خبرگزاری مهر - گروه دین و اندیشه- زینب حسینی روش: انسان به دلیل استعدادهای نهفته در وجودش مستعد اتصاف به همه کمالات است. سعادت و کمال انسان نیز در نحوه همزیستی با دیگران است. قرآن کریم انسان را به رعایت ارزش‌های اخلاقی در همزیستی فرامی‌خواند تا به تربیت افراد جامعه و هم‌افزایی فضائل اخلاقی بی انجامد. در این روش از همزیستی، مسالمت‌آمیز بودن تعاملات اجتماعی اصل نیست بلکه اصل تعالی اخلاقی افراد جامعه است و مهم‌ترین عامل در تربیت و استقرار ارزش‌های اخلاقی محبت و مودت است. محبت در میان افراد جامعه الفتی طبیعی ایجاد می‌کند و جامعه را همچون پیکر واحد می‌سازد. مقصود از محبت آن محبتی است که از رذائل اخلاقی می‌کاهد و بر فضائل می‌افزاید و به تعبیر دیگر محبت خیرخواهانه است. از دیدگاه اسلام محبت بیشترین نقش را در ساماندهی جامعه آرمانی انسانی دارد. آموزه‌های دینی به روشنی اثبات می‌کند که جامعه مطلوب در اسلام جامعه‌ای است که بر اساس محبت و مودت افراد نسبت به یکدیگر شکل بگیرد. اسلام می‌خواهد جامعه‌ای بسازد که در آن همه مردم خود را برادر یکدیگر بدانند و تا سرحد ایثار نسبت به هم محبت بورزند. چرا که محبت و مودت مؤثرترین عنصر پرورش انسان‌های شایسته و کارآمدترین ابزار پیشبرد اهداف فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی است.
اگر عقل و اندیشه، در زندگی نقش چراغ راهنما دارد و روشنی می‌بخشد و راه را نشان می‌دهد محبت و مودت نیز نقش موتور محرک را دارد که پیش برنده و حرکت آفرین است. اهرم نیرومند محبت و مودت در بسیاری از زمینه‌های اجتماعی و ارتباطات انسانی، کارسازتر از عوامل دیگر است. از این رو، ریشه‌یابی عوامل تقویت کننده دوستی و مودت، ریشه‌کنی عوامل سست کننده علاقه‌ها و استفاده از عوامل محبت آفرین در جامعه در بهبود مسائل اجتماعی بسیار مهم است. محبت و مودت پدیده‌ای مهم و گران قیمت است که با معیارهای مادی قابل مقایسه نیست و آنقدر ارزشمند است که تنها شامل مقام انسانی می‌شود و زیبنده انسان است. هر قدر چیزی ارزشمند و گران قیمت باشد به همان اندازه نگهداری از آن سخت و مشکل می‌گردد.
بر همین اساس بر آن شدیم تا به بررسی راهکارها و موانع ایجاد مودت در جامعه اسلامی از منظر آیات و روایات بپردازیم و برای این منظور با دکتر سید محمد مهدی جعفری مترجم و شارح کتاب شریف نهج‌البلاغه به گفتگو پرداختیم که حاصل آن را در ادامه می‌خوانید:
دکتر سید محمد مهدی جعفری در گفتگو با خبرنگار مهر، اظهار داشت: جامعه‌ای که در میان افرادش محبت و مودت نباشد مانند ساختمانی است که با سنگ و آجر و مانند آن ساخته شده بدون اینکه ملاتی بین آنها سنگ و آجرها باشد، چنین ساختمانی قطعاً از هم می‌پاشد. ملات اصلی همبستگی هر جامعه‌ای مودت و محبت است. قرآن کریم در این باره می‌فرماید: «واذکروا نعمت الله علیکم اذ کنتم اعداء فالف بین قلوبکم» یادآور شویدد نعمت خدا را آنگاه که با یکدیگر دشمن بودید پس او الفت را در دل‌هایتان قرار داد. خداوند متعال خطاب به جامعه مسلمان می‌فرماید شما با هم دشمن بودید اما با آمدن اسلام و بعثت پیامبر گرامی اسلام به افرادی با محبت و مودت نسبت به یکدیگر تبدیل شدید.
