خبرگزاری مهر- گروه استانها: بافت تاریخی شیراز در وسعتی به مساحت ۳۶۰ هکتار با دارا بودن تعداد زیادی خانه تاریخی، آب انبار، مسجد، گذر و بناهای مربوط به نام آوران شیراز مغفول مانده است که توجه نکردن به حفظ و مرمت آنها، اثری ناخوشایند بر چهره شهر و آینده صنعت گردشگری خواهد گذاشت.
برخی از کارشناسان میراث فرهنگی بر این باورند که بافت تاریخی شیراز از نظر فنی و معماری یکی از شاخص‌ترین بافت‌های تاریخی نه تنها در ایران بلکه جهان است چرا که بر اساس معیارهای اسلامی طراحی شده است و بر همین اساس از این منطقه به عنوان اصیل‌ترین بافت تاریخی خاورمیانه یاد می‌شود.
بر خلاف دیگر شهرهای تاریخی دنیا که شاکله‌ای تارعنکبوتی یا شطرنجی دارند، در بافت تاریخی شیراز نوعی بافت ستاره‌ای شکل گرفته است که به لحاظ شهرسازی یک امتیاز به شمار می‌رود.
به منظور ارتقای حریم حرمین مطهر شهر شیراز، عملیات اجرایی طرح توسعه حرم های مطهر شاهچراغ (ع) تا آستانه حضرت سید علاءالدین حسین یا همان طرح ۵۷ هکتاری از سال ۸۹ آغاز شد که به دلیل تعیین نشدن وضعیت طرح ساماندهی اطراف حرمین مطهر شیراز با موجی از شبهات روبرو شد؛ لذا این طرح فعلاً متوقف شده و حالا به صورت مخروبه ای برجای ماند.
با سفر وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به شیراز، مسئولان استانی، مجدداً درصدد احیای این پروژه برآمدند و در این راستا فعالیت طرح در بافت تاریخی شهر شیراز از سر گرفته شد که موجب نگرانی فعالان میراث فرهنگی شد.
در این راستا، پیگیری خبرنگار مهر برای مصاحبه‌ای با شهردار بافت تاریخی به جایی نرسید و علی رغم پیگیری‌های مجدانه، علی مصلی نژاد، شهردار منطقه ۸ شیراز، حاضر به پاسخگویی نشد.
آغاز تخریب بافت تاریخی شیراز از دهه ۷۰
مدیر پایگاه بافت تاریخی میراث فرهنگی در گفت و گو با خبرنگار مهر، با اعلام این نکته که ۱۲ هزار بنا در بافت تاریخی احصا شده است، اظهار کرد: از این میزان ۴۱۰ بنا و اثر ثبت ملی و دو هزار پلاک تاکنون شناسایی شده است.
حسین عباسی مهر در ادامه اعلام کرد: فعالیت تخریب در این طرح از دهه ۷۰ آغاز شد که طی آن حدود ۸ هکتار از بافت تاریخی را از دست دادیم و پس از آن نیز ساختمان بین الحرمین، برای استفاده شورای شهر شیراز و همچنین مجتمع تجاری استفاده شد.
وی گفت: در فرایند این پروژه که طرح ۵۷ هکتاری، با هدف ایجاد دسترسی حرمین و ساخت صحن جدید و مسیر پیاده رو آغاز شده است، حدود ۹ پلاک ثبت ملی و تعدادی از پلاک‌های تاریخی در محدوده‌ای به مساحت ۳ هکتار تخریب شد.
مدیر پایگاه بافت تاریخی میراث فرهنگی با اشاره به تخریب بناهای ثبت ملی همچون خانه یدالله منتصری، شمس سلیمی و رقیه رسولی اظهار کرد: تخریب این بناها با مجوز اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی صورت نگرفته است و پیگیری حقوقی در این موارد انجام شده و ادامه دارد.
بناهایی که خراب و سپس پارکینگ شد
عباسی مهر همچنین در خصوص نحوه تخریب بناهای تاریخی گفت: تخریب بنا به صورت تدریجی و در قالب اتفاقات شبه عمدی رخ می‌دهد و به واسطه مرمت نشدن و بی توجهی مالکان بنا، بر اثر آتش سوزی و تجمع معتادان به مرور تخریب می‌شود.
