خبرگزاری مهر، گروه استانها- محمدرضا علی‌اشرفی؛ آذربایجان شرقی با مراسم‌های عزاداری ویژه خود به استقبال روز عاشورا رفته و آئین‌های ویژه ای در این روز در استان و شهر تبریز برگزار می‌شود که در نوع خود بی نظیر و نشان ارادتمندی مردان و زنان این دیار نسبت به سید و سالار شهیدان حضرت امام حسین (ع) است.
آئین‌های عزاداری ماه محرم همه ساله در سراسر آذربایجان شرقی با شور و شوق خاص مردم برگزار می‌شود و عاشقان آن حضرت ارادت و تجدید میثاق خود را هر سال در قالب عزاداری مستحکم‌تر می‌کنند که این آئین‌ها به فراخور فرهنگ و شیوه‌های مرسوم هر منطقه و شهر متفاوت است.
آداب و رسوم حاکم بر عزاداری‌های مذهبی سالار شهیدان یکی از دیدنی ترین و عرفانی‌ترین مراسم مردم آذربایجان شرقی بوده و برخی مراسم‌های برگزار شده در این استان در ایام محرم با وجود سابقه طولانی، در کل کشور نیز بی نظیر است.
چند روز مانده به روز عاشورا می‌توان رنگ و بوی آن را در تمامی کوچه‌ها و محلات شهرها و روستاهای استان احساس کرد.
آمدن عاشورا را می‌توان از لباس‌های سیاهی که شهروندان بر تن کرده و پرچم‌های عزایی که در کوچه و بازار نصب می‌کنند به خوبی دید. مغازه‌ها در این روز بسته هستند و همه شهرها و روستاها در حزن و اندوه است.
آذربایجان غرق در عزا و ماتم
آذربایجان شرقی و شهر تبریز در روز عاشورای حسینی غرق در ماتم و عزا است و مراسم‌های مختلف عزاداری در سراسر استان برگزار می‌شود.
مراسم عزاداری عاشورای حسینی از صبح دو شنبه همزمان با سراسر کشور در آذربایجان شرقی با حضور اقشار مختلف مردم و جوانان در شهرها و روستاهای مختلف استان آغاز می‌شود و تا پاسی از شب نیز ادامه دارد.
تبریز و آذربایجان شرقی امروز همزمان با روز عاشورای حسینی غرق در ماتم حضرت ابوالفضل العباس و امام حسین (ع) است و شور حسینی در خیابان‌های تبریز موج می‌زند.
عزاداری ۱۷۰۰ هیئت مذهبی در آذربایجان شرقی
آذربایجان شرقی با داشتن افزون بر یک هزار و ۷۰۰ هیئت مذهبی یکی از استان‌های مهم در عزاداری‌های مذهبی به شمار می‌رود که این تعداد هیأت حسینی نشان دهنده عمق علاقمندی مردم این خطه به برگزاری آئین‌های مختلف دینی است.
شیفتگان خاندان اهل بیت عصمت و طهارت با برگزاری آئین‌های عزاداری، بر مظلومیت سید و سالار شهیدان و یاران باوفایش به ویژه حضرت ابالفضل العباس (ع) اشک ماتم ریخته و به سوگ نشسته‌اند.
مراسم تخته زنی روز عاشورا در آذرشهر و ایلخچی
«تخته چالانار» یا همان «تخته زنی» از آئین‌های روز عاشورای مردم آذرشهر و ایلخچی است. شیوه عزاداری بدین‌صورت است که اعضا هیئت در دو صف موازی پشت سر یکدیگر ایستاده و تخته زنی می‌کنند به‌طوری‌که اول هر عزادار دوتخته مستطیلی شکل و دارای دسته را درحالی‌که به‌طرف داخل دو صف برگشته، مقابل کمر خود به هم می‌کوبد و بعد این عمل را برای دومین بار برگشته پشت سر نفر جلویی و مقابل کمر انجام می‌دهد و سپس برای سومین بار چوب‌ها را بلند کرده و بالای سرخود به هم می‌زنند.
تخته زدن در سه جهت و با سه ریتم خاص صورت می‌پذیرد و در ایام قدیم زدن تخته با حرکات پاها همراه بود که امروزه این روش مختص کودکان شده و مراسم با مداحی مداحان اهل‌بیت عصمت و طهارت و با ریتم سه‌ضربی در وصف مصیبت‌های سیدالشهدا و سایر شهدای واقعه عاشورا همراه است به‌طوری‌که در سه ضرب اول مداح نوحه می‌خواند و در سه ضرب دوم عزاداران جواب می‌دهند.
