به گزارش خبرگزاری مهر، دهمین نشست از سلسله نشست‌های تکیه کتاب با موضوع «نوحه‌ها و نواهای عاشورایی در دوران دفاع مقدس»، چهارشنبه ۱۶ شهریور با حضور میلاد عرفانپور و علی اکبری مزدآبادی به‌عنوان کارشناس، با اجرای میرشمس‌الدین فلاح هاشمی در خانه کتاب و ادبیات ایران برگزار شد.
تلفیق عشق، حماسه، دین و عرفان در نوحه‌های صادق آهنگران
میلاد عرفانپور در این نشست با اشاره به تاریخچه‌ای از آواهای آئینی از صدر اسلام تاکنون، بیان کرد: پیشینه آواهای آئینی شیعی مهیج که به مسلمانان انگیزه می‌داد، به صدر اسلام بازمی‌گردد. با آغاز دشمنی‌ها نسبت به اسلام، شوق مجاهدت در دفاع از حق و مبارزه با باطل به‌وجود آمد. در دوران صدر اسلام، مقابل باطل ایستادن، جنگ‌های پرعظمت و باشکوهی بود. در دوران انقلاب اسلامی، دوباره روحیه و فرهنگ مجاهدت خالصانه برای دفاع از حق و مبارزه با باطل زنده شد. با رهبری امام خمینی (ره) شاهد بودیم که مسلمانان به جریانی پیوستند که در آن بدون هیچ چشمداشتی، جان و همه هستی خود را در طبق اخلاص قرار دادند. در اقلیت قرار گرفتن جریان حق در مقابل دشمنی یک دنیا، به مردم به‌ویژه جوانان برای ایستادن در مقابل دژخیم، شور و انگیزه می‌داد.
وی افزود: اوج هنر در شور حماسی با آغاز دفاع مقدس ایجاد شد. با حضور حاج صادق آهنگران، شاهد نوعی از رسانه و هنر که طلایه‌دار اسلام ناب محمدی (ص) و مجاهدت ناب شیعی مانند صدر اسلام بود، شکل گرفت. صدای این مرد وسیله‌ای برای رساندن مفاهیمی شد که شاید سال‌ها و قرن‌ها در هنر جهان غایب بود. به‌نوعی شور حسینی و عاشورایی زنده شد. اگر بخواهیم درباره نوحه‌های عاشورایی در دفاع مقدس صحبت کنیم، حاج صادق آهنگران تقریباً رقیبی در اندازه خود ندارد که کمیت و کیفیت کارهای ایشان را داشته باشد. باید از بزرگانی همچون غلامعلی کویتی‌پور که کارهای برجسته‌ای خلق کردند، یاد کنیم. اما وقتی به‌ویژه از نوحه‌های عاشورایی دفاع مقدس که در دل رزمندگان جا باز کرده بود، حرف می‌زنیم، کارهای حاج صادق آهنگران جایگاه ویژه‌ای دارد.
این شاعر آئینی در ادامه گفت: در فرهنگ عاشورایی، منطق حسینی را از سخنرانی‌ها، موعظه‌ها و کتاب‌ها می‌توان منتقل کرد، اما شور و عشق حسینی را مطمئناً نوحه‌ها و آثار هنری منتقل می‌کنند. کارهای حاج صادق، بُعد شور و عشق، برخاسته از دانش و فهم دینی را منتقل می‌کرد.
عرفانپور با اشاره به برخی از ویژگی‌های «کتاب آهنگران» اثر علی اکبری مزدآبادی، گفت: این اشعار و نوحه‌ها، به‌نوعی تلفیق عشق، حماسه، دین و عرفان است که شاید در ادبیات فارسی هرکدام را به‌صورت پررنگ‌تر و مستقل در اشعار بزرگان دیده‌ایم. در نوحه‌های دفاع مقدس این چهار عنصر گره‌خوردگی و پیوند محکمی پیدا کردند. بسیاری از این اشعار در گونه خاص نوحه، کارهای ارزشمند و مغتنمی هستند.
وی افزود: توجه به اوزان حماسی، ضربی و مهیج از دیگر ویژگی‌های این نوحه‌ها است. شاعر اوزانی از اوزان فارسی را انتخاب کرده که بُعد حماسی و حس و حال شوق‌آفرینی را برجسته‌تر می‌کرد. همچنین در مواردی در دل شعرها، شهود و پیش‌بینی‌هایی را مشاهده می‌کنیم؛ مثل پیش‌بینی گشوده شدن مسیر کربلا و شکل‌گیری پدیده‌ای مانند پیاده‌روی بزرگ اربعین که امروز شاهد آن هستیم.
این شاعر آئینی، توجه به بحث تبیین را از دیگر ویژگی‌های اشعار و نوحه‌های این کتاب دانست و گفت: شاعر تلاش کرده صرفاً ایجاد شور را در شعر دنبال نکند. تبیین مسائل دینی و انقلابی را نیز در این اشعار می‌بینیم. جلوه مفاهیمی مانند برادری، مواسات و همدلی در مسیر ولایت، دیگر بُعد پررنگ در این اشعار است.
