خبرگزاری مهر - گروه استانها: استان کرمان ۱۸ گسل اصلی و صدها گسله دارد که از شمال تا جنوب استان را در برگرفته است این در حالیست که مدت‌ها از چرخه زمین لرزه‌های بالای ۶ ریشتر کرمان گذشته و هر چند زمین لرزه قابل پیش بینی نیست اما مسلماً پیشگیری از خسارت‌ها امری در دسترس محسوب می‌شود، فرونشست زمین در کنار خطر زمین لرزه می‌تواند شهر کرمان را در مقابل چالش جدی قرار دهد.
هم اکنون به دلیل کاهش آب‌های زیر زمینی شاهد بحرانی شدن دشت‌های استان کرمان در مقابل فرو نشست هستیم که البته شهر کرمان بیشترین خطر را در این به خود اختصاص داده است و دقیقاً در دشت‌های جنوبی و حومه شهر کرمان نرخ فرو نشست رکورد این پدیده در استان را شکسته است.
نرخ سالانه افت ۲۷ سانتیمتری زمین در جنوب شهر کرمان
نرخ فرونشست در جنوب کرمان به ۲۷ سانتیمتر در سال می‌رسد و هم اکنون میزان فرونشست در میدان گنجعلیخان در سال ۴ سانتیمتر است و دقیقاً در همین منطقه اکثر بناهای تاریخی کرمان قرار دارد و می‌تواند خسارت‌های بسیار سنگینی ایجاد کند.
البته فرونشست در شهر کرمان مانند دشتها ناشی از برداشت بی رویه آب برای کشاورزی نیست، بلکه آب‌های زیر سطحی که سال‌ها بر حجم آنها افزوده شده است بعد از توسعه شبکه فاضلاب و پمپاژ آب کاهش می‌یابد و خطر فرو نشست را ایجاد کرده است.
نه تنها آثار تاریخی کرمان بلکه بقیه مناطق نیز در معرض خطر فرونشست هستند، پایین رفتن آب‌های زیر سطحی بعد از اجرای شبکه فاضلاب و وجود قنات‌های متروکه در شهر نیز وضعیت را بحرانی می‌کند.
مشکلی که در کرمان روی داده است طی یک دهه گذشته شتاب گرفته است و در شهری کویری که آب شرب نیز با اما و اگر تأمین می‌شود آب زیر پای مردم را خالی می‌کند.
مشکلی که در کرمان روی داده است طی یک دهه گذشته شتاب گرفته است و در شهری کویری که آب شرب نیز با اما و اگر تأمین می‌شود آب زیر پای مردم را خالی می‌کند
نکته جالب توجه اینکه در هر قسمت از شهر کرمان حفاری انجام شود آب حداقل در فاصله ۹ متری زمین قرار گرفته است.
خالی کردم این آب‌ها در قالب پمپاژ آب‌های زیر زمینی و یا افت سطح این آب‌ها، لایه‌های زیر زمین شهر را از بین می‌برد و فضاهای خالی ایجاد می‌کند که خطر قنات‌های متروکه زیر پوست شهر را تشدید می‌کند و فرو نشست بالقوه می‌شود.
مردم کرمان هر از چند گاهی فرونشست‌های مختلفی در کرمان می‌بینند که خودروها و یا ساختمان‌ها را می بلعد و این مشکل در صورت عدم چاره اندیشی تشدید خواهد شد اما این روزها کمتر مدیری در کرمان از این مساله به عنوان یک مخاطره یاد می‌کند و مشخص نیست برنامه مسئولان شهری که زلزله خیز است و بافت زیر شهر نیز اینچنین سست است چیست؟
قنات‌های نامرئی زیر شهر کرمان / اطلس قنات‌ها وجود ندارد
قنات‌های قدیمی کرمان نیز آتش زیر خاکستر شده‌اند، شبکه قنات‌های کرمان بین ۱۰۰ تا ۲۵۰ سال قدمت دارند که البته همگی متروک شده‌اند و حالا حفره‌های خالی در زیر شهر وجود دارد و نکته‌ای که ریسک را بالا می‌برد این است که مشخص نیست این قنات‌ها کجا هستند و هیچ اطلسی در خصوص قنات‌های کرمان وجود ندارد.
حالا فرونشست زمین که اکثراً در حومه جنوب کرمان است در حال نزدیک شدن به مناطق مسکونی شهر کرمان نیز هستند. مهمترین اقدام برای جلوگیری از مخاطرات مشخص شدن مسیر قنات‌های در شهر کرمان است که این کار بی نتیجه رها شده و بودجه‌ای در این زمینه اختصاص نیافته و همه چیز به پیش آمدها سپرده شده است.
کرمان سابقه ثبت نخستین فرونشست گسترده زمین را دارد که نماد آن در دشت اختیار آباد هم اکنون قابل مشاهده است و فروچاله ای بسیار عظیم در این منطقه ایجاد شده است که البته این مساله نیز در شمال غرب شهر کرمان روی داده است.
دشت‌های جنوبی استان کرمان مملو از شکاف شد
از سوی دیگر برداشت‌های بی رویه آب زیر زمینی که معادل ۱.۱ میلیارد مترمکعب آب در سال است در جنوب استان کرمان نیز فاجعه آفریده است، بعد از سیل زمستان سال گذشته در جنوب کرمان بسیاری از روستاهای شهرستان‌های جنوبی از عنبرآباد تا رودبار دچار شکاف‌های بسیار عظیم و طولانی شدند به طوری که مردم دیگر قادر به کشاورزی در برخی مناطق نیستند، همین مساله بعد از سیل رفسنجان در حومه و دشت رفسنجان ایجاد شده است اما طی ماه‌های اخیر هیچ اقدامی برای مطالعه و یا بررسی مخاطرات این شکاف‌های عظیم نیز صورت نگرفته است.
