خبرگزاری مهر، گروه بین الملل؛ جنگ اوکراین در هفت ماه گذشته فراز و نشیب‌های بسیاری را طی کرده و تقابل‌های واشنگتن و مسکو را در این مسیر شدت بخشیده و اکنون در مرحله‌ای است که گفت‌وگوی دو طرف را به سمت جنگ جهانی دیگر کشانده است. طبق گزارش‌های رسانه‌ای «ولادیمیر پوتین» رئیس جمهوری روسیه، تهدید کرده است که هر حمله غرب به روسیه ممکن است پاسخ اتمی مسکو را برانگیزد.
پوتین به آمریکا و کشورهای غربی هشدار داده است که درباره استفاده از سلاح اتمی برای دفاع از روسیه بلوف نزده است. با این وجود بسیاری از تحلیلگران می‌گویند این موضوع را یک بلوف سیاسی تلقی کرده‌اند. این درحالی است که واشنگتن این تهدید را با جدیت مورد پیگیری قرار داده است.
رئیس سازمان سیا نیز اعلام کرده که اگرچه مستنداتی از حمله احتمالی اتمی روسیه در دست نیست اما تمام تهدیدات مسکو را جدی تلقی می‌کند. موضوع خطر و تهدید هسته‌ای پس از آنکه روسیه حدود ۲۰ درصد از مناطق اوکراین را ضمیمه خاک خود کرد، بار دیگر مطرح شد.
مقام‌های روسیه پس از این اقدام هشدار داده‌اند که هر حمله‌ای به این مناطق که اکنون ضمیمه خاک روسیه شده، همانند حمله به روسیه ارزیابی می‌شود.
درپی این مواضع روسیه، جو بایدن رئیس‌جمهور ایالات متحده گفت که جهان در ۶۰ سال اخیر به فاجعه هسته‌ای نزدیک‌ترین فاصله را داشته است و بنابراین جای تعجب نیست که بسیاری از ما نگران بروز چنین جنگی هستیم. ما از زمان کندی و بحران موشکی کوبا با چشم انداز «آرماگدون» (نبرد آخرالزمان) مواجه نبودیم.
اگرچه به اعتقاد بسیاری از کارشناسان بروز جنگ هسته‌ای دیگر درجهان هنوز بسیار بعید به نظر می‌رسد اما وقوع چنین رخداد هولناکی، چشم انداز تاریک و سردی را در جهان به تصویر خواهد کشید که حیات انسان و سایر موجودات زنده در سیاره را به خطر می‌اندازد.
در یک مطالعه جهانی که به هدایت دانشمندان حوزه آب و هوا در «دانشگاه راتگرز» آمریکا Rutgers University انجام شده، نتایج و تأثیرات بروز احتمالی فاجعه دیگر هسته‌ای در جهان بیش از ۷ دهه پس از آخرین حمله اتمی آمریکا به هیروشیما و ناکازاکی و ۹ اوت ۱۹۴۵ مورد بررسی قرار گرفته است.
«لیلی شیا» استادیار پژوهشی گروه علوم زیست محیطی دانشگاه راتگرز آمریکا نویسنده اصلی و «آلن روبوک» استاد برجسته علوم آب و هوا در گروه علوم محیطی این دانشگاه نویسنده دیگر این پژوهش بودند که مبنای کار خود را بر اساس تحقیقات گذشته قرار دادند تا تصویر اجمالی از اینکه «چه اتفاقی برای جهان خواهد افتاد اگر جنگ هسته‌ای دیگری رخ دهد؟» ارائه دهند.
تصویر جهان جنگ زده هسته‌ای
نویسندگان این پژوهش بر اساس نتایج داده‌های خود تاکید کرده‌اند که داده‌ها فقط یک چیز را به ما می‌گویند که آثار هر نوع جنگ اتمی در جهان بسیار وحشتناک‌تر از حد تصور است.
برخی از نتایج منتشره شامل موارد ذیل است:
۱- شیا، روبوک و همکارانش محاسبه کرده‌اند که در نتیجه سلاح‌های هسته‌ای چقدر غبار ضد آفتاب می‌تواند مشتعل شود. محققان پراکندگی غبار را برای انواع سناریوهای جنگی از جنگ‌های کوچک‌تر هند و پاکستان تا جنگ بزرگ ایالات متحده و روسیه - تعیین کردند. آنها میزان تخریب را بر اساس اندازه زرادخانه هسته‌ای هر کشور برآورد کرده‌اند.
