به گزارش خبرنگار مهر، این روزها سی اُمین دوره هفته کتاب جمهوری اسلامی ایران فرا رسیده است و در محافل فرهنگی سخن از کتاب و کتابخوانی است. علیرضا خاتم در یادداشتی که در اختیار مهر قرار داده است به تبیین اهمیت کتابخوانی در قرآن و از منظر اسلام پرداخته است که در ادامه با هم می‌خوانیم:
کتاب و کتابخوانی در اسلام از اهمیت بسزایی برخوردار است و قرآن و روایات اسلامی، انسان را به مطالعه کتاب تشویق کرده اند. آدمی در سایه کتاب می‌تواند قله‌های انسانیت را فتح کند.
اسلام به عنوان آخرین و کامل‌ترین دین، بیش از هر مکتب و مسلکی به مقوله علم و علم آموزی اهمیت داده است؛ چنان که پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «طَلَبُ الْعِلْمِ فَرِیضَةٌ عَلَی کُلِّ مُسْلِمٍ أَلَا وَ إِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ بُغَاةَ الْعِلْمِ؛ [۱] علم آموزی بر هر انسانی واجب است. همانا خداوند علم آموزان را دوست دارد.»
یکی از بهترین راه‌های علم آموزی، کتاب و کتابخوانی است و از این جهت با بررسی اجمالی روایات اسلامی، مشاهده می‌شود که اهل بیت علیهم السلام با بیانات زیبای خود اهمیت این مساله را منعکس کرده اند.
پژواک کتاب در آئینه روایات اسلامی
امام علی (ع) که امیر بیان و سخنوری است، کتاب را بهترین سخنگو توصیف کرده [۲] و کتابخانه را بوستان حقیقی اندیشمندان معرفی نموده است. [۳]
کتاب، عامل آرامش ابدی
تلاش‌های آدمی در دنیا برای رسیدن به آرامش است. به سختی کار می‌کند تا ثروتی به دست آورد و با آن آرامشی برای خود و عزیزانش فراهم کند. اگر بپذیریم که ثروت آرامش می‌آورد، ولی به قطع و یقین این آرامش در یک زمینه خواهد بود و نه در تمام زوایای زندگی و از طرفی تضمینی بر دائمی بودن آن وجود ندارد و این در حالی است که امیرالمومنین علیه السلام فرمودند: هر کس که با کتاب‌ها آرامش یابد، هرگز راحتی و آسایش از او سلب نمی‌گردد. [۴]
پژواک نویسندگی در آئینه روایات اسلامی
نویسندگی و نوشتن کتاب آنچنان پراهمیت است که امام صادق (ع) آن را یکی از نعمت‌های الهی برمی‌شمارد و خطاب به یکی از اصحاب خود می‌فرماید: در نعمت‌هایی که خداوند به انسان داده است بیندیش …از جمله این نعمت‌ها نویسندگی کتاب است که اخبار گذشتگان را به بازماندگان و از بازماندگان به آیندگان می‌رساند. به سبب آن است که دانش‌ها و آداب و… در کتاب‌ها جاویدان می‌ماند. [۵]
فواید نویسندگی در آئینه روایات اسلامی
در بیانات اهل بیت علیهم السلام برای نویسندگی و کتابت کتاب، ثمرات و فواید زیادی بیان شده است که به ۳ مورد از آنها اشاره می‌کنم:
۱- انتشار علم به دیگران
زکات علم، در انتشار آن میان دیگران است. [۶] امام صادق علیه السلام خطاب به «مفضل» فرمودند: بنویس و علم خود را میان برادرانت منتشر ساز، پس هرگاه از دنیا رفتی کتاب‌هایت را برای فرزندانت به ارث بگذار؛ زیرا زمانی خواهد آمد که مردم جز با کتاب‌هایشان همدم و همنشین نشوند. [۷]
۲- حفظ علم
