خبرگزاری مهر، گروه بین الملل - آذر مهدوان: بیست و یک سال از حیات سیاسی حزب عدالت و توسعه می‌گذرد و این روزها رجب طیب اردوغان، رهبر این حزب خود را برای دور دیگری از انتخابات ریاست جمهوری در این کشور آماده می‌کند. انتخاباتی که قرار است در سال ۲۰۲۳ دقیقا هفت ماه دیگر برگزار شود.
کشور ترکیه در دوره مدیریت حزب عدالت و توسعه بیشترین تحولات را شاهد بوده است، تغییر در روند اقتصادی، قانون اساسی و سیاست نامتعادل داخلی و خارجی حزب عدالت و توسعه، موجب شده بسیاری به این باور برسند که تاریخ سیاسی ترکیه به دو بخش قبل از اردوغان و بعد از اردوغان تقسیم می شود.
در بین تغییر و تحولات یاد شده بیشترین آن مربوط به سیاست خارجی این کشور است؛ مهم ترین تفسیری که از نوع سیاست آنکارا در رابطه با دولت های دیگر می‌توان کرد "سیاست چرخشی" است. آنکارا در دوره اقتدار حزب عدالت و توسعه هیچ گاه ثبات نداشته و هر وزش بادی رویکرد این حزب را به سمت و سویی برده است.
خبرگزاری مهر در گفتگویی که با «یاشار یاکیش» وزیر اسبق امور خارجه ترکیه انجام داده است، سعی کرده تصویری از کارنامه سیاست خارجی آکپارتی و تاثیر آن در انتخابات ۲۰۲۳ ترکیه را به مخاطبان ارائه دهد. مشروح این گفتگو را از نظر می گذرانید:
*موفق بودن دولت ها در حوزه سیاست خارجی را می‌توان به عنوان مولفه ای در نظر گرفت که مقامات آن دولت در راستای تبلیغ خود به عنوان برگ برنده برای انتخابات پیش رو از آن بهره برداری می کنند. در این گفتگو قصد داریم به پاسخ این سوال برسیم که آیا حزب عدالت و توسعه برگ برنده ای در سیاست خارجی خود برای تضمین پیروزی در انتخابات ۲۰۲۳ داشته است یا خیر؟ به همین دلیل اولین سوال را اینگونه آغاز می کنم، در بیست سال اخیر سیاست خارجی ترکیه شاهد تحولات بسیاری بوده است. از مناقشه با دولت بشار اسد تا تنش با عربستان سعودی بر سر قتل جمال خاشقچی، همه جزء تحولات مهم و تاثیر گذار در سیاست ترکیه بوده‌اند. اما حالا شاهد چراغ سبز دولت کنونی آنکارا برای بهبود روابط با دمشق و تلاشش برای ترمیم و توسعه روابط خود با ریاض و حتی ابوظبی و قاهره هستیم. ترمیم روابط ترکیه با سوریه در فرایندی (پروسه‌ای) بلند مدت محتمل است، در مورد ریاض و ابوظبی هم باید گفت گام های ترکیه نتیجه بخش بوده است. اما در مورد مصر با تعلل بسیاری دنبال می شود. تمامی گام های عادی سازی ترکیه به دو سال اخیر باز می گردد. شما سیاست خاورمیانه ای ترکیه را چگونه تحلیل می کنید؟
معتقدم سیاست ترکیه در منطقه با فرار و نشیب های بسیاری همراه بوده است. بهار عربی هم نقطه عطف این سیاست بود. سیاست ترکیه تا قبل از بهار عربی طبق برنامه ای که مصطفی کمال آتاتورک در سال ۱۹۳۰ تعیین کرده بود پیش می رفت. در سال ۱۹۳۴ آتاتورک با فراخواندن «شکری ساراچ اوغلو» مشاور وزارت امور خارجه، چارچوب سیاست خارجی ترکیه را تشریح کرده بود.
این چارچوب به این شکل بود: ا- روابط تاریخی و فرهنگی خود را با کشورهای خاورمیانه حفظ و تقویت کنید. ۲- در امور داخلی این کشورها دخالت نکنید و در اختلافات آنها طرف کشی نکنید. ۳- روابط خود را با کشورهای غربی بهبود بخشید اما بازیچه دست آنها برای اهداف امپریالیستی شان نشوید.
ترکیه به مدت ۷۵ سال تا آغاز بهار عربی صادقانه این سیاست را اجرا کرد .اما بعد از بهار عربی به دلیل موضع حزب عدالت و توسعه در مورد اخوان المسلمین انحرافاتی در این سیاست سنتی رخ داد.
