خبرگزاری مهر، گروه استانها- اعظم محبی: تنوع بافت جمعیتی در گلستان و زندگی اقوام و طوایف مختلف در این خطه سبب شده تا گستره تولید صنایع دستی در این استان بالا باشد و در این بین «فرش دستبافت ترکمن» سرآمد است.
در سنوات اخیر، این هنر دست زنان و دختران ترکمن که قدمت آن از فراتر از هزار سال می‌رود، فراز و فرود بسیاری را تجربه کرده به گونه‌ای که تعداد هنرمندان و میزان تولیدات، نصف شده و در صورت نبود حمایت، می‌رود که به فراموشی سپرده شود.
فرش دستباف ترکمن پتانسیل بالقوه در حوزه تولید است که با استفاده از این توانمندی و با اندک حمایت می‌توان به رفع مشکل بیکاری، ایجاد اشتغال پایدار، رونق اقتصادی و افزایش درآمد مردم منطقه امیدوار شد.
پیگیری طرح خرید فرش دستباف و فروش تضمینی محصولات بافندگان، کمک به صادرات، برگزاری دوره‌های آموزشی، جذب تسهیلات ارزان قیمت برای بافندگان، تأمین مواد اولیه مورد نیاز و بیمه این افراد از جمله برنامه‌های مهم برای رونق دادن به صنعت فرش است که می‌تواند چشم انداز روشنی را برای این هنر ترسیم کند.
از سوی دیگر بافندگان فرش با چالش‌هایی متعددی مانند نبود بازار فروش، فعالیت دلالان فرش و سود ناچیز مواجه هستند که باید برای آن هم چاره اندیشی کرد.
زنجیره تولید از بین رفت
یک کارشناس فرش ترکمن درباره مشکلات بافندگان ترکمن به خبرنگار مهر گفت: شرق و شمال استان قطب تولید صنایع‌دستی بوده که به ریشه فرهنگی و هنری آنها برمی‌گردد.
مریم آتابای با اشاره به «دست بافته‌های داری» مردم منطقه، افزود: یکی از دلایلی که سبب شده تولید این هنر با چالش روبرو شود، عدم دسترسی به مواد اولیه است.
وی توضیح داد: در سابق، مواد اولیه در استان تولید می‌شد اما از دهه ۸۰ به دلیل بی مهری به این رشته، دچار چالش تهیه مواد اولیه هستیم زیرا دیگر تولید نخ توجیه اقتصادی نداشت و برای کارگاه‌های ریسندگی هم تزریق علمی و مالی و پژوهش اتفاق نیفتاد، در نتیجه بافندگان برای خرید نخ به سایر استانها از جمله مشهد و کردستان و غیره مراجعه کردند و این امر سبب شد تا قیمت تمام شده بالا رود.
مراجعه بافندگان گلستان برای تهیه مواد اولیه به استان‌های دیگر قیمت تمام شده را افزایش داد آتابای گفت: در مرحله بعد استادان کارگاه‌های رنگرزی که پشم و پشم کرک و الیاف ابریشم را رنگ می‌کردند، به فرسودگی خودشان رسیدند و هیچ آیتمی برای حمایت از آنها تعریف نشد و با توجه به پیشرفت روزافزون تکنولوژی باید آنها هم به روز می‌شدند اما عدم رسیدگی به این افراد سبب شد که این کارگاه‌ها از رونق بیفتد.
وی با اشاره به اینکه زنجیره تولید با این مشکلات روبرو شد، افزود: همچنین در دهه ۹۰ تولیدکنندگان دیگر مناطق مانند تبریز و فارس با آگاهی از اینکه دستمزد در استان پایین‌تر از دیگر مناطق است، به صورت دلالی با بافندگان استان قرارداد بسته تا کارهای دیگر از قبیل گبه فارس را تولید کنند؛ در نتیجه دیگر نیاز نبود این افراد ظرافت و دغدغه طرح و نقشه فرش ترکمن را رعایت کرده لذا گبه فارسِ بدون نقشه و درشت بافت جای این هنر را در استان گرفت در نتیجه بسیاری از هنرمندان بافت فرش را کنار گذاشتند.