امروزه تخته‌زنی در روز عاشورا با بستن یکدست سرها به‌وسیله پارچه مشکی و پوشاندن کودکان خردسال با پارچه سبز همراه می‌شود و شرکت عزاداران در دو صف موازی در آن همزمان با صبح عاشورا به ترتیب از مسن‌ترین فرد تا کودکان هفت یا هشت‌ساله نمادی از عشق به سرور و سالار شهیدان امام حسین (ع) است.
هر سال روز عاشورا استقبال اهالی شهر تیمورلو از مراسم تاختانی چالان بیش از سال قبل بوده به‌طوری‌که طول هیئت عزاداری باعث مسدود شدن برخی خیابان‌ها می‌شود و با در نظر گرفتن صف‌های طویل جهت هماهنگی و نظم بخشیدن به مراسم تخته‌زنی، از طبل و سنج استفاده می‌شود.
در این فیلم مراسم تخته زنی شهر تیمورلو را مشاهده می‌کنید.
عزاداری پرشور حسینی در بزرگترین بازارسرپوشیده دنیا در روز عاشورا
محلات قدیمی و اصیل تبریز همچون امیرخیز، نوبر، شتربان، خیابان، کوچه باغ، اهراب، ششگلان و بیش از ۲۰ محله دیگر با اینکه این روزها با اسامی دیگری از آنها در تبریز یاد می‌شود اما به رسم دیرین با نام قدیمی خود در بازار حضور می‌یابند و به سبک خود ندای لبیک یا حسین سر می‌دهند.
یکی از نکات جالب و قابل توجه عزاداری محلات در بازار، ترکیب منظم هئیت هاست، به طوری که هر محله، سه دسته عرب، عجم و زنجیرزن دارد که برای عزاداری در بازار به ترتیب وارد بازارچه و تیمچه‌ها شده و عزادارای می‌کنند که غالباً در بازار مظفریه) بازار فرش فروشان) به کار خود پایان می‌دهند.
نخست دسته عرب محله با لباس‌هایی سر تا پا مشکی به سبک اعراب وارد بازار شده و با نظم و سبک خاص دو دستان خود را بر سینه‌هایشان می‌کوبند، سپس دسته عجم که کت و شلوار بر تن دارند به صورت آرام و منظم با یک دست بر سینه می‌کوبند و در پایان زنجیرزنان آن محله، بر کار محله در روز عزاداری خاتمه داده و هئیت ها به محله خود باز می‌گردند تا در مساجد عزاداری کنند.
البته شبیه خوانی، شمع افزونی، تعزیه گردانی و چندین عزاداری دیگر نیز در بازار تبریز صورت می‌گیرد که می‌توان شبیه خوانی محله شتربان با پوست شیر جنگلی در عاشورای حسینی را از بارزترین شبیه خوانی‌ها در بازار نام برد.
هر یک از هیئت‌ها از هفتم محرم تا روز سوم شهادت امام با علم‌های قدیمی محلات، مسیری از بازار را طی کرده و به سبک قدیمی عزاداری می‌کنند و سرانجام در بازار مظفریه به کار پایان می‌دهند
برگزاری رژه شاه حسین گویان تا ظهر روز عاشورا در تبریز
مراسم عزاداری سنتی «شاه حسین گویان» در ایام ماه محرم و تا ظهر روز عاشورا در تبریز و دیگر شهرها و روستاهای آذربایجان شرقی برگزار می‌شود که از زمان صفویه آغاز شده و در ابتدا با شمشیر به عزاداری می‌پرداختند و مدتی هم قمه به دست گرفتند اما این روزها عزاداران چوب به دست می‌گیرند.
در زبان ترکی به این مراسم «شاخسی» می‌گویند که کوتاه شده عبارت «شاه حسین» است.
رژه «شاه حسین گوی» مراسم و رژه‌ای حماسی است که نشأت گرفته از اتفاقات شب عاشوراست. در این شب ۷۲ نفر از یاران سیدالشهدا به رهبری حبیب بن مظاهر زمانی که دل نگرانی حضرت زینب (س) را می‌بینند، به بیرون از خیام می‌آیند و شمشیرهای خود را بهم می‌زنند و یا حسین می‌گویند و به نوعی غرش می‌کنند تا آمادگی و جان برکفی خود را به عقیله بنی‌هاشم حضرت زینب (س) نشان دهند. رژه حسین گوی مردم تبریز نیز با تأسی به همین اقدام طراحی شده است تا آمادگی خود را برای جان برکفی نشان دهند.