روابط ترکیه با امارات، عربستان و مصر نیز به خاطر این سیاست اشتباه متضرر شد. حتی سامح شکری وزیر خارجه مصر در سخنانی گفت «ما بر اساس آنچه ترکیه انجام می‌دهد تصمیم خواهیم گرفت، نه آنچه می‌گوید» این یعنی مصر می خواهد بداند آیا گام‌های ترکیه نوید ثبات در سیاست را می‌دهد یا خیر. در روابط بین کشورها تغییرات یک شبِ رخ نمی دهد.
*از مهم ترین اقدامات حزب عدالت و توسعه ورود آنکارا به مذاکره با اتحادیه اروپا برای عضویتش در این اتحادیه بود. اما ترکیه دستاوردی در این خصوص به‌دست نیاورده است. حتی گزارش اتحادیه اروپا در خصوص مذاکرات با ترکیه نشان می دهد روند عضویت آنکارا در اتحادیه اروپا به بن بست خورده است. پیش تر در گفتگویی که با« کمال قلیچدار اوغلو» رهبر حزب جمهوری خواه داشته ایم ایشان گفته بود: "فکر نمی‌کنم اتحادیه اروپا مخالف عضویت ترکیه باشد. بلکه این حزب حاکم ترکیه است که اشتیاق زیادی به عضویت در این اتحادیه ندارد. تحولات اخیر موجب شکاف میان اتحادیه اروپا و ترکیه شده است. دلیل این هم دور شدن ترکیه از معیارهای توافق کپنهاگ در دوره اقتدار حزب عدالت و توسعه است". تحلیل شما چیست؟
تفاوت های مهمی بین دیدگاه کشورهای عضو اتحادیه اروپا در مورد عضویت ترکیه وجود دارد. حتی تفاوت های مهمی بین دیدگاه های احزاب سیاسی این کشورها در مورد عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا است. زمانی که حزب عدالت و توسعه را تأسیس کردیم، من نایب رئیس این حزب و مسئول روابط خارجی بودم. نکته ای که مداوم در موردش تاکید می کردم این بود: ترکیه باید به تمامی تعهدات خود در رابطه با الحاق به اتحادیه اروپا عمل کند و نباید بهانه ای به طرف اتحادیه اروپا برای تاخیر در روند عضویت بدهد.
اگر روند عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا را به دقت بررسی کنیم در می‌یابیم که هر دو طرف اشتباهاتی داشته اند. اردوغان می دانست که اتحادیه اروپا بهانه هایی برای عدم عضویت ترکیه می آورد. با این وجود او تصمیم جسورانه ای را در مورد قبرس گرفته بود. در آن زمان اتحادیه اروپا به شدت از طرح قبرس که توسط «کوفی عنان»، دبیر کل سازمان ملل متحد تهیه شده بود، حمایت می کرد و اردوغان را تشویق می کرد تا حمایت ترک های قبرس را در مورد این برنامه به دست آورد. در آن زمان، حزب جمهوری خواه خلق معتقد بود که نباید به یونانی‌های قبرس اعتماد کرد و برای همین با طرح عنان مخالفت کرد.
اردوغان با توصیه این حزب مخالفت کرد، از طرح عنان حمایت کرده و ترک‌های قبرس را تشویق کرد که به طرح عنان رأی مثبت دهند. این طرح به همه پرسی گذاشته شد. ترک های قبرس به این طرح رای مثبت دادند. اما یونانی های قبرس رای منفی دادند. با وجود این، اتحادیه اروپا یونانی‌های قبرس را برای عضویت پذیرفت، اما ترک‌های قبرسی را نپذیرفت. همین موضوع اعتماد اردوغان به اتحادیه اروپا را متزلزل کرد. آنگلا مرکل صدراعظم سابق آلمان به جای عضویت کامل ترکیه، پیشنهاد "مشارکت ممتاز" را داد. پس از آن، نیکولا سارکوزی، رئیس جمهور فرانسه، استدلال کرد که ترکیه یک کشور اروپایی نیست پس چه لزوم دارد عضو اتحادیه شود.
فعلا موضوع عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا مغفول مانده است. شاید موضوع عضویت هرگز رخ ندهد. با این حال، می توان از روند الحاق ترکیه به اتحادیه اروپا برای سر و سامان دادن به اقتصاد کشور استفاده کرد. ترکیه می تواند حقوق و آزادی های اساسی را توسعه دهد. می تواند روند های قضایی را بهبود بخشد. می تواند برای ظهور یک اقتصاد و بازار شفاف تلاش کند. اگر ترکیه همه این کارها را انجام دهد، به کشوری مانند نروژ تبدیل خواهد شد و دیگر عضویت در اتحادیه اروپا برای این کشور اهمیتی نخواهد داشت.