نتایج این تحقیقات حاکی است پس از وقوع انفجار اتمی انرژی بسیار زیادی در مناطق اطراف مرکز انفجار آزاد خواهد شد که همه چیز در این مناطق را در شعله‌های سوزان فرو می‌برد. پالایشگاه‌های نفت نیز با انفجارهایی عظیم خواهند سوخت زیرا همواره این مراکز صنعتی مانند دوران جنگ سرد به عنوان یکی از اهداف اصلی در نظر گرفته می‌شوند. شعله‌های سوزانی که در اطراف هر هدف ایجاد می‌شوند، دودی سیاه و سمی را ایجاد خواهند کرد که به سرعت و مستمر وارد اتمسفر شده ولایه های بالای کره زمین از جمله استراتوسفر را در بر می‌گیرد.
۲- حتی در کوچک‌ترین سناریوی بروز جنگ هسته‌ای، به عنوان مثال یک جنگ محلی میان هند و پاکستان، حجم، میزان تخریب و ویرانی‌ها بسیار زیاد خواهد بود. در صورت تحقق چنین سناریویی متوسط تولید کالری (گرما) در جهان در پنج سال پس از جنگ ۷ درصد کاهش خواهد یافت.
۳- درصورتی که سناریوی جنگ هسته‌ای در سطحی وسیع‌تر در جهان رخ دهد به طور مثال این جنگ میان ایالات متحده و روسیه رخ دهد، نتایج آن بسیار سنگین‌تر و مخرب‌تر خواهد بود. در صورت تحقق این سناریو، تولید کالری (گرما) متوسط جهانی سه تا چهار سال پس از چنین جنگ مهیبی، حدود ۹۰ درصد کاهش خواهد یافت.
این گروه از محققان نموداری که وضعیت متوسط دریافت کالری (گرما) جهانی دو سال پس ازیک جنگ هسته‌ای بالقوه را نشان می‌دهد، به شرح ذیل به تصویر کشیده‌اند.
۴- کاهش شدید تولیدات و محصولات کشاورزی از دیگر تبعات بروز چنین جنگی است. با توجه به اینکه آمریکا و روسیه دو کشور و قدرت اصلی در عرصه کشاورزی وتولیدات مواد غذایی هستند بنابراین وقوع هر نوع منازعه هسته‌ای میان این دو، بازار جهانی موادغذایی را به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد و بحران مواد غذایی را در کشورهای مختلف جهان دامن می‌زند که کشورهای کمتر توسعه یافته و یا توسعه نیافته به ویژه در قاره آفریقا و مناطق دور افتاده متحمل بیشترین آسیب‌ها خواهند بود.
۵- کاهش محصولات غذایی می‌تواند منجر به محدودیت‌های صادراتی و حتی ایجاد اختلالات شدید در مناطق وابسته به واردات مانند آفریقا و خاورمیانه شود. تیم تحقیقاتی دانشگاه راتگرز پیش بینی کرد که این تغییرات سبب اختلالات فاجعه بار در بازارهای جهانی مواد غذایی می‌شود.
در واقع، کاهش ۷ درصدی تولید گرما در جهان تأثیر نجومی درتولیدات مواد غذایی در سراسر کره ایجاد خواهد کرد که این از بزرگترین ناهنجاری ثبت شده از زمان آغاز ثبت رصد سازمان غذا و کشاورزی سازمان ملل " فائو" در سال ۱۹۶۱ فراتر خواهد رفت.
۶- طبق برآوردها در بدترین و بزرگترین سناریوی جنگ هسته‌ای میان ایالات متحده و روسیه، بیش از ۷۵ درصد از سراسر کره زمین در مدت دو سال پس از وقوع منازعه از گرسنگی نابود می‌شوند.