وی افزود: رسول خدا (ص) با توجه به شرایطی که در مکه داشتند ناچار شدند به یثرب هجرت کنند، از آنجا که مسلمانان مکه روحیه خاص خود را داشتند و مردم یثرب نیز روحیه دیگری داشتند از این جهت رسول خدا برای ایجاد الفت در میان این دو جامعه مسئله برادری را مطرح کردند.
این نویسنده با بیان اینکه قرآن کریم راهکارهایی را برای از بین بردن موانع مودت و محبت در جامعه ارائه می‌کند اضافه کرد: به عنوان مثال در آیه ۳۱ سوره آل عمران می‌فرماید: «قل ان کنتم تحبون الله فاتبعونی یحببکم الله و یغفر لکم ذنوبکم والله غفور رحیم» خداوند خطاب به پیامبر (ص) می‌فرماید بگو اگر وجود شما طوری است که واقعاً خدا را دوست دارید از من پیروی کنید تا اینکه در نتیجه این پیروی خداوند نیز شما را دوست بدارد و گناهانتان را بیامرزد که خداوند بسیار آمرزنده و مهربان است. در نهایت در آیه ۱۳۴ سوره آل عمران می‌فرماید: «الذین ینفقون فی السراء و الضراء و الکاظمین الغیظ و العافین عن الناس والله یحب المحسنین» این آیه اشاره می‌کند به اینکه خداوند محسنین را دوست می‌دارد و محسنین را با سه ویژگی اهل انفاق، مهارکننده خشم خود و گذشت از مردم معرفی می‌کند. از منظر قرآن نیکوکاران کسانی هستند که انفاق می‌کنند و وقتی از دست دوست یا دشمن خشمگین می‌شوند خشم خود را فرو می‌خورند و مهار می‌کنند و کسانی که از بدی مردم گذشت می‌کنند. بنابراین بهترین راه از میان برداشتن موانع مودت و محبت در جامعه به استناد قرآن کریم انفاق، کظم غیظ و عفو است.
آیت الله طالقانی این سه اصل قرآنی را مظاهر تقوا معرفی می‌کنند و می‌فرمایند: سه اصل انفاق، کظم غیظ و عفو از مردم انسان را به مقام احسان که برترین مقام انسانی است می‌رساند
وی افزود: آیت الله طالقانی این سه اصل قرآنی را مظاهر تقوا معرفی می‌کنند و می‌فرمایند: سه اصل انفاق، کظم غیظ و عفو از مردم انسان را به مقام احسان که برترین مقام انسانی است می‌رساند. این سه اصل در حقیقت مظاهر تقوا است و به انواع و مراتب نیکی و خیر گسترش پیدا می‌کند.
جعفری با استناد به آیات قرآن کریم بیان کرد: خداوند متعال در آیه ۹۱ سوره مائده به برخی دیگر از موانع مودت در جامعه اشاره کرده و می‌فرماید: «انما یرید الشیطا ان یوقع بینکم العداوه و البغضاء فی الخمر و المیسر و یصدکم عن ذکر الله و عن الصلاه فهل انتم منتهون» شیطان قصد آن دارد که به وسیله شراب و قمار، میان شما عداوت و کینه برانگیزد و شما را از ذکر خدا و نماز بازدارد پس آیا شما از آن دست برمی‌دارید؟. نماز و ذکر پیوند بین انسان با خدا است، پیونده ذره بی‌نهایت ریز با وجود بی‌نهایت بزرگ. بنابراین شراب، قمار و دور شدن از نماز و یاد خداوند عواملی هستند که سبب کینه‌توزی در جامعه و از بین رفتن مودت و محبت می‌شوند.
امیرالمومنین (ع) محبت و مودت در جامعه را عامل سرافرازی و موفقیت هر جامعه‌ای معرفی می‌کنند
این نویسنده با بیان اینکه در نهج‌البلاغه نیز از این دست اشارات بسیار است تصریح کرد: از جمله در خطبه قاصعه آنجا که امیرالمومنین (ع) احوال گذشتگان را برمی‌شمارد و می‌فرماید: روزگاری که اینها با هم همبستگی داشتند، به یکدیگر محبت داشتند، با هم دوست بودند و با مودت با یکدیگر برخورد می‌کردند آقای دنیا بودند و بر دنیا حکومت می‌کردند اما همین که در میانشان دشمنی و اختلاف افتاد باعث شد به قهقرا بروند و سقوط کنند و جامعه‌شان از هم بپاشد. در این عبارت امیرالمومنین (ع) محبت و مودت در جامعه را عامل سرافرازی و موفقیت هر جامعه‌ای معرفی می‌کنند و در مقابل کینه‌توزی و اختلاف و دشمنی افراد جامعه را سبب از هم پاشیدن و انحطاط جوامع بشری می‌دانند.