*دکترین وطن آبی و تنش هایی که ترکیه با آتن و کشورهای غربی دارد نشان می‌دهد مناقشه بر سر مدیترانه شرقی ادامه دار خواهد بود. به نظر می رسد افزایش تنش میان آتن و یونان در روزهایی که به انتخابات ترکیه نزدیک است می تواند احساسات ناسیونالیستی در میان مردم ایجاد کند و به این شکل در آرای صندوق ها تاثیر بگذارد. به نظر شما دولت کنونی از تنش های خود به عنوان ابزاری برای انتخابات بهره برداری می‌کند؟
بله بهره برداری می کند؛ البته بسیاری از کشورهای بزرگ جهان با توسل به احساسات ناسیولیستی و شعله ورتر کردن آن شرایط را برای پیروزی خود در انتخابات را مساعد می کنند. حزب عدالت و توسعه نیز از این روش به بهترین شکل استفاده می کند.
*از دیگر رویکردهای ترکیه در سیاست خارجی تداوم روابط خود با آمریکا و در عین حال همکاری با روسیه بود. ضمن اینکه نمی توانیم از رفتار ترکیه در جنگ اوکراین غافل شویم. ارزیابی شما در خصوص سیاست ترکیه در مقابل آمریکا و روسیه چیست؟
ترکیه توانسته است تعادل بسیار ظریفی را نه تنها بین ایالات متحده آمریکا و روسیه، بلکه بین روسیه و اوکراین برقرار کند. البته نمی دانیم این نوع رویکرد برای مدت طولانی ادامه دار خواهد بود یا خیر. اما ترکیه از روابط خود با روسیه و آمریکا به عنوان برگ برنده مقابل هم استفاده می‌کند. موقعیت ژئواستراتژیک ترکیه، عضویت در ناتو و همکاری قوی این کشور با روسیه، برای آنکارا این شرایط را ایجاد کرده تا با هر دو طرف رابطه داشته باشد.
*حزب عدالت و توسعه در سیاست داخلی خود رویکرد نو عثمانی گری پیش گرفت بعدها نگاه ملی گرایی نیز به خصوص بعد از ائتلاف با حزب ملی گرا نیز به این رویکرد افزوده شد. این نوع رویکرد در سیاست خارجی ترکیه تا چه حد محسوس است و چه تاثیری در رای این حزب خواهد داشت؟
متأسفانه نو عثمانی گری هر از چند گاهی توسط برخی محافل در ترکیه مورد توجه قرار می‌گیرد. تلاش برای کسب اعتبار برای ترکیه آن هم با استفاده از این رویکرد اشتباه است. ناسیونالیسم و نوعثمانی گری اساسا مفاهیم مرتبطی هستند. حزب عدالت و توسعه هم از نوعثمانی گری و هم از ناسیونالیسم به وفور و گاهی بیش از حد لازم استفاده می‌کند. ضمن اینکه حزب ملی گرای ترکیه به عنوان شریک حزب عدالت و توسعه پایگاه اصلی دیدگاه ملی گرایی هستند.
* ترکیه سیاست موفقی در بالکان و آفریقا داشته است لطفا در پایان بفرمایید آیا سیاست ترکیه در خاورمیانه، بالکان، اروپا، آفریقا و حتی روند عادی سازی اش با ارمنستان می تواند به عنوان دستاورد، ضامن این حزب در انتخابات ریاست جمهوری باشد یا خبر؟
هیچ تضمینی برای نتیجه انتخابات وجود ندارد. اقدامات حزب عدالت و توسعه در حوزه سیاست خارجی قطعا بازتاب های مثبتی بر نتایج انتخابات خواهد داشت. اما اینکه این مراحل چه تاثیری بر نتیجه انتخابات خواهد داشت پس از باز شدن صندوق رای مشخص خواهد شد. مرحوم سلیمان دمیرل رئیس جمهور سابق ترکیه سخن بسیار خوبی در این خصوص داشت، او گفته بود: "مهم ترین عاملی که باعث می شودیک سیاستمدار در انتخابات پیروز شود و یا شکست بخورد، معیشت مردم است". متاسفانه در روزهای اخیر بخشی از جامعه از شرایط معیشتی شان ناراضی هستند.