به گزارش خبرگزاری مهر، سیزدهمین نشست از سلسله‌نشست‌های «زبان‌شناخت» با موضوع «امپریالیسم زبانی؛ تعامل زبانی» با حضور غلامحسین رضاپور، زبان‌شناس و پژوهشگر حوزه آموزش زبان، عصر دوشنبه ۲۵ مهر در حوزه هنری برگزار شد.
در ابتدای این نشست، مهدی صالحی، مجری کارشناس، اسطوره ضحاک در تاریخ ایران را تمثیلی از پدیده استعمار فرهنگی و از بین بردن مغزهای اندیشه‌ورز عنوان کرد و گفت: مهمترین محور برای عملیات استعمار فرهنگی، بحث زبان است. وی در این باره خاطر نشان کرد: هر فرهنگی بر محور زبان شکل گرفته و رشد کرده است و تا زمانی که یک فرهنگ بر آن محور رشد کند، بالندگی‌اش را حفظ خواهد کرد و از هر گزندی در امان خواهد بود.
این عضو شورای دفتر پاسداشت زبان فارسی حوزه هنری در ادامه با اشاره به تلاش استعمارگران فرهنگی به سمت‌وسوی فرهنگ و متمرکز شدن رسانه‌های شأن بر حذف و استحاله فرهنگی، به آفت خوش خیالی برخی از دست اندر کاران فرهنگی در خصوص زبان فارسی پرداخت و اظهار کرد: اتفاقی که برای زبان فارسی افتاده، شکل‌گیری خوش خیالی است که ایستادگی هزار و چندین ساله زبان فارسی و مقابله این زبان در برابر تهاجم اعراب و مغول‌ها را بهانه‌ای برای انجام ندادن اقدامات لازم و شایسته و ناکارآمدی و سهل انگاری متولیان این امر کرده است غافل از اینکه قوه عاقله ای که در جبهه رقیب هست، با برنامه‌ریزی، فن‌آوری و ابزار می‌آید و به طرز خستگی ناپذیری برای پیش برد کارهایش دست به هر کاری می‌زند. برنامه‌ریزی درازمدتی مبنی بر حذف زبان به عنوان محور فرهنگ یا از کار انداختن آن در پیش گرفته است. وی اضافه کرد: در کنار این خوش خیالی‌ها، با بی توجهی‌هایی نیز مواجهیم که مبنای شأن حذف زبان است.
صالحی افزود: به فکر فردای زبان‌مان نیستیم و این در صورتی است که رقیب ما هزار و یک تدبیر برای زبان خودش کرده است. در نتیجه نهادهای زبان، فشل و از کارافتاده شده و در این زمینه فرصت سوزی و بودجه سوزی می‌شود و به همین خاطر، تمام امکانات و چارچوب‌ها دارد از بین می‌رود.
این مدرس زبان شناسی در ادامه به حرکت خزنده و متمرکز شدن پژوهش‌های جهان استعماری و پسا استعماری بر مقوله زبان اشاره و تذکر داد: آموزش علمی مشتمل بر زبان شناسی و ادبیات باید سراپا مراقب و مدافع زبان‌مان و همچنین نفوذ زبان رقیب باشند. وی با اشاره به اعلام یونسکو مبنی بر انقراض برخی زبان‌های دنیا و در معرض خطر بودن برخی دیگر از زبان‌های زنده دنیا اظهار کرد: این یک هشدار است و چه بسا زبان‌های دیگری هم در شرف این اتفاق باشند.
وی در ادامه با اشاره به مطرح بودن زبان به عنوان یک بحث سیاسی و امنیتی و در حوزه قدرت بودن آن، به بحث امپریالیسم زبانی پرداخت و گفت: بعد از واقعه یازده سپتامبر، انجمن زبان آمریکا به تشکیل جلسه پرداخت و بر لزوم مبارزه با زبان‌های فارسی، عربی و کره‌ای به عنوان زبان‌های رقیب شأن تاکید کردند و بلافاصله بودجه‌ای ۱۱۴ میلیون دلاری برای حذف و مقابله با زبان‌های یادشده تصویب شد.
وی ادامه داد: کسانی هم به دنبال تغییر خط فارسی هستند و خواسته یا ناخواسته دارند در مسیر امپریالیسم زبانی قدم برمی دارند و در صدد انجام کارهایی چون: حذف زبان و ادبیات فارسی از کنکور و حذف شعرخوانی و کتابخوانی هستند و همه را دارند به سوی رسانه‌های جدید چون فضای مجازی و بازی‌های رایانه‌ای آن هم با تکیه بر حفظ زبان اصلی این بازی‌ها می‌فرستند.