عرفانپور در ادامه سخنان خود با اشاره به اینکه نباید نقش مرحوم حبیب‌الله معلمی که بیش از ۸۰ درصد از نوحه‌های حاج صادق آهنگران را سروده، در ماندگاری این نوحه‌ها نادیده گرفت، بیان کرد: مهمترین ویژگی شعر حبیب‌الله معلمی، صدق است و صدق مهمترین شاخصه یک اثر برای ماندگاری است. از این جهت این نوحه‌ها بیشتری تأثیرگذاری را در جبهه‌ها داشته، چون شاعر از سر صدق آن‌ها را سروده است. زنده‌یاد معلمی به مرور بر این قالب مسلط شد، آنهم در شرایط خطیر میدان جنگ که اشعار باید در لحظه و موقعیت‌های خاص سروده می‌شدند.
وی در معرفی برخی دیگر از ویژگی‌های اشعار «کتاب آهنگران»، افزود: بحث تکرار، در شعر حبیب‌الله معلمی بُعد مهمی است. تکرار و استفاده از ترکیب‌بندهای ماندگار، باعث شده تا این نوحه‌ها در ذهن مردم ماندگار شود. اشاره به مناطق عملیاتی و جنگی همچون بازی‌دراز، هویزه و آبادان، اشاره و نام بردن از شخصیت‌ها و شهدای شاخص انقلاب و جنگ مانند شهید رجایی، شهید باهنر، شهید خرازی و شهید زین‌الدین و همچنین اشاره به جریان زندگی، از دیگر شاخصه‌هایی است که در این اشعار دیده می‌شود.
این شاعر آئینی در بخش پایانی سخنان خود، گفت: همه آن چیزی که امروز از نوحه انقلابی، حماسی و آمیخته با موضع‌بندی می‌شناسیم، ریشه در کارهایی دارد که حاج صادق آهنگران انجام داد. سبک و هنر ایشان در پرداختن هوشمندانه به آوای انقلابی و آئینی و حماسی، امروز تداوم پیدا کرده و این مسیر ادامه دارد.
جمع‌آوری نوحه‌های حاج صادق آهنگران کار بسیار دشواری بود
علی اکبری مزدآبادی نیز در این نشست با اشاره به اینکه تا پیش از تولید «کتاب آهنگران» فقط در دهه شصت گلچینی از نوحه‌های حاج صادق در قالب کتاب منتشر شده بود، اظهار کرد: جمع‌آوری نوحه‌های حاج صادق آهنگران کار بسیار دشواری بود، چون ایشان اصلاً به دنبال گردآوری و نگهداری آثار و نوحه‌های خود نبود. برخی از علاقه‌مندان حاج صادق در شهرهای مختلف، نوارهای کاست کارهای ایشان را به‌صورت مجموعه‌ای جمع‌آوری کرده بودند که بعدها به آقای آهنگران تقدیم کردند.
وی افزود: جنگ ما یکی از پرآثارترین جنگ‌های جهان از لحاظ سمعی و بصری بود، اما مشکل اینجاست که خیلی جزیره‌ای با این موضوع برخورد شده است. در این کتاب ۵۲۰ نوحه گردآوری شده که مطمئن هستم تعداد نوحه‌های حاج صادق آهنگران خیلی بیشتر است. خیلی از نوحه‌ها در جایی نوشته شده‌اند و صوت ندارند. تعداد زیادی از نوحه‌ها در جای جای ایران در مراکز و آرشیوها و یا نزد افراد عادی موجود است. لذا شکل دادن به این کتاب به شکل کنونی، کار بسیار دشواری بود. سال ۱۳۸۸ حدود ۲ هزار کاست را شنیدم و همه را تایپ و پیاده کردم. امروز اگر به آن روزها برگردم، شک دارم بتوانم این کار را انجام دهم. همانطور که عنایت خدا شامل حال مرحوم معلمی و حاج صادق آهنگران شده تا این اشعار و نوحه‌ها ماندگار شوند، عنایت خدا شامل حال من هم شد که بتوانم این کار را جمع کنم.
این نویسنده و ناشر حوزه دفاع مقدس در بخش دیگری از سخنان خود درباره انگیزه تألیف این کتاب، گفت: همانطور که جنگ ما یک جنگ مردمی بود، بخش تبلیغات آن هم از سوی مردم اداره می‌شد. حاج صادق آهنگران و زنده‌یاد معلمی، انتخاب حضرت حق بودند تا در جنگی که داشتیم نماد تبلیغات و شورآفرینی بین مردم و رزمندگان باشند. با توجه به فضای مذهبی خانواده، تقریباً از ۴ سالگی به نوحه علاقه‌مند شدم. من که در آن زمان درک منطقی ار این مسائل نداشتم، همیشه منتظر شنیدن نوحه‌های آهنگران از رادیو جبهه بودم، حال تصور کنید نوجوانان و جوانان با شنیدن این نوحه‌ها چگونه به وجد می‌آمدند. خلق این وجد هیچ‌چیز نبود، جز عنایت حضرت حق.
اکبری مزدآبادی در پایان بیان کرد: حاج صادق آهنگران، ۸ سال در این قالب نوحه‌خوانی کرده و در تمام ایران طرفدار دارد. با احترام به همه مداحان بزرگ کنونی، حاج صادق با فاصله پرطرفدارترین مداح تاریخ معاصر جهان است. آنهم با درنظر گرفتن اینکه در آن دوران هیچکدام از رسانه‌ها و وسایل ارتباطی روزگار کنونی وجود نداشت.