امیرالمومنین علی علیه السلام فرمودند: عقل دانشمندان در نوشته‌های ایشان آشکار می‌شود [۸] و از آنجا که علم با نوشتن حفظ می‌شود [۹] پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله فرمودند: علم را با نوشتن به بند بکشید [۱۰] و پیش از فرا رسیدن مرگ علما و اندیشمندان بنویسید؛ چراکه با مرگ ایشان علمشان نیز اگر نوشته نشده باشد از بین می‌رود. [۱۱]
۳- پاداش اخروی
در روایات اسلامی برای نویسندگی علاوه بر فواید دنیایی، ثمرات اخروی بسیاری قرار داده شده است. به عنوان مثال پیامبر رحمت صلی الله علیه و آله فرمودند: هرگاه مؤمن از دنیا رود و یک برگ‌نوشته علمی از خود بجای گذارد روز قیامت آن برگ میان او و آتش پرده‌ای شود و خداوند تبارک و تعالی در قبال هر حرف که روی آن نوشته شده، شهری هفت برابر وسیع‌تر از دنیا به او خواهد بخشید. [۱۲]
اهمیت وجود کتاب در خانه
اگرچه کتابخانه های بسیاری در شهرها و محل زندگی ما وجود دارند و انسان می‌تواند از آنها استفاده کند ولی وجود کتاب و کتابخانه در منزل دارای اهمیت بسزایی است و اشخاص باید کتاب را در سبد خرید خود قرار دهند.
روایات اسلامی نیز به خرید و نگهداری کتاب در منزل سفارش کرده اند که به ۲ نمونه از آن اشاره می‌کنم:
۱- امام صادق علیه السلام فرمودند: کتاب‌های خود را حفظ کنید که به زودی به آنها نیازمند خواهید شد. [۱۳]
۲- امام صادق علیه السلام فرمودند: روزگار پر از فتنه‌ای بر مردم خواهد شد که جز به کتاب‌هایشان انس و آرامش نگیرند. [۱۴]
نکته: اینگونه نیست که مطالعه هر کتابی مفید باشد. از آنجایی که بعضی از کتاب‌ها گمراه کننده هستند، به حکم عقل و شرع باید از مطالعه آنها اجتناب شود. برای انتخاب کتاب مناسب حتماً باید یک شاخصه کلی را که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به ما فرمودند در نظر بگیریم و آن مفید بودن است؛ [۱۵] یعنی باید بیندیشیم که آیا مطالعه این کتاب برای من نفعی خواهد داشت؟
کلام آخر: اگرچه قیمت کتاب در کشور بالا رفته و تهیه آن را برای بسیاری از مردم سخت کرده و رفته رفته از سبد خرید مردم حذف کرده است ولی امروزه با پیشرفت‌های صورت گرفته، برای مطالعه و کتابخوانی، می‌توان از کتابخانه‌های دیجیتالی نیز استفاده کرد.
برای کشوری مثل ایران که از تمدن غنی اسلامی بهره می‌برد و با توجه به سابقه علم و دانشش که بیش از بسیاری از کشورهای جهان است، پایین بودن سرانه مطالعه هر ایرانی جای بسی تأسف دارد. این آمارهای نگران کننده باید مسئولین را به یک اقدام جهادی در جهت ارتقای سرانه مطالعه ملزم کند.
پی نوشت
[۱] بصائر الدرجات، ج ۱، ص ۲.
[۲] غرر الحکم، ص ۷۱۸.
[۳] همان، ص ۵۴.
[۴] همان، ۵۹۸.
[۵] توحید مفضل، ص ۷۹.
[۶] غرر الحکم، ص ۳۹۰.
[۷] کافی، ج ۱، ص ۵۲.
[۸] غرر الحکم، ص ۴۶۷.
[۹] کافی، ج ۱، ص ۱۲۹.
[۱۰] تحف العقول، ص ۳۶.
[۱۱] مکاتیب الرسول، ج ۱، ص ۳۶۱.
[۱۲] امالی صدوق، ص ۳۷.
[۱۳] کافی، ج ۱، ص ۵۲.
[۱۴] همان.
[۱۵] بحارالانوار، ج ۸۳، ص ۱۸.