این عضو شورای پاسداشت زبان فارسی حوزه هنری در ادامه با اشاره به رسوخ امپریالیسم زبانی در لایه‌های مختلف زندگیمان اظهار کرد: از ۱۰ – ۱۵ سال پیش داریم عنوان می‌کنیم که زبانی به نسل جدید آموخته‌ایم که نه تنها هیچ شناخت فرهنگی در بر ندارد بلکه یک شناخت ضد فرهنگی را در نظر دارد که این به طور دقیق خواسته برنامه ریزان امپریالیسم و استعمارگران زبانی است. از این رو، اکنون با موقعیت خودکشی فرهنگی مواجهیم؛ اینکه این زبان دارد خودش را از بین می‌برد چون همه دارند بر ضد این فرهنگ قدم بر می‌دارند.
در ادامه این نشست، غلامحسین رضاپور، زبان‌شناس و پژوهشگر حوزه آموزش زبان، بحث امپریالیسم زبانی را بحثی ریشه زننده و هویت‌زدا عنوان کرد و گفت: زبان و فرهنگ مبنای شناسنامه افراد است و کسانی که در صدد بیگانه کردن افراد از هویت خود بر می آیند، زبان و فرهنگ شأن را از آنها می‌گیرند. وقتی که کسی از فرهنگ خود شرمسار باشد، دیگر نسخه‌اش پیچیده شده است. وی در این باره خاطر نشان کرد: اصالت مردم به فرهنگ شأن برمی‌گردد که به منزله کوه یخ است و پایه بزرگش در دریا است که شامل زبان، هنر و فرهنگ می‌شود. در واقع، تمام آنچه که در بالاست، نمودی از ریشه است. بنابر این استعمارگران فرهنگی دارند قسمت زیرین کوه یخ فرهنگ‌مان را می‌زنند. رضاپور در ادامه با اشاره به اینکه زبان پایه اصلی فرهنگ است، هدف اصلی امپریالیسم را القا و رواج ایدئولوژی‌شان عنوان کرد و گفت: امپراطور دیکتاتورمأب زبانی، قصد تسلط بر زبان با هدف منهدم کردن پایه فرهنگ را دارد. بنابراین، امپریالیسم زبانی در ابعاد مختلفی در این حوزه به فعالیت می‌پردازد؛ زبان کاری سازمان‌ها و ارگان‌ها را عوض می‌کند و در حیطه‌های مختلفی چون: فن‌آوری، بانکداری، گردشگری و تجارت به این امر می‌پردازد. به عنوان مثال، زبان خود را بر آگهی‌های تجاری تحمیل می‌کند و بدین ترتیب امپریالیسم تفکر را شکل می‌دهد.
این زبان شناس در ادامه هژمونی زبانی را نیازمند قدرت و توتالیته سیاسی دانست و گفت: برای شکل گیری این پدیده، زبان مهاجم باید قدرت سیاسی بالا، صادرات علوم پایه و تولید و صادرات محصولات اساسی داشته باشد.
وی با اشاره به اینکه زبان علوم ما یک روزی فارسی و عربی بوده است اظهار کرد: متأسفانه سیاست گذاری‌های فرهنگی ما از مشروطه تاکنون در خصوص سهل انگاری در ترویج و حفظ زبان فارسی مقصرند و به عنوان مثال روسیه بزرگترین مخاطب فارسی زبان است ولی یک نمایندگی در روسیه برای ترویج زبان فارسی نداریم.
این پژوهشگر حوزه آموزش زبان، در ادامه ادبیات را صورت استعلا یافته زبان عنوان کرد و گفت: زبان ریشه ادبیات است. بنابراین، باید اول زبان را بیاموزیم و ادبیات، زبان را دلنشین‌تر جلوه می‌دهد. وی افزود: زبان فارسی غیرمستقیم است و متون اصلی و ارزشمند آن سرشار از استعاره است. از این رو، کسی غیر از یک ایرانی قادر به درک این استعاره‌ها نیست. وی با اشاره به نظریه ژان پیاژه، روانشناس و بیولوژیست سوئیسی، در خصوص قوه شناختی خاطر نشان کرد: زبان یکی از قوای شناختی است. یعنی شما قدرتی دارید که می‌تواند شناخت و تفکر شما را تعیین کند. وقتی هم که نوام چامسکی، زبان‌شناس آمریکایی، می‌گوید شما در ذهن‌تان یک لوح سفید دارید که محیط، چراغ‌های زبانی را روشن می‌کند، به گونه‌ای از تأثیر قوه شناختی پیاژه در حوزه زبان سخن می‌گوید. رضاپور در این باره افزود: زبان ما بخشی از تفکر ما را می‌سازد و مجموع دانسته‌های ما از پیرامون‌مان فرهنگ است، در واقع، فرهنگ الگوی درهم تنیده رفتار انسانی است که شامل قومیت، نژاد و مسائل مذهبی و اجتماعی و… می‌شود.