وی تاکید کرد: میراث فرهنگی آمادگی خود را اعلام می‌کند تا برای مرمت بناهای تاریخی در قالب انعقاد تفاهم نامه‌ای با مالک، ۵۰ درصد از هزینه بنا را تأمین کند.
مدیر پایگاه بافت تاریخی میراث فرهنگی در ادامه اظهار کرد: محدوده بین حرم شاهچراغ (ع) و آستانه در حال حاضر تبدیل به یک بیابان خالی شده و هیچ بدنه و کف سازی در آن انجام نشده است و در واقع به صورت یک زمین بایر در آمده است. این محدوده وضعیت بصری و اجتماعی مناسبی ندارد و بخش‌هایی از آن مانند خانه اسکندری، تخریب و با کشیدن یک حصار، به عنوان پارکینگ استفاده می‌شود.
وقتی بافت تاریخی شیراز محل اسکان مهاجران شد
مدیر انجمن دوست‌داران میراث فرهنگی و گردشگری استان فارس هم در خصوص بحث توسعه بافت به خبرنگار مهر گفت: بحث بافت تاریخی شیراز باید از منظرهای مختلف بررسی شود که یکی از آنها مسئله حفاظت و مرمت از بعد تاریخی و فرهنگی است؛ اگر بافت دارای ارزش تاریخی باشد، واجد شرایط حفاظت و مرمت است و نحوه مرمت و نگهداری بافت، موجب بروز بخشی از اتفاقاتی است که در سال‌های اخیر با آن روبرو بوده‌ایم و لازم است که نتایج تصمیمات دولتی و مدیریت شهری در خصوص توسعه کالبدی و عمرانی بافت تاریخی بررسی شود.
مسعود منیعاتی در ادامه گفت: بافت تاریخی از درهم تنیدگی خانه‌ها، محلات، حمام‌ها، مساجد، آب انبارها و کوچه و گذرها در دوره‌های مختلف تاریخی از زندیه، قاجار و پس از آن تشکیل شده است؛ این درهم تنیدگی از حدود ۴۰ سال پیش با شروع حرکت از زندگی سنتی به زندگی مدرنیته دچار دخل و تصرف عمرانی و کالبدی شد که پایه این دخل و تصرف، مهاجرت‌هایی بود که در طول این مدت رخ داد.
وی افزود: این امر موجب خالی شدن بخشی از بافت تاریخی از سکنه و جایگزین شدن آن با اقشار مهاجر آسیب پذیر و نیازمندی شد که اولویت اول ایشان مسئله اسکان بود، از این رو ساکنان جدید بافت، با اهمیت ندادن به این دانه‌های ارزشمند بافت تاریخی، موجب دخل و تصرف فیزیکی و متعاقب آن تزلزل بنیان هویت بافت تاریخی در شهر شیراز شدند.
این فعال میراث فرهنگی، نقطه آغازین برخی پروژه‌های عمرانی را از دهه ۷۰ برشمرد و افزود: در این دهه تصمیم بر آن گرفته شد که بین دو حرم مطهر حضرت شاهچراغ (ع) و آستانه حضرت سید علاء الدین حسین (ع)، فضایی با عنوان بین الحرمین ساخته شود. قسمتی که در آن سال برای بین الحرمین در نظر گرفتند، تقریباً ۸ هکتار بود که شامل حدود ۳۱۰ پلاک می‌شد.
در گوشه و کنار منطقه تاریخی، خانه‌هایی تخریب شده و مجدداً ساخته می‌شود که معماری ناهمگونی با بافت تاریخی دارند
منیعاتی با اشاره به اینکه نهضت ثبت خانه‌های تاریخی از دهه ۸۰ شکل گرفت، گفت: در اثر اجرای این پروژه خانه‌های ارزشمندی تخریب شدند، اما بعدها مشخص شد که اجرای این پروژه برای ساخت فضای بین الحرمین نبوده و کل پروژه برای ساخت یک فضای تجاری اجرا شده است و پس از آن ساکنان منطقه این طرح را به عنوان طرح مزاحم الحرمین نامیدند.
