خبرگزاری مهر، گروه بین الملل: یکی از مناقشات رایج در مطالعات امنیتی، ایجاد «موازنه قوا» در سیستم‌های منطقه‌ای و مسئله بازدارندگی در دکترین دفاعی کشورها بوده است. با آنکه که اکثر کشورهای غرب آسیا کاشف یا دارای ذرات‌خانه تسلیحات هسته‌ای نیستند، اما این فناوری نو ظهور نقش شگرفی در تعیین سیاست‌های کلان و نوع روابط این دولت‌ها با جهان خارج برجای گذاشته است. به عنوان مثال، جمهوری اسلامی ایران و غرب غریب به سه دهه درگیر مذاکرات هسته‌ای بوده و این مسئله بر روی تحولات منطقه تأثیری جدی برجای گذاشته است. بنابر گزارش‌های منتشر شده از سوی اندیشکده‌ها و منابع خبری، با آنکه تل‌آویو سیاست «ابهام» را در قبال داشتن سلاح هسته‌ای دنبال می‌کند، اما تخمین زده می‌شود که این رژیم بین ۸۰ الی ۹۰ کلاهک هسته‌ای (حتی بین ۲۰۰ تا ۴۰۰ هم ذکر شده) داشته باشد. رژیم صهیونیستی به دلیل بهره‌مندی از حمایت آمریکا، هیچگاه در برابر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پاسخگو نبوده و همواره از عضویت در پیمان عدم اشاعه هسته‌ای موسوم به «ان پی تی» خودداری کرده است. در این گزارش سعی خواهیم کرد تا براساس اصل موازنه قوا و با دیدی تحلیلی- آماری به بررسی تسلیحات اتمی اسرائیل و تأثیر آن بر مسابقه تسلیحاتی در منطقه خاورمیانه بپردازیم.
عربستان سعودی
عربستان سعودی با اختصاص بودجه ۴۶ میلیارد دلاری در سال ۲۰۲۲ در زمره ۱۰ کشور نخست جهان از نظر بودجه نظامی قرار دارد. بیستمین ارتش بزرگ جهان همواره از نظر ساختار نظامی، مستشاری و تکنولوژی به ارتش آمریکا وابسته بوده اما طی سال‌های اخیر قرار دادهای نظامی در حوزه موشکی، پهپادی، هوش مصنوعی، سیستم پدافندی و … میان ریاض با روسیه و چین سبب تغییراتی در سیستم دفاعی این کشور شده است. با آنکه هم‌اکنون عربستان سعودی درگیر جنگی فرسایشی در یمن است اما ریاض تهدید حیاتی علیه خود را ایران و ترکیه می‌داند. بر همین اساس سعودی در حال ساخت نخستین رآکتور تحقیقاتی خود در ۶۲۰ کیلومتری غرب عربستان در شهرک علم و فناوری ملک عبدالعزیز است. محمد بن سلمان ولیعهد و نخست وزیر سعودی رسماً اعلام کرده است که در صورت دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای، ریاض نیز به دنبال تولید یا تهیه این سلاح خواهد رفت. با این حال بسیاری از کارشناسان مسائل منطقه معتقدند که ریاض نه برای مقابله با ایران بلکه برای موازنه در برابر رژیم صهیونیستی به دنبال توسعه برنامه هسته‌ای خود است.(البته روند عادی سازی غیر رسمی میان تل آویو و ریاض تا حدودی این نگاه را تضعیف کرده است) یوئیل گازینسکی پژوهشگر برجسته اندیشکده امنیت ملی دانشگاه تل‌آویو معتقد است که سرمایه گذاری سنگین سعودی در پاکستان با هدف مقروض کردن اسلام آباد و خرید سلاح اتمی از این کشور است. تولید روزانه نفت در این کشور نفت خیز ۱۱ میلیون بشکه در روز است. هم‌اکنون پادشاهی سعودی دارای ۳۴ میلیون نفر جمعیت، ۲۲۵ هزار نفر پرسنل نظامی، ۱۰۴۲ تانک، ۶۲۰۲ خودرو زرهی، ۳۱۱۲ نفربر، ۱۸۱۸ توپخانه یدک‌کش، ۷۰۵ توپخانه متحرک، ۲۷۵ راکت انداز، ۲۸۳ جنگنده، ۸۱ جنگنده تهاجمی، ۴۹ ترابری، ۲۵۸ هلیکوپتر، ۳۴ هلیکوپتر تهاجمی، ۷ ناوچه، ۴ کوروت و ۳ مین روب است.
