به گزارش خبرنگار مهر، محمدمهدی سیدناصری در یادداشتی به تأثیر تصویب اینترنت کودکان از منظر فرهنگی و حقوقی پرداخته است. سیدناصری دکترای حقوق دارد و در زمینه حقوق کودک منابعی تئوریک را تألیف کرده و پژوهشگر و محقق در حوزه حقوق کودکان است.
مشروح این‌یادداشت را در ادامه بخوانید:
رشد سریع دنیای دیجیتال، فضای سایبری و نفوذ و استفاده از فناوری‌های ارتباطات و اطلاعات بر زندگی انسان‌ها به‌خصوص کودکان و نوجوانان تأثیری چشمگیر داشته است. باید این واقعیت را پذیرفت که کودکان و نوجوانان؛ امروزه زمان زیادی را برای فعالیت‌های آموزشی، تفریحی و سرگرمی در اینترنت و دنیای دیجیتال سپری می‌کنند و در معرض انواع و اقسام خطرات و تهدیدات نیز قرار می‌گیرند. در کنار آثار مثبت فضای مجازی، استفاده از آن به طور گسترده تبعات منفی و تلخی برای کودکان به دنبال دارد که می‌توان به ایجاد وابستگی، انزواطلبی، استرس، افت تحصیلی، پرخاشگری، کاهش میزان مطالعه و بالاخره خمودگی و زیان‌های جسمی جبران‌ناپذیری برای کودکان اشاره کرد. در واقع این افزایش سطح دسترسی به محتوای برخط برای اقشار مختلف جامعه از جمله کودکان بستری برای محدود شدن یا نقض حقوق آنان ایجاد کرده است. در این میان حقوق کودکان به عنوان آسیب‌پذیرترین قشر جامعه بیشتر در معرض تعرض و سوءاستفاده قرار می‌گیرد.
سند حمایت از کودکان و نوجوانان در فضای مجازی، از سال ۱۳۹۸ در دستور کار شورای عالی فضای مجازی قرار گرفته بود تا به واسطه آن اینترنت کودکان از اینترنت عمومی جامعه مستقل شود و هم تولید محتوای گسترده‌ای مخصوص کودکان و نوجوانان در فضای اینترنت انجام شود. در همین راستا چهارمین جلسه کارگروه راهبردی و تدوین الگوی عملیاتی و مقررات عمومی صیانت از کودکان و نوجوانان در فضای مجازی، در راستای اجرایی سازی بند الف ماده ۴_۱ سند صیانت از کودکان و نوجوانان در فضای مجازی که در جلسه شورای عالی فضای مجازی کشور مصوب شده بود، در تاریخ ۱۵ شهریور ماه سال ۱۴۰۱ به میزبانی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات برگزار شد.
در ابتدا باید به این سوال پاسخ داد که اینترنت کودکان چیست و سابقه بحث حفاظت از کودکان در فضای مجازی به چه تاریخی برمی‌گردد؟ سابقه موضوع حفاظت از کودکان در فضای مجازی نزدیک به دو دهه است که در دنیا دنبال می‌شود و در اواخر دهه هشتاد و اوایل دهه نود هم فعالیت‌های خوبی در کشور انجام شد البته در ادامه کمتر به این حوزه توجه شده است و اقدامات انجام گرفته یا کافی نبوده یا متناسب با چارچوب‌های فرهنگی کشورمان نبوده است. در ادامه باید به این سوال پاسخ داد که کودک به چه کسی گفته می‌شود؟ در اصطلاح علم حقوق، «کودک یا صغیر به کسی گفته می‌شود که از نظر سن به نمو جسمانی و روانی لازم برای زندگی اجتماعی نرسیده باشد.» در ماده ۱ پیمان نامه جهانی حقوق کودک در تعریف کودک این گونه آمده است: کودک یعنی انسان زیر ۱۸ سال مگر اگر که بر طبق قانون قابل اعمال، سن قانونی کمتر تعیین شده باشد.
سند صیانت از کودکان در فضای مجازی خردادماه سال ۱۴۰۰ به تصویب رسید. در این سند تقسیم کار خوبی شده و برای دستگاه‌های مختلف تکالیفی در نظر گرفته شده است تا بتوانیم بر پایه آن عقب‌ماندگی‌های گذشته را جبران کنیم. بر اساس تکالیف در نظر گرفته‌شده در سند صیانت از کودکان در فضای مجازی، وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات مکلف شده است تا با همکاری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سایر نهادهای فرهنگی یک محیط امن در فضای مجازی برای کودکان فراهم کند تا آنها کمتر در معرض محتواهای نامناسب قرار گیرند. تکلیف دیگر وزارت ارتباطات در این سند این بود که محیط امن را متناسب با سن و محتوایی که در اختیار کاربر قرار می‌گیرد فراهم کند.