در این فیلم مراسم شاخسی در شهر تبریز را مشاهده می‌کنید که با نظم خاصی با حضور پرشور و پرتعداد مردم به خصوص جوانان برگزار می‌شود.
این مراسم از اول محرم شروع شده و تا ظهر روز عاشورا ادامه پیدا می‌کند.
آئین علم بندی شهرستان مراغه
مراسم سوگواری علم بندی مختص شهر مراغه است که هر سال در این شهرستان برگزار می‌شود و به‌عنوان یک اثر معنوی در فهرست میراث‌فرهنگی کشور قرار گرفته که این شیوه عزاداری که همه ساله با شکوه بسیار و حضور گسترده مردم برگزار می‌شود، با گذشت زمان‌های بسیار همچنان شکل سنتی خود را حفظ کرده است.
علم میدان دروازه که از قدمت و شهرت بیشتری در میان علم‌های این شهرستان برخوردار است با بیش از ۴۰ متر ارتفاع در این روز با پارچه‌های رنگی آذین شده و در این محله افراشته می‌شود و هزاران نفر از مردم شهرستان به این محل آمده و نذورات و قربانی‌های خود را در پای علم انجام داده و میان مردم تقسیم می‌کنند.
مشعل گردانی در عجب شیر
مراسم سنتی مذهبی «پول که تولاماخ» که بر اساس شواهد محلی سرآغاز آن مربوط به دوران صفویه است، به نشانه آتش گرفتن خیمه‌های امام حسین (ع) در واپسین روزهای دهه نخست ماه محرم با شکوهی هر چه تمام در روستای شیشوان شهرستان عجب شیر با شور و شوق خاصی برگزار می‌شود.
پول که نام نوعی توپ آتشین ساخته شده از پارچه است که آن را با سیمی می‌بندند و بعد از نفت اندود کردن، آتش می‌زنند و ده‌ها پول که یا مشعل آتشین در فضای تاریک شب چرخانده شد تا عشق به اباعبدالله الحسین (ع) بر ظلمت و تاریکی این شبهای غم انگیز غلبه کند.
پولکه‌ها در تاریکی شب می‌چرخند و یاد ۷۲ خورشید فروزان دشت کربلا را گرامی می‌دارند و اشک دل‌سوختگان اهل بیت (ع) را بر گونه‌ها جاری می‌گردانند. گروه کثیری از مردم از سایر شهرها و روستاهای آذربایجان جهت مشاهده مراسم پول که در ایام محرم به مناطق جنوب استان آذربایجان شرقی سفر می‌کنند. پول که از منحصر به فردترین مراسم‌های عزای حسینی بخشی از مناطق آذربایجان است که نظیر آن در سایر مناطق شیعه‌نشین جهان برگزار نمی‌شود.
گفتنی است سیاه‌پوش کردن مساجد، تکایا، حسینیه‌ها و محلات از دیگر کارهایی است که هیئت‌های حسینی شیشوان برای عزاداری در ماه محرم انجام می‌دهند.
پخش نذری در روز عاشورا
پخش نذورات در روز عاشورا از دیگر آئین مرسوم در شهر تبریز و استان آذربایجان شرقی است. در این روز در بیشتر خیابان‌ها و مساجد و تکایا شاهد پخش نذری بین عزاداران حسینی هستیم.
نذر کردن در استان آذربایجان شرقی اشکال گوناگون دارد که نذر قربانی کردن گوسفند در روز عاشورا و تحویل به مسجد و یا تکیه محل برای استفاده در غذای حسینی، دخیل شدن در خرج و مخارج ایام محرم به صورت پول نقد یا کالا که متداول‌ترین آن برنج و گوشت است.
آئین سنتی «شمع پایلاماخ»
نذر شمع، به ویژه در روز عاشورا از سنت‌های دیرینه مردم مناطق مختلف آذربایجان شرقی است.
در این ایام آنهایی که نذر کرده‌اند ۴۱ شمع را در ۴۱ مسجد بر می‌افروزند تا نشانه‌ای از روشنی و روشنایی باشد. شمع مایه روشنایی است، می‌سوزد و نور می‌بخشد و بر ظلمت و تاریکی فایق می‌آید.