مصر
مصر و رژیم صهیونیستی تا امضا قرارداد کمپ دیوید در سال ۱۹۷۹، چهار بار علیه یکدیگر در سال‌های ۱۹۴۸، ۱۹۵۶، ۱۹۶۷ و ۱۹۷۳ وارد جنگ شدند. با وجود «صلح سرد» میان قاهره و تل‌آویو اما همواره این دو بازیگر احساس «تهدید وجودی» نسبت به یکدیگر دارند. ارتش مصر پس از رژیم صهیونیستی دومین دریافت کننده کمک‌های نظامی- مالی از سوی ایالات‌متحده آمریکا است. دوازدهمین ارتش جهان با وجود جمعیت و سرزمین بزرگ و در اختیار داشتن بزرگ‌ترین ارتش جهان عرب، به دلیل مجهز بودن رژیم صهیونیستی به تسلیحات اتمی به دنبال برقراری توازن در برابر تل‌آویو بوده است. مصر برای ایجاد سپر هسته‌ای گام اول را با انعقاد قرار داد ساخت نخستین نیروگاه هسته‌ای با شرکت «روس اتم» در شهر الضبعه به امضا رساند. ذکر این نکته ضروری است که ایالات متحده آمریکا و رژیم صهیونیستی برای تضعیف قدرت نظامی مصر و ایجاد جنگ در جهان اسلام به دنبال استفاده از ظرفیت نظامی مصر برای ایجاد ناتوی عربی در دل خاورمیانه بودند اما رویکرد هیأت حاکمه این کشور در هرگونه درگیری با تهران در مسائل منطقه‌ای بود. بودجه نظامی دوازدهمین ارتش جهان تنها ۱۱ میلیارد دلار است. تسلیحات این کشور بیشتر از کشورهای آمریکا، روسیه، فرانسه، آلمان، چین، ایتالیا و انگلیس تأمین می‌شود. مصر جز معدود کشورهای دارای ماهواره شناسایی در منطقه است. این کشور آفریقایی دارای ۱۰۲ میلیون نفر جمعیت، ۴۵۰ هزار نفر پرسنل نظامی، ۴۸۰ هزار نفر پرسنل نظامی ذخیره، ۴۳۹۴ تانک، ۱۰۰۰۰ خودرو زرهی، ۷۰۰۰ نفربر، ۲۲۰۰ توپخانه یدک کش، ۱۱۶۵ توپخانه متحرک، ۱۲۳۵ راکت انداز، ۱۰۶۲ هواپیماهای فعال در نیروی هوایی، ۲۵۰ جنگنده، ۹۳ جنگنده تهاجمی، ۵۹ هواپیما ترابری، ۳۱۳ هلیکوپتر، ۹۱ هلیکوپتر تهاجمی، ۲۴۵ کشتی و ناو در نیروی دریایی، ۱۳ ناوچه، ۷ کوروت، ۸ زیردریایی و ۲۳ مین روب است. شکست پی‌درپی از رژیم صهیونیستی و به خطر افتادن تمامیت ارضی مصر توسط رژیم صهیونیستی سبب سرمایه گذاری سنگین این کشور در بخش تسلیحاتی و افزایش قدرت نظامیان در سپهر سیاسی این کشور شده است.
ترکیه
جمهوری ترکیه یکی دیگر از قطب قدرت در منطقه غرب آسیا و شمال آفریقا است. این کشور به دلیل عضویت در پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو)، همسایگی با روسیه و موقعیت ژئوپلیتیکی ویژه در منطقه اوراسیا میزبان ۵۰ عدد از بمب‌های اتمی آمریکا در پایگاه هوایی مشترک اینجرلیک است. سیزدهمین ارتش بزرگ جهان جز کشورهای فعال در پروژه‌های تولید جنگنده نسل پنج اف- ۳۵ و سامانه‌های پدافندی اس- ۵۰۰ روسی است. سیاست تهاجمی دولت اردوغان سبب گسترش نفوذ ترکیه از آسیای مرکزی تا شرق آفریقا شده است. همین امر موجب سبب تقویت سناریو تلاش این کشور برای دستیابی به تسلیحات اتمی شده است. طی سال‌های اخیر روابط نظامی ترکیه با پاکستان و اوکراین افزایش یافته است. برخی کارشناسان گسترش روابط با اسلام آباد و کی یف را در راستای دستیابی این کشور به اورانیوم غنی شده و دانش ساخت سلاح اتمی می‌دانند. برخی کارشناسان معتقدند که با وجود روابط نزدیک نظامی- امنیتی میان آنکارا- تل‌آویو اما در منطقه توازن قوا در منطقه ترکیه به دنبال ایجاد موازنه در برابر رژیم صهیونیستی است. هم‌اکنون آنکارا با هدف رسیدن به نقطه خودکفایی در حوزه غنی‌سازی اورانیوم در حال تکمیل نیروگاه هسته‌ای «آک کیو» و پس از آن ساخت دو نیروگاه هسته‌ای دیگر است. این کشور دارای ۸۴ میلیون جمعیت، ۳۵ میلیون نیروی آماده به خدمت، ۳۵۰ هزار نفر پرسنل نظامی فعال، ۳۶۰ هزار نفر نیروی نظامی ذخیره، ۲۴۴۶ تانک، ۹۰۳۱ خودرو نظامی، ۴۱۸ توپخانه متحرک، ۸۷۲ توپخانه ثابت، ۱۱۰۸ سیستم پرتاب موشک، ۱۰۵۸ هواپیما نظامی، ۲۰۷ جنگنده نظامی، ۴۴۵ هواپیما ترابری نظامی، ۴۷۵ هلیکوپتر، ۵۴ هلیکوپتر تهاجمی، ۱۲۸۵ کشتی، ۱۶ ناوچه جنگی، ۱۲ زیردریایی و … است. امروز ترکیه بیش از ۸۰ درصد نیازهای دفاعی خود را در داخل این کشور تولید کرده (مانند پهپادهای بیرقدار و آکینجی) و جز بزرگ‌ترین صادرکنندگان تسلیحات در منطقه خاورمیانه و جهان است.
*محمد بیات، کارشناس مسائل بین الملل