به همین منظور وبسایتی آماده شده که امکان جست‌وجو در وب با موتور جست‌وجو ذره‌بین و جست‌وجو در ویکی‌پدیای ایرانی (پرشیا ویکی) را فراهم کرده است. در این وب‌سایت به والدین اعلام شده که با استفاده از شماره‌گیری کد دستوری #۴۵۶* در تلفن همراه یا دانلود اپلیکیشن اندرویدی «مدیریت فرزندان ۴۵۶»، می‌توانند دسترسی فرزندان خود را به سایت‌های مختلف اینترنتی مدیریت کنند. با نصب برنامک مدیریت فرزندان ۴۵۶، والدین می‌توانند فرزندان خود را در فضای اینترنت مدیریت و با تنظیمات دلخواه، وب‌سایت‌های مناسب آنها را انتخاب و از دسترسی فرزندان خود به محتوای نامناسب جلوگیری کنند. البته باید عنوان کرد که فهرستی پیشنهادی از وب‌سایت‌هایی که عاری از محتوای نامناسب هستند به‌طور پیش‌فرض در برنامه قرار گرفته و کاربران می‌توانند با بررسی آنها لیست مورد نظر خود را تهیه کنند.
امکانات این برنامه چیست؟
۱. انتخاب وب‌سایت‌های قابل دسترسی .۲. مدیریت اینترنت برنامک‌ها .۳. ویترین وب‌سایت‌های قابل دسترسی برای فرزندان. ۴. تعیین سطح محدودیت اینترنت (سبز، سفید، زرد، نارنجی).
سطوح محدودیت اینترنت چگونه است؟
هر رنگ نماینده فهرستی از وب‌سایت‌هاست که با فعال کردن آن، فرزندان فقط به آنها دسترسی خواهند داشت. به عنوان مثال، با انتخاب رنگ سبز که بیشترین محدودیت را ایجاد می‌کند، فرزندان به یک لیست مشخص از وب‌سایت‌ها دسترسی پیدا می‌کنند. با انتخاب رنگ سفید، علاوه بر وب‌سایت‌های قابل‌دسترسی در رنگ سبز، لیست دیگری از وب‌سایت‌ها نیز اضافه می‌شود و به همین ترتیب تا رنگ نارنجی که حاوی بیشترین تعداد وب‌سایت‌های قابل دسترسی (شامل تمام وب‌سایت‌ها با دامنه ir. توسط فرزندان است.
در زمینه حقوق و آزادی‌های مدنی از جمله دسترسی آزاد به اطلاعات، حق بر آموزش، آزادی بیان، آزادی عقیده و دین، حق برهویت؛ آزادی اجتماعات و تجمعات مسالمت آمیز، حق بر حریم خصوصی، حق بر ثبت ولادت، تفریح و فعالیت‌های فرهنگی و نیز حقوق حمایتی کودکان از قیبل حمایت در مقابل خشونت، حمایت در قابل بهره کشی اقتصادی و یا جنسی و حمایت در مخاصمات مسلحانه، دولت‌ها موظف به احقاق حقوق مرتبط کودکان در دنیای دیجیتال هستند. در عصر دیجیتال امروز، دوران کودکی هم زمان در محیط‌های برخط (آنلاین) و آفلاین می‌گذرد. در صورتی که از حقوق کودکان در یک محیط حمایت نشود در محیط دیگر نیز حقوق آنها به خطر می‌افتد. می‌توان راه حل را در مسئول کردن ارائه دهندگان و بسترسازان محیط دیجیتال دانست. به عبارت دیگر، حمایت از حقوق کودکان دردنیای دیجیتال هزینه اجتماعی است که فراهم آورندگان دنیای دیجیتال، از شرکت‌ها گرفته تا والدین و سرپرستان کودک، می‌پردازند. توجه به این نکته مهم است که اگر تا دیروز قتل و سایر جرایم علیه تمامیت جسمی از اهم جرایم علیه اشخاص بوده و معمولاً در نظام‌های مختلف بیشترین مجازات را دربرداشته، اما امروزه با پدیداری فناوری‌های نوین جلوه جرایم نیز دگرگون شده و به همین جهت باید حمایت از ارزش‌های مختلف به نوعی عادلانه و هماهنگ ارزش گذاری شود به ویژه آن که در منابع غنی فقه اسلامی قواعد و احکام مرتبط با این گونه امور وجود دارد و انطباق آن با فرهنگ اجتماعی ممکن است.
سند صیانت از کودکان و نوجوانان در فضای مجازی یکی از مهمترین سندهایی است که در راستای تاکیدات مقام معظم رهبری در مورد رها بودن فضای مجازی تدوین شده چرا که بر آسیب پذیرترین بخش جامعه که کودکان هستند تاکید داشته و برای کاهش آسیب پذیری در این حوزه موثر است. در این سند، سیاست‌های کلان، اقدامات کلان و تقسیم کار ملی در حوزه مدیریت و راهبری، ایجاد محیط صیانت شده، توسعه محتوا و خدمات رده بندی شده، حمایت و مراقبت، فرهنگسازی و ارتقای سواد فضای مجازی و تعاملات بین الملل تبیین شده است. در حال حاضر کشور عزیز ما حدود ۲۲ میلیون کودک و نوجوان دارد و با راه اندازی پروژه اینترنت کودک و نوجوان باید امیدوار بود تا با همکاری تمامی نهادها از آموزش و پرورش تا وزارت فرهنگ و ارشاد و تمام دستگاه‌های مربوطه امیدواریم در طرح جدید به گذشته نگاه شود و نقاط قوت و ضعف آن مورد بررسی قرار گیرد و مسیری که در گذشته طی شده است دوباره تکرار نشود تا به بهترین شکل به موفقیت برسد؛ و باید دید که فاصله بین تئوری تا عمل چقدر است.