خبرگزاری مهر، گروه بین الملل: جنگ در اوکراین پس از ۶ ماه همچنان ادامه دارد و این امر سبب شده تا رویارویی اروپا با مسکو شدت یابد موضوعی که به دلیل وابستگی کشورهای عضو اتحادیه اروپا به گاز روسیه این احتمال را تقویت کرده که تحریم‌های اروپا علیه مسکو، زمستان تاریک و سردی را برای آن‌ها رقم خواهد زد. از این رو بروکسل برای جلوگیری از مواجه شدن با بحران انرژی در نیمه دوم سال ۲۰۲۲ همه راهکارهای سیاسی و اقتصادی را رصد و مورد پیگیری قرار داده است.
نیاز سالانه نفت و گاز اروپا
طبق گزارش پایگاه تحلیلی eurosat در سال ۲۰۲۱ تقاضای داخلی گاز طبیعی در اتحادیه اروپا در مقایسه با سال ماقبل به میزان ۴.۳ درصد افزایش داشت. بر اساس گزارش satista نیز مصرف گاز طبیعی در اتحادیه اروپا از سال ۱۹۹۸ در نوسان بوده است. اما سیاست‌های این بلوک همواره بر کاهش استفاده از سوخت فسیلی تاکید داشته است. با این وجود مصرف ال ان جی (گاز طبیعی) اتحادیه در سال ۲۰۱۰ به ۵۲۱ میلیارد متر مکعب افزایش یافت، اما در سال ۲۰۲۱ به حدود ۳۹۷ میلیارد متر مکعب کاهش یافت.
طبق گزارش کمیسیون اروپا که در پایگاه تحلیلی satista انتشار یافته است، کشورهای عضو این اتحادیه در سال ۲۰۲۱، تقریباً ۱۸.۳ میلیون بشکه نفت در روز مصرف کردند. اگرچه، مصرف نفت از سال ۲۰۰۴ کاهش یافته و برای اولین بار در سال ۲۰۰۸ به زیر ۲۰ میلیون بشکه در روز رسید.
تنوع بخشیدن به منابع دریافتی نفت و گاز
کارشناسان اقتصادی قاره سبز به رهبران اتحادیه اروپا پیشنهاد کردند که این کشورها باید اقدامات لازم را برای تنوع بخشیدن به منابع دریافتی نفت وگاز انجام دهند زیرا جنگ اوکراین نشان داد که این کشورها باید از وابستگی شدید خود به انرژی روسیه به سرعت بکاهند.
«جیمز جی کارافانو» معاون رئیس مؤسسه «کاترین و شلبی کولوم دیویس» در یادداشتی در پایگاه «هریتیج» نوشت: جنگ اوکراین همه چیز را تغییر داده، اکنون وقت آن است که ایالات متحده و اتحادیه اروپا برای کاهش وابستگی خود به انرژی روسیه اقدام کنند.
وی در این یادداشت تاکید کرد: در گذشته، بروکسل و برلین برخی از انتخاب‌های افتضاح را در مورد انرژی انجام دادند، انتخاب‌هایی که اروپا را به طور فزاینده‌ای به گاز روسیه وابسته کرد. کرملین توانسته از این وابستگی برای تحت فشار قرار دادن کشورها و گاهی حتی اتحادیه اروپا برای جلوگیری از اتخاد سیاست‌های ضد روسیه استفاده کند.
گام‌های عملی اتحادیه وکشورهای اروپایی
پیش رفتن تا سرحد تخاصم با روسیه زنگ خطر جدی را برای اتحادیه اروپا به صدا درآورد تا هم به عنوان یک بلوک اقتصادی و هم تک تک اعضای آن به دنبال تنوع بخشیدن به مسیرهای دریافت انرژی باشند.
اتحادیه اروپا اخیراً قراردادی را برای به دست آوردن گاز طبیعی در مسیر موسوم به کریدور گاز جنوبی، با جمهوری آذربایجان منعقد کرد که براساس آن قرار است گاز این کشور از طریق خطوط لوله گرجستان و ترکیه به اروپا صادر شود. کمیسیون اروپا هم توافقی را امضا کرده است که به تل آویو اجازه می‌دهد صادرات گاز طبیعی به اتحادیه اروپا را از طریق مصر افزایش دهد.
علاوه برآن ایتالیا نیز اخیراً موافقت کرد همکاری خود را با الجزایر در زمینه تبادل انرژی افزایش دهد. این قرارداد الجزایر را تأمین کننده اصلی گاز ایتالیا می‌کند. فرانسه نیز بیکار ننشسته و برای تقویت تولید انرژی هسته‌ای و هیدروژن با امارات متحده عربی توافقنامه همکاری دو جانبه امضا کرده است.
طبق آخرین گزارش‌ها در ماه مه گذشته، آلمان با قطر برای خرید گاز طبیعی مایع به توافق رسیده است. یونان نیز با عربستان سعودی برای خرید نفت بیشتر با یونان تفاهم نامه امضا کرده است.
