خبرگزاری مهر، گروه فرهنگ و ادب: محمدمهدی سیدناصری، مدرس و پژوهشگر حوزه حقوق و روابط بین‌الملل و نویسنده کتاب‌هایی چون: «سازمان ملل متحد را بهتر بشناسیم: ۹۳ پرسش و پاسخ درباره سازمان ملل متحد به انضمام متن منشور سازمان ملل متحد»، «حمایت از حقوق کودکان در اسناد سازمان ملل متحد»، «گروه ویژه اقدام مالی (FATF) را بهتر بشناسیم: ۴۸ پرسش و پاسخ درباره گروه ویژه اقدام مالی به زبان ساده» و «دیوان بین‌المللی دادگستری را بهتر بشناسیم: ۴۸ پرسش و پاسخ درباره دیوان بین‌المللی دادگستری به انضمام متن اساسنامه دیوان بین‌المللی دادگستری» در یادداشتی که برای انتشار در اختیار خبرگزاری مهر قرار گرفته، به مساله تأثیر متاورس بر زندگی کودکان امروز پرداخته است.
مشروح این یادداشت را در ادامه بخوانید:
این روزها سوال خیلی از افراد این شده که متاورس چیست؟ ما در عصری هستیم که سرعت پیشرفت تکنولوژی و فناوری‌های دیجیتال بسیار بالاست. هر چقدر زمان می‌گذرد و جلوتر می‌ریم فناوری‌های دیجیتال بیشتر خودنمایی می‌کنند و جنبه‌های زندگی بشری رو تحت تأثیر قرار می‌دهند. تعاملات دیجیتالی به یک عنصر جدایی ناپذیر زندگی ما تبدیل شده و تکنولوژی‌های جدید روز به روز در حال دگرگون ساختن سبک زندگی گذشته و خلق مفاهیم جدید هستند. در این بین همه روزه اسامی پروژه‌ها و ایده‌های دیجیتالی جدیدی را می‌شنویم که هر کدام برای خود هدفی معین مشخص کرده و درصدد جلب توجه افکار عمومی هستند. یکی از این پروژه‌های جدید و نوظهور که توجهات زیادی رو هم به خودش جلب کرده، پروژه متاورس (Metaverse) است. متاورس یک پروژه واقعیت مجازی جهت پیوند جهان فیزیکی ما با زندگی دیجیتال، دنیای آواتارها و نسل بعدی اینترنت به شمار می‌آید. نوعی واقعیت مجازی دیجیتال جایگزین که کاربران در آن زندگی، کار، تحصیل و معاشرت می‌کنند و همیشه آنلاین هستند.
اصلاً تا امروز به تأثیر متاورس بر زندگی کودکان فکر کرده‌ایم؟ این پدیده تکنولوژیک می‌تواند انقلابی در تربیت اجتماعی و رشد کودکان به وجود آورد. استفاده درست از متاورس می‌تواند راه‌حل مشکلات زیادی باشد و از طرفی کاربری نادرست آن می‌تواند مشکلات بسیار بزرگی ایجاد کند.
متاورس چیست و چه‌هدفی دارد؟
متاورس (Metaverse) یک واژه مرکب متشکل از meta به معنی فراتر و universe به معنی جهان هست و از همین رو می‌توانیم این کلمه رو فراتر از جهان ترجمه کنیم. این اصطلاح نخستین بار در کتاب علمی‌تخیلی سقوط برفی (Snow Crash) با نویسندگی نیل استفنسون آمریکایی در سال ۱۹۹۲ میلادی به کار برده شد. استفنسون از واژه متاورس برای توصیف واقعیت مجازی استفاده می‌کرد که در آن قهرمان داستان در قالب آواتار خودش با بقیه معاشرت می‌کند، خرید می‌کند و حتی دشمنان دنیای واقعی خودش رو شکست می‌دهد.