آتابای گفت: در این شرایط بافنده به جای استفاده از نقوش ارزشمند ترکمن که هرکدام بیوگرافی و طرح انتزاعی خاص خود را دارد، طرح و ردیف ساده را اجرا می‌کرد و با توجه به اینکه همان میزان دستمزد را دریافت می‌کرد و کار را هم زودتر تحویل می‌داد در نتیجه نگرش بافنده عوض و رکود سنگین برای فرش ترکمن ایجاد شد.
این کارشناس فرش ترکمن از کاهش بیش از ۵۰ درصدی تولیدات و تعداد هنرمندان طی سال‌های اخیر خبر داد و گفت: فرش ترکمن بازار جهانی خود را از دست داده و اندک صادرات هم به صورت چمدانی است.
وی گفت: بافنده خالق اثر هنری بوده و یک تمدن و فرهنگ را به نسل بعد منتقل می‌کنند لذا باید به وی انگیزه داده شود اما در این زمینه کم کاری رخ داد و حتی از سال ۹۳ آنها از مزایای بیمه بی بهره شدند.
آتابای افزود: به این افراد چه آموزش‌هایی داده شد؟ چه برنامه انگیزشی برای آنها اتفاق افتاد؟ آیا دسترسی کافی به مواد اولیه برای آنها ایجاد شد؟
وی توضیح داد: هم اکنون بافندگان به جای اینکه پای دار باشند به سمت برداشت زیره و محصولات باغی و کشاورزی رفته و زن ترکمن که می‌توانست وقت خود را در منزل با فرزندان بگذراند هم اکنون مشغول کارگری است.
فرش یک سازمان مستقل می‌خواهد
آتابای با اشاره به مطرح شده از سوی سازمان صمت در خصوص تعداد بافندگان، گفت: این بافندگان کجا هستند؟ تولیدات آنها کجاست؟ باید آسیب شناسی جدی در این زمینه انجام شده و اطلسی از تولید فرش منطقه داشته باشیم.
وی افزود: فرش خود یک سازمان است و باید از زیر نظر صمت خارج شده و مدیریت جداگانه داشته باشد.
آتابای با اشاره به سلیقه کنونی بازار، گفت باید با آموزش و حفظ نقوش قدیمی، تولیدات جدید و به روز داشت.
وی از راه‌اندازی موزه تخصصی فرش در شهر گنبد خبر داد و افزود: با ثبت فرش ترکمن اتفاقات خوبی افتاده و باید این هنر را حفظ کنیم.
وی با اشاره به استادان این عرصه، گفت: باید قدر این افراد را دانست و به آنها کمک کنیم تا بتوانند این میراث را حفظ کنند.
آتابای بیان کرد: همچنین باید شهرداری در خصوص المان سازی این هنر در شهر اقدام جدی داشته باشد.
لزوم راه اندازی رشته فرش ترکمن در دانشگاه
عضو کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی هم در این خصوص به خبرنگار مهر گفت: هر استانی مزیت‌های نسبی داشته که توجه به این مزیت‌ها سبب رشد، بالندگی و رونق اقتصادی خواهد شد و با توجه به حضور تراکمه در گلستان شاهد تنوع صنایع دستی و از جمله فرش هستیم که برند استان محسوب می‌شود.
غلامرضا منتظری افزود: پیشینیان، میراث مهم هنری و صنعتی را به ما تقدیم کردند و لازمه آن این است که برای حفظ و حمایت از آن چند اقدام مهم شکل بگیرد.
وی بیان کرد: باید کارگاه‌های آموزشی را تقویت کرده و در قدم بعدی در مراکز فنی و حرفه‌ای و دانشگاه‌ها رشته تخصصی فرش را راه اندازی کنیم تا زمینه استمرار و انتقال آن به نسل بعدی فراهم شود.