مدیر انجمن دوست‌داران میراث فرهنگی با اشاره به بدبین شدن و حساسیت مردم شیراز نسبت به خبرهای توسعه عمرانی در بافت تاریخی اظهار کرد: هیچ کسی با توسعه حرم مطهر بر اساس نیازمندی‌ها و امکان سنجی ها مخالف نیست. دست کم بسیاری از مردم مؤمن شیراز حاضرند به عنوان نذر خودشان، هزینه این کار را پرداخت کنند. ولی آن اتفاقات و شرایط به همراه تخریب بخش ارزشمندی از هویت شیراز که با هیچ چیزی قابل جایگزینی نیست، فضای نا مناسبی درست و بخشی از گلایه‌ها را ایجاد کرده است و دلیل این نگرانی‌ها بی اطلاعی مردم از برنامه‌های عمرانی بافت است.
منیعاتی با اشاره به اهمیت شفاف سازی برنامه‌های عمرانی بافت تاریخی تاکید کرد: این برنامه‌ها باید براساس تقاضای مردم و نیازمندی‌های بافت، به وضوح طراحی شوند و شهروندان باید امکان بررسی و اظهارنظر در این خصوص را قبل از اجرای پروژه‌های عمرانی داشته باشند.
وی افزود: با عدم اقناع مردم به صورت صحیح، همیشه تلاش فضای مجازی برای متوقف شدن یا اجرا شدن پروژه‌ها در جریان است و نمی‌توان در فضای حقیقی تعاملی بین مردم و مسئولان ایجاد کرد و این نکته، جزو مهم‌ترین نقش شهردار بافت تاریخی در منطقه است که بتواند ارتباط مردم با مسئولان مدیریت شهری را در ابعاد فرهنگی، اجتماعی، کالبدی و عمرانی ایجاد و حفظ کند.
منیعاتی با اشاره به ارسال نامه به شهردار جدید شیراز برای انتخاب شهرداری آشنا به ابعاد دینی، تاریخی، فرهنگی و اجتماعی بافت، گفت: رویکرد مدیریت شهری، میراث فرهنگی و نهادهای مرتبط با بافت تاریخی در خصوص مسائل حفاظتی و مرمتی بافت به شکل مطلوبی نیست و نتیجه این است که در گوشه و کنار منطقه تاریخی، خانه‌هایی تخریب شده و مجدداً ساخته می‌شود که معماری ناهمگونی با بافت تاریخی دارند.
تخریب ۳۰۷ خانه در بافت تاریخی شیراز / عرصه و حریم بافت تاریخی مشخص شود
مدیر انجمن دوست‌داران میراث فرهنگی با اشاره به قانون حفاظت بافت‌های تاریخی و حمایت از ساکنان آن مصوب تیرماه ۱۳۹۸ از سوی مجلس اظهار کرد: در بند دوم این قانون به صراحت آمده است که وزارت میراث فرهنگی مکلف است عرصه و حریم بافت تاریخی را تعیین کند و سپس نسبت به نحوه بازسازی، نوسازی و مرمت در قالب یک طرح یا برنامه جامع اقدام کند که اگر این برنامه در خصوص بافت تاریخی رعایت شود، بسیاری از مشکلات خود به خود مرتفع می‌شوند.
منیعاتی با تاکید براین که بیشتر تخریب‌ها از سوی خود مردم اتفاق می‌افتد، گفت: همه بر این تصور هستند که بیشتر تخریب‌ها مربوط به توسعه حرم است، درحالیکه اینچنین نیست. مجموعه تخریب‌هایی که از سوی خود مردم در بافت تاریخی اتفاق می‌افتد، چند برابر مساحت بین الحرمین است، اما به چشم نمی‌آید، چرا که در یک زمان و یک جا اتفاق نیفتاده است.
درصدد هستیم که درهم تنیدگی بافت با یک برنامه جامع حفظ شود و صرفاً اعطای مجوز بوم گردی و کف پوش شدن یک کوچه، این هدف را محقق نخواهد کرد وی در بخش دیگری از سخنان خود بیان کرد: با توجه به تعاریف امروزی هویت در میراث فرهنگی، نگهداری بافت نسبت به نگهداری تک دانه‌ها ارجحیت دارد، ما درصدد هستیم که درهم تنیدگی بافت با یک برنامه جامع حفظ شود و صرفاً اعطای مجوز بوم گردی و کف پوش شدن یک کوچه، این هدف را محقق نخواهد کرد.