۷- برخی از پژوهشگران به دنبال یافتن این موضوع هستند که آیا استفاده ازغلات خوراک دام برای انسان در چنین شرایطی می‌تواند آثار زیانبار کاهش از دست دادن کالری را در عواقب فوری یک جنگ هسته‌ای را تاحدودی جبران کند، که بسیاری از آنان پاسخ مثبت در این زمینه را بعید ارزیابی کرده‌اند.
نکته حائز اهمیت این است که بسیاری از دانشمندان تأیید کردند که لایه حفاظتی زمین «اوزون» که اکنون هم شرایط مناسبی ندارد، در اثر انفجار اتمی احتمالی دیگر، صدمه بسیار جدی خواهد دید.
هزاران کیلومتر بالاتر از سطح زمین، لایه‌ای ضخیم و غیرقابل مشاهده وجود دارد که از این سیاره در برابر تابش پرتوهای فرابنفش خورشید حفاظت می‌کند. این لایه تشکیل‌شده از مولکول‌های سه‌اتمی اکسیژن «اوزون» که برای بشریت قابل دید نیست، بزرگترین خدمت را به زمین و ساکنان آن کرده زیرا سبب تشکیل حیات در این سیاره شده است.
گرم شدن زمین از ۶۰ سال پیش تاکنون روند تخریب لایه اوزون را افزایش داده و از این رو در پروتکل مونترال که به تأیید کشورهای عضو سازمان ملل رسیده قرار است کشورها برای حفاظت از لایه اوزون اقدامات پیشگیرانه ای داشته باشند. براساس پژوهش‌های جهانی، تاکنون اجرای سیاست‌های این پروتکل توانسته است ۱۵ تا ۲۰ درصد از سطح تخریب‌شده این لایه را ترمیم کند.
نکته حائز اهمیت این است که انفجارهای اتمی سبب گرم شدن شدید استراتوسفر می‌شود که این امر لایه اوزون را در آن بخش از فضای زمین از بین می‌برد و سبب جذب تشعشعات خطرناک فرابنفش می‌شود که تهدید اصلی حیات انسان، حیوان و زیست محیط زمین است.
چرا باید تولید یا کاربرد سلاح‌های هسته‌ای ممنوع شود؟
محققان علوم زیست محیطی، انرژی هسته‌ای و هوا فضا همگی می‌دانند و سال‌هاست که هشدارهای پیاپی داشته‌اند که یک جنگ هسته‌ای چقدر خطرناک خواهد بود.
طبق اظهار نظر این دانشمندان، یک حمله اتمی با هر اندازه‌ای سیستم‌های غذایی در سراسر جهان را نابود می‌کند و میلیاردها نفر را در این فرآیند می‌کشد. تنها راه حل جهانی در این زمینه فقط ممنوعیت تولید و کاربرد سلاح‌های هسته‌ای است.
دانشمندان از سوی دیگر بر این موضوع تاکید دارند که نباید سلاح هسته‌ای تولید شود زیرا اگر این سلاح وجود داشته باشد، می‌توان از آنها استفاده کرد و بنابراین جهان همواره در این هراس به سر می‌برد که به تعداد تولید کنندگان این سلاح به جنگ هسته‌ای نزدیک شده است. اما اکنون که تعدادی از این کشورها دارنده این سلاح هستند باید قوانینی به کارگمارده شود که هیچیک از صاحبان این سلاح از آن تحت هیچ شرایطی استفاده نکنند.
تحریم سلاح‌های هسته‌ای تنها راه حل بلندمدت است
کارشناسان، فعالان و سازمان‌ها و نهادهای حقوق بشری و حمایت از صلح در جهان می‌گویند: ممنوعیت سلاح‌های هسته‌ای تنها راه حل بلندمدت است. معاهده پنج ساله سازمان ملل متحد در مورد منع سلاح‌های هسته‌ای توسط ۶۶ کشور تصویب شده است، اما هیچیک از ۹ کشور هسته‌ای آن را تأیید نکرده‌اند.
محققان راتگرز می‌گویند: نتایج تحقیقات ما این موضوع را برای جهان روشن کرده که زمان آن فرا رسیده است که آن ۹ کشور به نتایج علمی و پژوهشی دانشمندان توجه کرده و مانند کشورهای دیگر این معاهده را امضا کنند.
*مریم شفیعی، کارشناس مسائل بین الملل