آیا اقدامات اروپا برای تأمین انرژی‌کافی است؟
برخی کارشناسان حوزه انرژی اقدامات سیاسی و اقتصادی انجام شده توسط اتحادیه اروپا را برای تأمین نیازهای انرژی اروپا کافی نمی‌دانند. در این رویکرد هشدار داده شده، این تصور که این معاملات می‌توانند برای رفع نیازهای اروپا در تأمین انرژی کافی باشد، موضوعی نادرست است. البته اروپا متعهد شده تا وابستگی خود را به سوخت‌های فسیلی کاهش دهد اما قاره سبز هنوز نتوانسته انرژی‌های پاک را جایگزین کند.
واقعیت دیگری نیز وجود دارد و آن این است که تنوع بخشیدن به تامین‌کنندگان انرژی خارجی همچنان جغرافیای اروپا و تهدیدات ژئوپولتیکی آن را از بین نمی‌برد. اروپا برخلاف آمریکا از تأمین کنندگان اصلی نفت و گاز در جهان فاصله زیادی دارد و باید نیازهای خود را در این زمینه با واسطه دیگر کشورها تأمین کند.
نکته حائز اهمیت این است که برخی از تولیدکنندگان اصلی نفت و گاز در خاورمیانه و آفریقا که اروپا مشتری خرید انرژی از آنهاست، روابط نزدیکی با روسیه دارند. به عنوان مثال، مصر و روسیه در بخش انرژی هسته‌ای همکاری می‌کنند، در حالی که الجزایر پیوندهای محکمی با کرملین دارد. در در ماه آوریل سال جاری میلادی (اردیبهشت ۱۴۰۱) الجزایر به طرح تعلیق مسکو از شورای حقوق بشر سازمان ملل به دلیل حمله به اوکراین رأی منفی داد.
علاوه براین، سرگئی لاوروف وزیر خارجه روسیه در ماه مه (خرداد ۱۴۰۱) از این کشور شمال آفریقا دیدار و در مورد تقویت همکاری‌ها در حوزه انرژی با مقامات الجزایر گفتگو کرد. امارات متحده عربی و عربستان سعودی نیز اخیراً روابط خود را با روسیه بهبود بخشیده اند که عمدتاً به دلیل سیاست‌های بایدن رئیس جمهوری آمریکا در مورد یمن بوده است.
لیبی یکی از مهمترین منابع انرژی در آفریقا نیز پتانسیل زیادی برای تأمین انرژی اروپا دارد، اما این کشور درسال‌های اخیر همواره درگیر بی‌ثباتی سیاسی و عدم امنیت عمومی بوده که ریسک معامله با این کشور را برای خریداران نفت در جهان بسیار بالا برده است.
البته آمریکا یکی از نزدیکترین تأمین کنندگان منبع انرژی برای اروپاست، اما بایدن سیاست‌های انرژی این کشور را نیز تغییر داده و دولتش را متعهد به کاهش وابستگی به سوخت فسیلی و جایگزین کردن انرژی‌های تجدید پذیر دانسته است.
راهکارهای پیش روی بروکسل
کارشناسان غربی حوزه انرژی راهکارهای ذیل را به بروکسل برای تأمین بیشتر انرژی و متنوع ساختن منابع آن ارائه کرده‌اند:
۱- کشورهای اروپایی مانند ایتالیا و آلمان باید سیاست‌های عملی‌تر و مؤثرتری در زمینه تأمین انرژی اتخاذ کنند مانند افزایش اکتشافات داخلی و درعین حال توسعه زیرساخت‌ها برای استفاده از سوخت‌های غیرکربنی و افتتاح و بازگشایی نیروگاه‌های هسته‌ای.
۲- اروپا باید معاملات خود با آمریکا را برای تأمین گاز تقویت کند که درصورت تحقق این امر می‌تواند به روند کاهش وابستگی به گاز روسیه کمک کند و از تهدید فشار ژئوپلیتیک مسکو براین منطقه بکاهد.
۳- بهره‌گیری از خط لوله خزر برای انتقال نفت و گاز بیشتر به اروپا یکی از راهکارهای جایگزین تأمین انرژی از مسکو است.
۴- روند تأمین انرژی ازمنطقه آفریقا نیز افزایش یابد. لیبی باوجود بی ثباتی سیاسی همچنان می‌تواند در زمره اولویت نخست جدول تأمین انرژی اروپا از این منطقه باشد و پس از آن قفقاز جنوبی و آسیای مرکزی این ظرفیت را دارند که سوخت بیشتری را به اروپا تأمین کنند.
این کارشناسان تاکید کردند که شناسایی جغرافیای امن تر و قابل دفاع در این کریدورهای انرژی برای بروکسل حیاتی است. از سوی دیگر این روش می‌تواند به عنوان ابزارتعادل بخش نفوذ روسیه در لیبی نیز عمل کند.
۵- استفاده از مسیر خطوط لوله گاز EastMed است که فلسطین اشغالی را به قبرس، یونان و ایتالیا متصل خواهد کرد. البته کشورهای اروپایی تاکنون به این پروژه اقبالی نشان نداده‌اند و فقط رژیم صهیونیستی و ایتالیا از این پروژه حمایت کرده‌اند.
*مریم شفیعی، کارشناس مسائل بین الملل