خبرگزاری مهر - گروه دین و اندیشه- زینب حسینی روش: گزینش فرستادگان خدا از میان انسان‌ها از آن روست که بتوانند سرمشق برای امتها باشند, چرا که مهم‌ترین و مؤثرترین بخش تبلیغ و دعوت پیامبران, دعوت‌های عملی آنهاست. برای دستیابی به الگوی عصری از زندگی پیامبر, بایسته است نخست به بررسی شخصیت آن بزرگ‌شخصیت تاریخ بپردازیم و رفتار ایشان را مورد مطالعه قرار دهیم و آن گاه با بازسازی رفتارهای پیامبر, خود و دیگران بدان سو رهنمون شویم.
بر همین اساس برای بررسی الگوی رفتاری و روش‌های ارتباط پیامبر (ص) با مردم در بازسازی جامعه جاهلی با حجت الاسلام علی حسنلو استاد سطوح عالی حوزه و مدیر گروه تاریخ و سیره مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه‌های علمیه به گفتگو پرداختیم که بخش نخست این گفتگو را در ادامه می‌خوانید:
وضع فرهنگی و اجتماعی جزیره‌العرب قبل از بعثت پیامبر اکرم (ص)
حجت الاسلام علی حسنلو در ابتدا با تبیین وضعیت عربستان در آن دوره گفت: جزیره‌العرب ازنظر فرهنگ و ایدئولوژی و اجتماعی در شرایط پست و بحرانی قرار داشت با بعثت منجر به انقلاب بزرگی گردید. تمام ابعاد زندگی عرب را در مرحله‌ی اول و ملت‌های دیگر را در مرحله‌ی بعد به شدت تحت تأثیر قرارداد. امیر مؤمنان علیه السلام با مقایسه وضع فرهنگی و اجتماعی و سیاسی قبل و بعد از بعثت، امیر مؤمنان از این اوضاع تحلیل زیبایی به دست می‌دهد تا آثار گسترده‌ی بعثت انبیا در تعالی و رشد تمدن انسانی را تبیین نماید. همچنین در خطبه فدکیه حضرت زهرا (س) اشاره شده به وضع اسف بار فرهنگی عرب که فاقد هر گونه تمدن و در بدترین معیشت‌ها قرار داشتند؛ در آیات قرآن از این اوضاع به جاهلیت یاد شده است؛ گوشه‌ای از نگاه آنان به زن را جهت یادآوری ذکر می‌کنم، بیشتر اعراب جاهلی زن را انسانی همسان با حیوان یا انسان ضعیف می‌شمردند که اگر آزادی در زندگی به دست آورد و از قید تبعیت آزاد شود از فساد و شرش نمی‌توان ایمن بود.
وی ادامه داد: آنها زن را از پیکره اجتماع خارج دانسته تنها حقی که برای او قائل بودند این بود که او را از شرایط مورد نیاز جامعه می‌دانستند مانند مسکنی که باید بدان پناه برد یا مانند اسیری می‌شمردند که باید از کارش استفاده برد و از مکرش برحذر بود. زن را از عموم حقوقی که ممکن بود که از آنها سود ببرد محروم می‌داشتند، مگر به مقداری که آن هم بازگشت به نفع مردانی می‌شد که بر او قیمومیت داشتند. اساس رفتارشان با زن سلطه و سیطره‌ی قوی و مغلوبیت ضعیف بود که مردان همیشه غالب بودند. زن عرب بخشی از ثروت مرد بشمار می‌آمد و همین که پسر وی جامه‌ای به روی او می‌افکند او را به ارث می‌برد. کودکان در این فرهنگ ناهنجار از بدترین شرایط بود کشتن کودکان در میان جمعی از قبایل رواج یافته بود خورکشان آلوده و غیر بهداشتی و از خوردن گوشت درندگان و سگ و گربه نیز منعی نبود؛ جامعه‌ای به تمام معنا جاهلیت که هیچ آداب و اخلاقی که نشانه ترقی در آن باشد وجود نداشت؛ وصف تاریک و وحشتناک این اوضاع را در سخنان حضرت امیر مؤمنان و منابع دیگر می‌توان دید. «أَرْسَلَهُ عَلَی حِینِ فَتْرَة مِنَ الرُّسُلِ وَ تَنَازُع مِنَ الْأَلْسُنِ فَقَفَّی بِهِ الرُّسُلَ وَ خَتَمَ بِهِ الْوَحْیَ فَجَاهَدَ فِی اللَّهِ الْمُدْبِرِینَ عَنْهُ وَ الْعَادِلِینَ بِهِ».
