آن ها در عین وجود سیگنال های مثبت، زیاد است و امکان توافق را تضعیف کرده است.
حال سوالی که ایجاد می شود این است که علت به توافق نرسیدن این بازیگران در پرونده های مختلف منطقه ای بین المللی چیست که در پاسخ می توان گفت کاهش بازیگری و نقش آفرینی آمریکا در منطقه، بازیگران منطقه ای را به این درک رسانده است که نظم و نظام منطقه ای در حال گذار است و شرایط کنونی بزنگاه تاریخی برای ارتقای جایگاه در عرصه منطقه ای است.
با این درک از نظم و نظام منطقه، بازیگران در جهت حفظ و افزایش حوزه نفوذ برای قدرت آفرینی اقدام می کنند و نسبت به عقب نشینی در موضوعات و پرونده های منطقه ای به شدت حساس و متصلب می شوند. این امر توافق کلان و حتی خرد را تحت تاثیر قرار می دهد و عراق امروز نیز یکی از قربانیان این وضعیت است و حتی برخی از بازیگران همچون آمریکا، انگلستان و عربستان سعودی به تشدید وضعیت کنونی اقدام می کنند.
در پایان می توان گفت عراق شاهد یک فرسایش ساحت سیاسی و روند فزاینده اختلافات بازیگران خارجی شده است که راه حل آن نیز توافق داخلی جهت پیگیری اصلاح روند موجود میان جریانات داخلی و همچنین توافق بازیگران خارجی برای جلوگیری از یک بحران منطقه ای است.
با این شرایط به نظر می رسد دستگاه سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران می بایست به پرونده عراق یک نگاه راهبردی داشته باشد و بدون اینکه بخواهد در مسائل عراق و انتخاب مردم دخالت داشته باشد به بازیگران داخلی کمک کند هرچه زودتر به توافقی جهت انجام اصلاحات مورد نظر مردم عراق اقدام کنند و دولت این کشور را تشکیل دهند و همچنین مانع از دخالت و نقش مخرب دیگر بازیگران خارجی در این کشور شود.
*حسین آجورلو، کارشناس مسائل غرب آسیا