وی ادامه داد: امام، باز در خطبه ۲۳ نهج‌البلاغه می‌فرمایند: «و من تلن حاشیته یستدم من قومه الموده» هر کس با اطرافیان خود به مدارا و نرمخویی رفتار کند همواره دوستی و مودت آنان را نصیب خود ساخته است. بر اساس فرمایش امیرالمومنین (ع) نرمش و نرمخویی با دیگران جلب کننده مودت و دوستی آنان است و هر کس نسبت به اطرافیان و جامعه خود نرمش داشته باشد مودت و دوستی پایداری از افراد جامعه به دست می‌آورد، بنابراین یکی دیگر از راهکارهای ایجاد مودت در جامعه و از بین بردن موانع آن نرمخویی نسبت به یکدیگر است.
جعفری اضافه کرد: امیرالمومنین علی (ع) همچنین در حکمت ششم نهج‌البلاغه می‌فرمایند: «و البشاشه حباله الموده، خوش‌رویی دام محبت و مودت است. انسان وقتی با اطرافیان خود در جامعه خوشرو باشد و مسائل را با خوش‌رویی و بشاشت حل کند مودت دیگران را به دست می‌آورد. آن حضرت در حکمت ۲۱۸ نهج‌البلاغه به یکی از موانع ایجاد محبت اشاره کرده و می‌فرمایند: «حسد الصدیق من سقم الموده» حسادت به دوست به خاطر بیماری و نقصان در مودت است. اگر دوستی نسبت به دوست خود و فردی در جامعه نسبت به فرد دیگر حسادت بورزد نشان دهنده این است که مودت و محبت در میانشان بیمار و ناقص است و دوستی و مودت حقیقی در میانشان نیست. بر این اساس حسادت یکی از موانعی است که نمی‌گذارد مودت و محبت حقیقی در جامعه حاکم شود.
برترین روشنی چشم سرپرستان و زمامداران یک جامعه باید نهادینه کردن عدالت در جامعه و آشکار ساختن مودت و دوستی آحاد مردم جامعه باشد
این نویسنده با اشاره به فرمان امیرالمومنین (ع) به مالک اشتر گفت: حضرت در فرمان به مالک اشتر در نامه ۵۳ نهج‌البلاغه می‌فرمایند: «و ان افضل قره عین الولاه استقامه العدل فی البلاد و ظهور موده الرعیه و انه لاتظهر مودتهم الا بسلامه صدورهم» و باید که بهترین مایه شادمانی والیان برپای داشتن عدالت در بلاد و پدید آمدن دوستی در میان افراد رعیت باشد و این دوست پدید نیاید مگر به سلامت دل‌هایشان. از دیدگاه امیرالمومنین (ع) برترین روشنی چشم سرپرستان و زمامداران یک جامعه باید نهادینه کردن عدالت در جامعه و آشکار ساختن مودت و دوستی آحاد مردم جامعه باشد و این دوستی و مودت در میان شهروندان آشکار نمی‌شود مگر اینکه دل‌هایشان سالم باشد. منظور از اینکه می‌فرماید دل‌هایشان سالم باشد این است که مردم نسبت به زمامدار هیچ گونه بدبینی نداشته باشند. زمامدار کار خلافی نکرده باشد، تبعیضی قائل نشده باشد، به افراد ظلم نکرده باشد و حقوق شهروندان را پایمال نکرده باشد که اگر چنین باشد دل‌های مردم نسبت به زمامدار صاف و سالم می‌شود و هیچ گونه ناراحتی و کینه‌ای در آن جای نمی‌گیرد. زمامدار باید به گونه‌ای رفتار کند که اگر مسئله‌ای برای مردم پیش آمد بتوانند اعتراض و انتقاد کنند و زمامدار نیز با سعه‌صدر و خوش‌رویی و محبت به اعتراض و انتقاد مردم پاسخ دهد، اگر خلافی مرتکب شده از مردم عذرخواهی کند و از آن برگردد و اگر خلافی نبوده و در نظر شهروندان خلاف به نظر رسیده مسئله را برای آنها روشن کند تا مردم از حالت بدبینی خارج شوند. اگر زمامداران و سرپرستان جامعه به این نکات و دستورالعمل‌ها عمل کنند افراد جامعه نیز نسبت به آنها مودت و محبت پیدا می‌کنند و در هنگام نیاز به یاری آنها می‌شتابند و به این وسیله محبت و مودت و همبستگی در جامعه جریان پیدا می‌کند.