شیارهای دشت‌های کرمان از دهه هشتاد شروع شده و تقریباً تمام مناطق را در برگرفته است.
فرونشست زمین در کرمان باید مطالعه شود
مدیرکل سازمان زمین شناسی استان کرمان در این خصوص به خبرنگار مهر می‌گوید: در کنار برداشت بی رویه از آب‌های زیر زمینی که دلیل اصلی فرونشست در دشت‌های استان کرمان است در شهر کرمان، شبکه قنات‌های متروکه، بالا آمدن آب‌های زیر زمینی و افت این آب‌ها پس از اجرای شبکه فاضلاب مخاطره آمیز است.
وی گفت: زیر شهر کرمان ساختار سنگی مانند وجود دارد که جلوی جذب آب را گرفته و به دلیل وجود چاه‌های جذبی در سال‌های گذشته سطح آب‌های بالا آمده و لایه‌های خاک را فرا گرفته است اما بعد از اجرای شبکه فاضلاب و پایین رفتن سطح این آب‌ها لایه‌های خاک دچار افت خواهند شد و این فضای خالی مشکل ساز می‌شود.
مدیرکل سازمان زمین شناسی استان کرمان گفت: بعد از اجرای شبکه فاضلاب و افت آب‌های زیر زمینی در کرمان فرو نشست در یک بازه زمانی روی می‌دهد که باید در این زمینه مطالعات انجام شود که نرخ فرونشست چگونه خواهد بود که می‌توان در این زمینه با اقداماتی کنترل کرد.
وی بیان کرد: قبل از استفاده از شبکه فاضلاب این مطالعات و اقدامات باید انجام شود که البته هنوز در این زمینه اقدامی نشده است.
بر اساس مطالعاتی که در سال گذشته در استان کرمان انجام شد گزارش‌ها نشان می‌دهد که بیشترین میزان فرو نشست در مناطق پیرامونی شهر کرمان وجود دارد
وی عنوان کرد: بر اساس مطالعاتی که در سال گذشته در استان کرمان انجام شد گزارش‌ها نشان می‌دهد که بیشترین میزان فرو نشست در مناطق پیرامونی شهر کرمان وجود دارد که نرخ قابل توجه فرونشست و حدود ۲۷ سانتیمتر در سال ثبت در این مناطق شده است.
وی با تاکید بر اینکه در مناطق جنوب شهر کرمان بیشترین مشکل وجود دارد گفت: برداشت بی رویه آب‌های زیر زمینی یکی از دلایل جدی بروز فرو نشست در مناطق مختلف به خصوص جنوب استان است.
وی بیان کرد: تاریخچه این فرونشست‌ها در سنوات گذشته ثبت شده است و از دشت رفسنجان این گزارش‌ها شروع شد و به مرور زمان در دشت‌های دیگر نمایان شد.
محمد قربانی، دانش آموخته معماری در این خصوص به خبرنگار مهر می‌گوید: ساختار زمین کرمان شنی و درشت دانه است و آب‌های زیر زمینی این فضا را پر کرده‌اند همچنین قنات‌های متروکه شهر نیز که در گذشته آب مورد نیاز را تأمین می‌کردند حالا مملو از آب فاضلاب هستند، اجرای شبکه فاضلاب کرمان هر چند ضروری است اما باید با مطالعه اجرا شود زیرا با خالی شدن آب‌ها لایه‌ها و فضاهای خالی در زیر زمین بسیار مشکل ساز می‌شوند.
وی گفت: هر گونه اقدام در این زمینه باید با کار علمی انجام شود تا شاهد کمترین بروز حادثه بر اثر فرونشست باشیم، ضمن اینکه با توجه به زمین لرزه‌های متعدد در کرمان این حفره‌های خالی در زمان بروز زمین لرزه می‌توانند منجر به رانش زمین شود.
وی گفت: هم اکنون آب در برخی از مناطق کرمان آنقدر بالا آمده که زیر زمین خانه‌ها کاملاً نمور شده و سازه‌ها آسیب دیده است و این نشانی از مسائلی است که مطرح می‌شود و سال‌ها در مورد آن هشدار داده می‌شود.
وی در خصوص فرو نشست در دشت‌های کرمان نیز گفت: در استانی که کمترین میزان بارندگی سالانه دارد بیشترین میزان باغ قرار دارد و نتیجه آن برداشت آب زیر زمینی است زیرا در این استان به تعداد انگشتان یک دست هم سد وجود ندارد و اگر هم سد احداث شده شبکه آبیاری کشاورزی آنها احداث نشده است.
وی گفت: برداشت منفی از آبخوان‌ها حالا سطح دشت‌های کرمان را هر سال کمتر می‌کند به طوری که در برخی از دشتها فوندانسیون موتور پمپ‌ها چند متر بالا آمده است.
فرونشست یکی از چالش‌های پیش روی سال‌های آینده کرمان است که از امروز نشانه‌های آن به وضوح دیده می‌شود اما متأسفانه علیرغم هشداری فراوان کاری برای کنترل آن انجام نمی‌شود.