البته باید گفت که مفاهیم واقعیت مجازی و دنیایی شبیه متاورس پیش از کتاب سقوط برفی، در سال ۱۹۸۴ میلادی و با رمان نورومنسر (Neuromancer) نوشته ویلیام گیبسون مطرح شده بود. متاورس فقط یک نوع تجربه نیست. بلکه طیف متنوعی از تجربیات دیجیتالی همه‌جانبه است که در آینده در دسترس کاربران قرار می‌گیرد و به آنها اجازه می‌دهد تا در انواع فعالیت‌ها در فضاهای کاملاً دیجیتالی شرکت کنند.
این می‌تواند شرکت در یک بازی چندنفره واقعیت مجازی بزرگ باشد که از طریق هدستVR قابل دسترس است یا ترکیبی از دنیای واقعی و دیجیتال با استفاده از عینک دیجیتال یا گوشی‌های هوشمند. بنابراین، متاورس فقط یک فضای دیجیتال نیست، بلکه فضاها و تجربیات دیجیتالی است که توسط شرکت‌ها برای ارائه تجربیات مجازی واقع‌گرایانه‌تر و فراگیرتر ساخته می‌شود.
در سال‌های اخیر آهنگ سریع پیشرفت تکنولوژی و فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات همه جوانب زندگی بشری را تحت تأثیر قرار داده است و زندگی کودکان و حقوق آنان نیز متأثر از این پیشرفت‌ها چنان دچار دگرگونی شده و سرگرمی‌های دیجیتال نقش مهمی در آن یافته است ما اکنون در عصری زندگی می‌کنیم که فناوری‌های اطلاعات و ارتباطات و کاربرد آنها در تمام ابعاد زندگی، جامعه بشری را با تغییراتی بی‌سابقه مواجه کرده است. تا جایی که فعالیت‌های روزمره، وظایف شغلی، آموزش و پرورش کودکان و… چنان دگرگون شده‌اند که بدون شک بشر آن را در هیچ برهه‌ای از زمان تجربه نکرده است و این تغییرات آن‌قدر با زندگی او عجین شده‌اند که انتظار تغییر آن هم دور از ذهن می‌نماید.
مفهوم متاورس برای کودکان نیز، به معنای فرصتهای بی‌پایان برای معاشرت، یادگیری مهارتهای جدید و کشف علایق آنهاست. به عنوان مثال،Minecraft در حال حاضر در محیط‌های آموزشی استفاده می‌شود تا کودکان را در معرض فرهنگ‌های مختلف از طریق متاورس قرار دهند.
کودکان می‌توانند از متاورس بهره ببرند، چه در حال بازی‌های آنلاین با دوستان خود باشند و چه در کلاس‌های مجازی از طریق پلتفرم‌های آموزشی شرکت کنند. با این حال، برخی از معایب بالقوه این فناوری جدید مانند آزار و اذیت سایبری و قرار گرفتن در معرض محتوای نامناسب نیز وجود دارد. کودکان به عنوان یکی از مهمترین و در عین حال آسیب پذیرترین اقشار جامعه همواره به نحو جدی در معرض انواع بزه دیدگی و صدمات جبران ناپذیر جسمی، روانی، اجتماعی و… قرار داشته‌اند و به لحاظ شرایط ویژه و کاربرد وسیع فناوری‌های نوین اطلاعات و ارتباطات در عصر حاضر، بیش از هر زمان دیگر در معرض خطر قرار گرفته‌اند.
این امر، تأیید و تاکید نظام‌های حقوقی و اجتماعی مختلف، اعم از داخلی و بین المللی بر اصل لزوم حمایت ویژه از کودکان است. با توجه به ناشناخته بودن ابعاد متاورس تا به امروز در نهایت، این موضوع بر عهده والدین و مربیان خواهد بود که با بالا بردن سطح اطلاعات خودشان در زمینه استفاده از فناوری‌های دیجیتال؛ به کودکان کمک کنند تا به روشی ایمن و سازنده از Metaverse استفاده کنند و تأثیر متاورس بر زندگی کودکان خود را به صورت مثبت و کارامد درآورند.