این فعال حوزه بافت تاریخی شیراز در ادامه با اشاره به اینکه تاکنون مصوبه‌ای از شورای عالی معماری و شهرسازی کشور در خصوص توسعه محدوده ۵۷ هکتاری را رؤیت نکرده است، اظهار کرد: تخریب بافت از سال ۷۴ آغاز شده و با پروژه خیابان ۹ دی در سال ۱۳۹۰ شدت گرفته است و تاکنون ۳۰۷ خانه در محدوده بین الحرمین تخریب شده است و تبدیل به فضایی برای حضور معتادین گشته است که این موجب سرافکندگی شیراز در ایام گردشگری است.
وی افزود: بر اساس قرائن، اداره کل راه و شهرسازی متولی این پروژه است و در این مدت مسیرهای گردشگری از مسجد نصیرالملک تا حرم مطهر حضرت شاهچراغ (ع) تبدیل به مخروبه و مملو از زباله شده است.
مجموعه مسکونی منطبق بر زیست مومنانه در مجاورت حرم برای جوانان انقلابی ساخته شود
منیعاتی همچنین گفت: پیشنهاد ما این است که مجموعه مسکونی منطبق بر زیست مومنانه در مجاورت حرم برای جوانان انقلابی که علاقمند به میزبانی از زوار حرم حضرت احمد بن موسی (ع) هستند، ساخته شود.
مدیر انجمن دوست‌داران میراث فرهنگی افزود: در طول تاریخ حرم‌ها با خانه‌های مجاور خود ارتباط عمیقی داشتند که با اجرای پروژه‌هایی از این قبیل، دست حرم‌ها از بافت اطراف باز شده و محجوریت ناخواسته‌ای را ایجاد می‌کنیم؛ خالی شدن اطراف حرم اتفاق خوبی نیست و این امر با ایجاد یک منطقه با مفهوم زیست مومنانه می‌تواند ایجاد شود.
تخریب بافت تاریخی شیراز، بدون داشتن برنامه‌ای مدون، رعایت نکردن مصالح شهر و فقدان آینده نگری، موجب نگرانی مردم و فعالان میراث فرهنگی شیراز شده است و اگر مسئولان استانی به این موضوع توجه نکنند، به زودی شیراز که شهری با سابقه تاریخی و فرهنگی به قدمت تاریخ ایران است، هم طراز با شهرهای جدیدالاحداث خواهند شد که عناصر میراثی خود را از دست داده است.
تخریب بافت تاریخی شیراز، بدون داشتن برنامه‌ای مدون، رعایت نکردن مصالح شهر و فقدان آینده نگری، موجب نگرانی مردم و فعالان میراث فرهنگی شیراز شده است
به نظر می‌رسد بهتر است در راستای ایجاد تحول در بافت تاریخی شهر، علاوه بر دریافت نظر کارشناسان فنی در این حوزه، از نقطه نظرات ساکنان و علاقمندان بافت تاریخی بهره بیشتری برده شود تا هم رضایت شهروندان شیرازی کسب شده و هم از تاریخ شیراز به بهترین وجه محافظت شود. باید توجه داشت که توسعه حرم تا حرم، صرفاً با تخریب انجام نمی‌شود و عملیات عمرانی و بازسازی باید بلافاصله پس از تخریب آغاز شود تا چهره زیبای شهر شیراز، مکدر نباشد.
در عین حال شفاف سازی درباره چگونگی اجرای طرح و پاسخگوی متولیان امر درباره فرآیندهایی که در جریان عملیات اجرایی طرح دنبال شده، می‌تواند پاسخگوی بسیاری از سوالات باشد.
این در حالی است که دستگاه‌های دست اندرکار این طرح طی این سال‌ها کمترین میزان پاسخگویی را به افکار عمومی داشته‌اند که پیامد آن ایجاد فضای غیر شفاف و پر از شائبه و سوال است.
بافت تاریخی شیراز هویت میراثی، تمدنی و فرهنگی شهر به شمار می‌رود و سکوت متولیان امر در شرایطی که فعالان میراث فرهنگی نگرانی‌های زیادی دارند فقط دامنه نگرانی‌ها را از بابت از دست رفتن این بافت ارزشمند بیشتر می‌کند.