جعفری گفت: همانطور که خداوند متعال در آیه ۳۱ سوره آل عمران شرط دوست داشتن بندگان را اطاعت از فرمان‌های الهی معرفی می‌کند و می‌فرماید اطاعت از رسول خدا (ص) که همان اطاعت از خداوند است الفت و محبت را در میان شما ایجاد می‌کند و باعث همبستگی شما با یکدیگر می‌شود و در نتیجه خداوند نیز شما را دوست می‌دارد، همه دستورهای الهی به نفع انسان است و دوست داشتن خداوند به معنای رساندن افراد یک جامعه به هدف‌های والای انسانی، همبستگی با یکدیگر و پیشرفت در همه امور است. در ادامه آیه می‌فرماید: «و یغفر لکم ذنوبکم»، انسان وقتی در جامعه مرتکب گناه می‌شود آثار گناه در جامعه باقی می‌مانند و یکی از بزرگترین آثار گناه اختلاف افراد با یکدیگر است، اختلافی که باعث می‌شود همه با هم به دشمنی و کینه‌توزی بپردازند و در نهایت جامعه از هم بپاشد. اما اگر همه افراد سعی کنند از فرمان‌های الهی اطاعت و پیروی کنند خداوند نیز گناهان آنها را می‌آمرزد و آثار آن گناهان را از بین می‌برد. این بهترین و بزرگترین راهکار ایجاد مودت از دیدگاه اسلامی و از منظر قرآن کریم، امیرالمومنین (ع) و همه بزرگان دین است.
این نویسنده اظهار داشت: از جمله فرمان‌های الهی که بسیار بر آن تاکید شده همان ویژگی‌هایی است که در آیه ۱۳۴ سوره آل عمران به آن اشاره شده است؛ انفاق، کظم غیظ و عفو. انفاق به معنای گداپروری نیست بلکه هر انسانی چه در زندگی خود توانگر باشد و چه نباشد باید به دیگران به خصوص به خویشاوندان و نزدیکان خود یاری برساند، انفاق از ماده نفق به معنای راه زیرزمینی است بنابراین انفاق به این معنا است که انسان به وسیله قلب، اندیشه و باورهایش یک راهی میان خود و دیگران ایجاد کند، راهی که ناهمواری‌ها و کمبودها را جبران می‌کند.
وی در پایان خاطرنشان کرد: در جامعه ممکن است بسیاری از افراد از روی عصبانیت مرتکب کارهایی بشوند، انسان در چنین مواقعی نباید و در مقابل کسانی که ناراحتی و گرفتاری‌هایی دارند و خواه و ناخواه گرفتار عصبانیت می‌شوند با عصبانیت متقابل رفتار کند بلکه باید خشم خود را فروخورده و آن را مهار کند. عفو و گذشت نسبت به مردم نیز خمیرمایه اصلی همبستگی اجتماعی است. اگر عفو و گذشت در جامعه نباشد هیچ اجتماعی برپای نمی‌ماند و الفت و محبت از بین می‌رود. همانطور که آیت الله طالقانی فرمودند این سه اصل مظاهر تقوا هستند و باعث می‌شوند جامعه نیکوکار شود و نتیجه نیکوکاری هم این است که خداوند نیکوکاران را دوست دارد و آنها را به هدف والای انسانی می‌رساند. بنابراین جبران همه کمبودها، ناراحتی‌ها و حتی ظلم‌ها در جامعه امروز ما با برپاداشتن و عملی کردن این سه اصل است. باید کمبودها، ناراحتی‌ها و گرفتاری‌های مردم را شناسایی کرد و هر کس در هر مرتبه‌ای که قرار دارد به قدر وسع خود به رفع آنها اهتمام بورزد. به قول حضرت حافظ با دوستان مروت با دشمنان مدارا.