با ظهور ویروس منحوس کرونا و ایجاد فاصله‌های فیزیکی میان انسان‌ها، استفاده از تکنولوژی بیش از پیش امری اجتناب‌ناپذیر شد و دنیای مجازی در کنار دنیای حقیقی به عنوان محلی برای صرف وقت و انرژی انسان‌ها مورد توجه قرار گرفت؛ به صورتی که امروزه دنیای مجازی مرزها را به هم ریخته و دنیایی برای اتصال واقعیت مجازی با واقعیت فیزیکال انسان ایجاد کرده است با ظهور ویروس منحوس کرونا و ایجاد فاصله‌های فیزیکی میان انسان‌ها، استفاده از تکنولوژی بیش از پیش امری اجتناب‌ناپذیر شد و دنیای مجازی در کنار دنیای حقیقی به عنوان محلی برای صرف وقت و انرژی انسان‌ها مورد توجه قرار گرفت؛ به صورتی که امروزه دنیای مجازی مرزها را به هم ریخته و دنیایی برای اتصال واقعیت مجازی با واقعیت فیزیکال انسان ایجاد کرده است. در واقع فضای مجازی، نسل جدیدی از فضای روابط اجتماعی است که با وجود عمر کم توانسته است در زندگی مردم جا باز کند. در کنار این، توجه به کودکان و نوع پرورش آنان یک اصل مهم و بنیادین در دنیای کنونی محسوب می‌شود و ارتقای شاخص‌های زیستی و فرهنگی آنان از اولولیت‌های هر جامعه به شمار می‌رود، زیرا کودکان آینده‌سازان جامعه هستند و توجه به تربیت و پرورش آنان نویدبخش فردایی بهتر است.
کودکان علاوه بر توجه و مراقبت جسمانی باید در تمام ابعاد اجتماعی، عاطفی، شخصیتی، هوشی، فرهنگی و… مورد توجه قرار بگیرند. آنان در عصر حاضر به عنوان بخش مهمی از اجتماع و زندگی ما، از دایره پیشرفت تکنولوژی بیرون نبوده و نیستند امروزه سرعت پیشرفت فناوری‌های دیجیتال و نفوذ فضای مجازی در زندگی انسان‌ها چنان سریع است که دیگر، جوامع با هر نگاه و موقعیتی فرصت مقاومت در برخورد با پدیده‌های جدید را ندارند و در مدت کوتاهی در مسیر جریان قرار گرفته و در برابر آن پدیده تسلیم می‌شوند. در واقع این روند جهانی شدن است که فرآیندی اجتناب ناپذیر است؛ این فرآیند که از قرن نوزدهم آغاز شده و در قرن بیستم سرعت گرفته و امروزه همچنان با سرعتی چشمگیر به تکامل خود ادامه می‌دهد، در زمینه‌های مختلف ظهور و بروز کرده است. تا جایی که امروز در عرصه فرهنگ و ارزش‌ها، خود را به عنوان مبنایی‌ترین پایه و ستون شکل‌گیری نظام اجتماعی نشان می‌دهد و می‌توان گفت تکنولوژی‌های مدرن از مرزهای جغرافیایی گذشته و به عمق مرزهای ارزشی، فرهنگی و نظام‌های اجتماعی نفوذ کرده و تأثیر گذاشته است. تأثیر متاورس بر زندگی کودکان می‌تواند بسیار عمیق باشد. این فناوری مزیت‌ها و معایب مختلفی دارد. والدین در کنار شرکت‌های تولیدکننده محصولات، نهادهای قانون گذار و اجتماعی و البته فعالان مدنی وظیفه مقابله با مضرات متاورس برای کودکان را دارند.
این امیدواری وجود دارد که با همکاری افراد و نهادهای ذکرشده، متاورس به محیطی امن، سرگرم‌کننده، سالم و مفید برای کودکان و نوجوانان تبدیل شود. در آخر نباید فراموش کنیم که بشر در مقابل تکنولوژی راه فراری ندارد؛ پس بهتر است هر چه زودتر تعامل صحیح با محصولات تکنولوژیک را فرا بگیرد و در آخر باید گفت؛ تکنولوژی بیشتر از آنکه ذاتاً فناورانه باشد ماهیتی اخلاقی و فرهنگی و انسانی دارد و تکنولوژی به خودی خود مخرب نیست و نحوه استفاده از آن بسیار مهم است.