روشن کردن شمع در شهرهای تبریز، مراغه، اهر و مرند رواج بیشتری دارد و شاید یکی از فلسفه‌های این امر ایجاد روشنایی در شبهای تاریک عزاداری و مرثیه‌خوانی باشد.
به تعبیر برخی در شب تاسوعا مردم به صورت نمادین با برافروختن شمع چادرهای امام حسین (ع) و یارانش را از تاریکی درمی‌آورند.
سوگواران تاسوعای حسینی تبریز با سر دادن ناله‌هایی با مضامینی از جمله «هانسی گروهون بئله مولاسی وار / شیعه لرین حضرت عباسی وار؛ کدام گروه چنین مولایی دارند / شیعیان حضرت عباس را دارند». یا «بو مش که دین اوخ منی مأیوس الدی چوخ / ای کاش دییدی گوزمه مش که دین اوخ؛ تیری که به مشک خورد من را خیلی ناامید کرد / ای کاش تیری که به مشک خورد به چشمم می‌خورد» یا «سو مشکیمی بو قوم ائدوب بهانه قارداش؛ برادر این قوم مشک آبم را بهانه کرد» مصائب اهل بیت در کربلا و عاشورا را یادآوری می‌کنند. آنها در شب تاسوعا با سردادن مرثیه حضرت عباس در مساجد تبریز طبق سنتی دیرینه، اقدام به روشن کردن شمع در مساجد به یاد شهدای کربلا می‌کنند.
مراسم شبیه خوانی
در این مراسم به بازسازی صحنه عاشورا در قالب نمایش و شبیه خوانی‌هایی پرداخته شده و برگزاری آن در ظهر روز عاشورا قبل از نماز ظهر و عصر بیشتر مورد توجه است.
مضمون شبیه‌خوانی رویارویی دو نیروی خیر و شر یا نیکی و بدی است و به نوعی ریشه در بنیان فکری، مذهبی و اعتقادی ایرانیان دارد و برگزاری آن در روز عاشورا نیز تقابل بین حق و باطل است تا مردم به خوبی با برخی صحنه‌های کربلا آشنا شوند.
البته به یاد آتش گرفتن خیمه‌های امام حسین (ع) در روز عاشورا مراسم سوزاندن خیمه نیز همراه با این شبیه خوانی و عزاداری برگزار می‌شود.
همچنین در روز عاشورا برخی از دستجات حسینی در قالب هنر شبیه خوانی اقدام به بازسازی صحنه بازگشت بی سوار ذوالجناح اسب امام حسین (ع) از میدان جنگ به میان خیمه‌های اهل بیت کرده که به نام " ذوالجناح" گردانی معروف شده است.
و وقتی شب عاشورا فرا می‌رسد عده‌ای آواز مرثیه سر داده و برای سر سلامتی زینب و شیعیان مراسم شام غریبان را ترتیب می‌دهند که تا پاسی از شب ادامه می‌یابد.
مراسم سنتی و مذهبی «پولکه»
مراسم سنتی مذهبی پول که در مناطقی چون روستاهای شیشوان عجبشیر و همچنین برخی نقاط بناب با شور و شوق خاصی برپا می‌شود و در این مراسم یک مشعل اصلی بزرگ در وسط میدان اصلی و در جلوی مسجد اعظم شهر یا روستا افروخته می‌شود تا مردم به گرد آن جمع شوند.
بعد از آنکه مشعل اصلی در وسط قرار گرفت مشعل‌های کوچک دیگری که متعلق به یک محله است، توسط دیگر عزاداران به میدان اصلی آورده می‌شود و پس از آن این مشعل‌ها را با زنجیرهای بلندی در دست با آتش مشعل اصلی روشن می‌کنند و بر سر عزاداران می‌گردانند که در این هنگام گویی بر آسمان، گوی های آتشین در پرواز هستند که فضایی غریب را می‌آفریند.
پولکه از منحصر به فردترین مراسم‌های عزای حسینی بخشی از مناطق آذربایجان است که نظیر آن در سایر مناطق شیعه نشین جهان برگزار نمی‌شود.
در عزاداری‌های سید و سالار شهیدان مردم نقاط مختلف استان با سبک‌ها و شیوه‌های مختلف ارادت خود را به ساحت حضرت ابا عبدالله الحسین (ع) و یاران با وفایش ابراز می‌دارند و از هر فرصتی برای کسب فیض در این ایام بهره برداری می‌کنند.