منتظری عنوان کرد: افزایش سقف حمایت از این صنعت در گام بعدی قرار دارد زیرا با توجه به تولیدات ماشینی، حیات فرش سنتی مورد تهدید قرار گرفته لذا باید با دادن تسهیلات با کارمزد کم، انگیزه تولیدکنندگان را بالا برد تا کارگاه‌های خانگی احیا شوند.
نماینده مردم گرگان و آق قلا در مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه در قدم بعدی باید به صادرات این محصول توجه کنیم، گفت: با توجه به مرز مشترک با ترکمنستان و ارتباط با قزاقستان می‌توانیم حداقل سالی یک بار نمایشگاه و فروشگاه فرش ترکمن را برگزار کرده تا شاهد سیر تحولی این هنر ارزشمند باشیم.
تولید ۲۷ هزار مترمربع فرش در گلستان
رئیس اداره فرش صنعت، معدن و تجارت گلستان هم در این خصوص به خبرنگار مهر گفت: در نیمه نخست سال جاری، مساحت و وزن فرش‌های بافته شده شامل فرش، تابلو فرش و گبه (زیرانداز) در گلستان نسبت به مدت مشابه سال قبل هشت درصد افزایش یافته است.
سیده الهام حسینی افزود: بافندگان فرش دستباف گلستانی در ۶ ماهه نخست امسال، ۲۷ هزار و ۷۳۱ مترمربع فرش دستباف به وزن ۱۱۱ تُن تولید کرده‌اند که این رقم در مدت مشابه سال قبل، ۲۵ هزار و ۶۲۲ مترمربع به وزن ۱۰۲ تُن بوده است.
حسینی در خصوص میزان صادرات فرش دستباف از استان هم گفت: از ابتدای سال تاکنون ۲۱۲ مترمربع از تولید بافندگان فرش دستباف استان از جمله فرش، تابلو فرش و گبه (زیرانداز) به صورت چمدانی از گمرکات به کشورهای ایتالیا، لبنان، مکزیک و ژاپن صادر شده که نسبت به مدت مشابه سال قبل بیش از ۱۰۰ درصد رشد دارد.
وی از پرداخت تسهیلات به بافندگان کارگاهی و خانگی خبرداد و گفت: در ۶ ماهه نخست امسال برای تأمین نقدینگی بافندگان رقمی معادل ۲۳۱ میلیارد و ۳۰۰ میلیون ریال تسهیلات برای حدود هزار بافنده پرداخت شد.
حسینی ادامه داد: از محل اعتبارات مشاغل خانگی ۹۷۲ فقره پرونده در بخش مستقل به مبلغ ۱۹۵ میلیارد و ۷۰۰ میلیون ریال و در بخش پشتیبان هم ۱۵ نفر به مبلغ ۳۵ میلیارد و ۶۰۰ میلیون ریال به بانک‌های عامل استان معرفی شده است.
وی با بیان اینکه ۴۲ کارگاه قالی بافی غیرمتمرکز در استان داریم، عنوان کرد: در گلستان ۳۸ هزار بافنده وجود دارند که ۶ هزار نفر آنها بیمه تأمین اجتماعی هستند.
حسینی در خصوص حمایت از این تولیدکنندگان هم گفت: برگزاری دوره‌های آموزشی، برپایی نمایشگاه اختصاصی فرش، تلاش برای حل مشکلات بیمه این افراد از جمله مذاکره با مدیر صندوق بیمه عشایری و روستایی از جمله این اقدامات است.
وی افزود: فرش ترکمن در سال ۹۳ ثبت جهانی شده و این هنرمندان در اغلب در شهرهای آق قلا، گنبدکاووس و بندرترکمن فعالیت دارند.
به گزارش خبرنگار مهر، فرش و صنایع دستی ترکمن علی رغم استقبال بازار داخلی و خارجی در سنوات اخیر به دلایل مختلف کم رونق شده و لازمه تحرک این هنر، حمایت جدی و عملی مسئولان است تا این میراث پیشینیان حفظ شده و زمینه رونق اقتصادی در استان هم فراهم شود.