حسنلو افزود: موقعیت زمانی بعثت، و اوضاع اجتماعی و فرهنگی دوران آغاز رسالت پیامبر اکرم (ص) یکی از مباحثی است که امیرالمؤمنین در خطبه‌های خود به مردم گوشزد می‌نمود و به تحلیل و تبیین اوضاع زمان بعثت، می‌پردازد و فاصله طولانی بعثت او را با پیامبران دیگر، یکی از عوامل مهم غرق جوامع انسانی در جهالت می‌داند، که از اینجا می‌توان به نقش و عملکرد نبوت و امامت و دین در زندگی انسان پی برد، که اگر دین از جامعه و زندگی انسان گرفته شود، چه وضعی به جوامع حاکم می‌شود، چنانکه در قرن حاضر هر چه چهره‌ی دین از جوامع اروپایی، تاریک و رنگ دینی، خود را می‌بازد و جوامع سکولار شده؛ جوامع غربی به توحش و بدویت نزدیک، و قتل و غارت که از علائم بدویت و جهالت است، در این جوامع جای انسانیت و عقلانیت و مدنیت را می‌گیرد. دَفَنَ اللَّهُ بِهِ الضَّغَائِنَ وَ أَطْفَأَ بِهِ الثَّوَائِرَ أَلَّفَ بِهِ إِخْوَاناً وَ فَرَّقَ بِهِ أَقْرَاناً أَعَزَّ بِهِ الذِّلَّةَ وَ أَذَلَّ بِهِ الْعِزَّةَ کَلَامُهُ بَیَانٌ وَ صَمْتُهُ لِسَانٌ» آثار اجتماعی و روانی بعثت او فروکش نمودن آتش کینه‌ها و دشمنی‌ها و برقراری امنیت اجتماعی و تبدیل دشمنی‌ها به دوستی‌ها و مهربانی و برادری‌ها در میان جامعه، بود از بین رفتن خویشاوندی‌های شرک آلود و عزت یافتن مستضعفین و ذلیل و خوار شدن، ارزشهای غیر دینی در سایه گفتار روشن و مواضع صحیح پیامبر حاصل شد و دین خدا در جامعه رواج یافت. در حالی که قبل از بعثت وضع مردم چنین بود: بَعَثَهُ وَ النَّاسُ ضُلَّالٌ فِی حَیْرَة وَ حَاطِبُونَ فِی فِتْنَة قَدِ اسْتَهْوَتْهُمُ الْأَهْوَاءُ وَ اسْتَزَلَّتْهُمُ الْکِبْرِیَاءُ وَ اسْتَخَفَّتْهُمُ الْجَاهِلِیَّةُ الْجَهْلَاءُ حَیَارَی فِی زَلْزَال مِنَ الْأَمْرِ وَ بَلَاء مِنَ الْجَهْلِ فَبَالَغَ ص فِی النَّصِیحَةِ وَ مَضَی عَلَی الطَّرِیقَةِ وَ دَعَا إِلَی الْحِکْمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ» «خدا پیامبر اسلام (ص) را در هنگامی مبعوث فرمود که مردم، در حیرت و سرگردانی و جهالت و نادانی، غرق بودند و فتنه‌ها آنها را، فراگرفته بود هوی و هوس و شهوت رانی و افسار گسیختگی نفسانی، بر آنها، چیره شده بود و تکبر خودبینی و غرور و ضلالت و جاهلیت و نادانی محض، آنها را در حیرت فرو برده و یک زندگی بسیار ذلت باری داشتند. با این حال و در این وضع زندگی می‌کردند، که رسول خدا مبعوث شد و در خیرخواهی و نصیحت و اصلاحشان و سامان دادن زندگیشان کوشش نمود و آنها را، با حکمت و موعظه نیکو و اخلاق و رفتار خویش به سوی خدا دعوت کرد و از تمام بدبختی‌ها نجات داد.» پیامبر خدا (ص) با امانت رسالت خویش را، آغاز و انجام داده و با درستی و راستی این راه را طی کرد. پرچم حق را در بین ما به یادگار گذاشت، که هر کس از آن پیشی گیرد از دین خارج و آن کسی که عقب بماند هلاک و هر کس که ملازم آن پرچم باشد (که در دست علی (ع) است) رستگار شود.