این زبان شناس در ادامه این نشست، به بحث ترجمه پرداخت و گفت: ورود به فرهنگ مقصد، نیازمند ابزار «زبان و ترجمه» است و یکی از آسیب‌هایی که ما در دوران مشروطه خوردیم، مربوط به فرهنگ ترجمه بود. وی در ادامه به تقسیم بندی ترجمه از نگاه دکتر فرزان سجودی، زبان‌شناس و نشانه شناس، پرداخت و گفت: ترجمه بر اساس نظر دکتر سجودی شامل: ترجمه درون زبانی که تفسیر و اقتباس از آثار گذشتگان است، ترجمه بین زبانی که نشانه‌های یک زبان را از زبان دیگر می‌گیریم و ترجمه بین نشانه‌ای مانند ساختن فیلم بر مبنای یک داستان است. وی ادامه داد: بحث اصلی ما در حوزه ترجمه بین زبانی است که باید رویکردی فرهنگی را در نظر بگیریم که در آن به رغم استفاده از علم دیگران، فرهنگ و زبان خودمان را هم حفظ کنیم. وی در ادامه رویکردهای فرهنگی چهارگانه «خود و نه دیگری، دیگری و نه خود، هم خود و هم دیگری، نه خود و نه دیگری» را نام برد و بیان داشت که تعامل زبانی و بینازبانی بر اساس رویکرد سوم قابل بررسی است.
مهدی صالحی در راستای سخنان رضا پور، با اشاره به امپراطوری زبان فارسی و ایفای نقش میانجی این زبان در دوره‌ای تاریخی خاطرنشان کرد: زبان فارسی در این دوره به عنوان زبان میانجی، شکل تعاملی داشته است، یعنی هم خودش را حفظ کرده و هم از زبان دیگران استفاده کرده و تلاش کرده به دیگر زبان‌ها نیز خدمت‌رسان باشد. به عنوان مثال، از عالم شرق چیزی گرفته، به زبان خودش ترجمه کرده و سپس در مسیر جاده ابریشم به عالم غرب انتقال داده است. صالحی داستان فیل مولانا، که از فرهنگ بودایی هندی گرفته و در قالب زبان فارسی خلق کرده را، نمونه‌ای از این تعامل فرهنگی دانست و تصریح کرد: زبان ترجمه در اینجا به دنبال رشد است ولی امپریالیسم زبانی آمده است که این تعامل زبانی را بشکند و بنابراین، استعمارگر زبانی می‌خواهد روی بقیه پا بگذارد و در پی این است که همه «کوکا کولا» بخورند. صالحی در این باره خاطرنشان کرد: زبان فارسی بعد از اسلام زبانی میانجی بوده است اما در یکی دو دهه اخیر نسلی پدید آمده که دچار یک شکاف زبانی عمیق شده که شامل شکاف‌های اخلاقی، فرهنگی و زبانی می‌شود. بنابر این جریان، نباید هر تغییری را لزوماً رشد تلقی کنیم و در فارسی تزی ایجاد شده که می‌تواند آنتی تز را منهدم کند. درواقع، فروپاشی فرهنگی موجود، اول در زبان شکل گرفته و از قضا کسانی که امپریالیسم زبانی را تبدیل به متاستاز در زبان مبدأ کرده‌اند، طوری مهره‌ها را می‌چیند که هرچه چاقو بسازد، دسته خودش را نمی‌برند.
غلامحسین رضاپور، طرح بحث زبان تهرانی و شهرستانی را هم در راستای امپریالیسم زبانی پنداشت و افزود: گویشوران زبان‌های محلی نباید نسبت به یادگیری زبان مادری شأن به فرزندان شأن به عنوان زبان اول غافل باشند و سعی بر این داشته باشند که فرزندانی بدون لهجه محلی بار آورند. وی در ادامه با اشاره به اینکه کتابخانه ملی ایران مکانی آرام برای خواندن کتاب‌های آمادگی آیلتس شده است، اظهار کرد: وجود این پدیده، آن هم در مرکزی مثل کتابخانه ملی ایران، به نوعی پیروی از اهداف امپریالیسم و فراهم کردن زمینه مهاجرت و فرار مغزها است.
صالحی هم در پایان این نشست با اشاره به تلاش و اقدامات دفتر پاسداشت زبان فارسی حوزه هنری در خصوص پاسداری از زبان فارسی از جمله برگزاری چنین نشست‌هایی، ابراز امیدواری کرد که دغدغه‌ای در راستای فهم و توجه به زبان فارسی شکل بگیرد.