رفتار فردی و اجتماعی دین مدار و...
این پژوهشگر تاریخ اسلام در ادامه گفت: آنچه در تغییر و اصلاح جامعه بسیار مؤثر است رفتار فردی و اخلاق حضرت بود نه زور و قدرت و تحکم حضرت با منطق و رفتار این جامعه را متمدن نمود به نحوی که اندک زمان از آنان انسان‌هایی ساخت که در خدا شناسی و توحید و دریک کلمه هریک از آنان مبدل شدند به انسان‌های تمدن ساز و اندیشمند افرادی چون سلمان و ابوذر و اویس قرنی و بزرگترین همه یاران حضرت علی بن ابی طالب و حسنین و مقداد و.....بودند.
حسنلو ادامه داد: پیامبر نگاه به زن را مبدل نمود و آنان را به مثابه انسان والا مطرح نمود و آن را از تکریم در خانواده خود آغاز نمود و زنان خود را مورد حرمت قرار داد و دختران خود را تکریم نمود حقوق زنان را اعاده نمود و مهریه‌ای آنان و حقوق فردی و اجتماعی آنان را برگرداند؛ و آنان را در دولت خود جای داد و نقش تربیت مادر را تبیین نمود؛ برای آموزش آنان جایگاه خاص قرار داد در نماز جمع و جماعت برای زن جایگاه قرار داد و منع ننمود از فعالیتی که درشانشان بود همانند پرستاری و مداوای مجروحان و آموزش تلاش را در منزل و خانه داری جهاد شمرد و ارزش نهاد؛ دختری تربیت کرد که برای همه زنان عالم اسوه باشد؛ دخترش را چنان تربیت نمود که شایسته مادری ۱۱ امام و پیشوا را داشته باشد که همه آنان جان خود را در راه هدایت و رشد فرهنگی و سعادت مردم فدا کردند.
پاکیزگی
بهداشت و پاکیزگی اساسی‌ترین عنصر تمدن بشری است؛ (ص) در امور فردی ضمن اینکه در میان مردم به امانت معروف و مشهور بود نظم و بهداشت حضرت نیز زبان زد بود پیامبر مکرم اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله به پاکیزگی، بسیار توجه داشت و در این مورد نمونه و سرمشق بود. افزون بر آداب وضو، بیشتر روزها خود را شستشو می‌داد و هر دو را جز عبادت می‌دانست. آن حضرت همیشه خود را خوشبو می‌کرد؛ به طوری که پس از گذشتن از جایی، همه کسانی که در آنجا بودند احساس بوی خوش می‌کردند. مردم حتی در شب تاریک هم بدون اینکه صورت آن وجود مقدس را ببینند، از بوی خوشش، حضورش را درک می‌کردند. خود آن حضرت می‌فرماید: «عطر زدن و مسواک کردن از سنت‌های پیغمبران است». مرحوم طبرسی در کتاب مکارم الاخلاق نقل کرده است که عادت رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله این بود که به آب نگاه می‌کرد و موی سرش را صاف می‌کرد و شانه می‌زد و می‌فرمود: «خداوند دوست دارد وقتی بنده‌اش برای دیدار برادرانش از خانه بیرون می‌رود، خود را مرتب کند و زینت دهد».
ادامه دارد…