به گزارش خبرنگار مهر، کتاب «کیفیت نزول آیات سوره‌های قرآن کریم» اثر محمد خامه گر است که به همت پژوهشکده اسلام تمدنی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تهیه و به همت نشر این پژوهشگاه در ۳۲۱ صفحه منتشر شد.
در دوران معاصر موجی از پژوهش‌های قرآنی به بررسی روشمندانه و جداسازی اطلاعات صحیح از سقیم دوران گذشته اختصاص یافته و نتایج آن معضلات متعددی را از مطالعات قرآنی حل کرده است که اثر آن در فهم و تفسیر دقیق‌تری از آیات زندگی آفرین قرآن کریم نمودار شده است.
اثر پیشرو با هدف تبیین نظریه نظم نزولی قرآن کریم به رشته تحریر درآمده است. نگارنده با بهره گیری از دقایق و ظرایف کاربردهای قرآنی، روایات صحیح، گزارش‌های تاریخی معتبر، دلایل عقلی و مقایسه هوشمندانه و روشمندانه این اطلاعات در کنار با یکدیگر، به بررسی دیدگاه‌های گوناگون درباره سوره‌های قرآن کریم پرداخته و ضمن رد دیدگاه آیات مستثنیات (آیه‌های مکی سوره‌های مدنی و آیات مدنی سوره‌های مکی) از نزول یکباره اغلب سوره‌های قرآن کریم و نزول پیاپیِ قسمت‌های یک سوره در یک بازه زمانی مشخص به ویژه سوره‌های بزرگ مانند سوره بقره دفاع کرده و موارد استثنا را گوشزد کرده است. در ادامه، فرایند شناسایی روشمند نزول سوره‌ها با تبیین اصول و قواعد نزولی سوره‌ها با ذکر نمونه‌های گوناگون گزارش شده و در پایان نیز سوره‌های انسان و علق به عنوان دو نمونه به تفصیل بررسی گردیده و دیدگاه‌های مخالف به تیغ نقد رانده شده است.
ساختار اثر
این اثر در پنج فصل تألیف شده است؛ در فصل اول روش‌های نزول سوره‌های قرآن در روایات تبیین شده و دیدگاه مفسران درباره کیفیت نزول سوره‌های قرآن نیز تشریح و سپس کارکردهای شناسایی واحدهای نزول به سوره‌های قرآن نیز مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
نویسنده در دومین فصل از این اثر که با عنوان «ادله نزول پیوسته آیات سوره‌های قرآن کریم» به رشته تحریر درآمده، پس از بیان انسجام متنی سوره‌های قرآن، به وحدت غرض هر سوره قرآن، ضرورت هماهنگی اسلوب بیانی قرآن با اصول عقلایی محاوره، آیات دلالت کننده بر نزول سوره‌های قرآن، نزول ترتیلی قرآن کریم، روایات نزول سوره دو بسمله و روایات ترتیب نزول می‌پردازد.
«نقد دلایل نظریه نزول پراکنده آیات سوره‌های قرآن» عنوان سومین فصل از کتاب حاضر است که در این فصل، ضمن نقد دلالت برخی آیات بر نزول پراکنده آیات قرآن، به نقد روایات نزول قرآن به صورت آیات پراکنده پرداخته شده و در ادامه نقد روایات چینش آیات بر خلاف ترتیب نزول، تبیین و نقد وجود آیات مستثنیات در سوره‌های مکی و مدنی و نقد دلالت روایات اسباب نزول بر نزول تدریجی سوره تشریح شده است.
در فصل چهارم به «فرایند شناسایی روشمند کیفیت نزول سوره‌های قرآن» اشاره شده که در این راستا، پس از تعیین مشخصات نزولی سوره، قرائن نزول یکباره سوره و قرائن نزول پیاپی آیات سوره و قرائن نزول پراکنده آیات سوره بررسی شده است.
در پنجمین آخرین فصل از این کتاب به بررسی روشمند کیفیت نزول آیات سوره قرآن پرداخته شده است. در این فصل پس از بررسی مشخصات نزولی سوره‌های علق و انسان، دلایل طرفداران نزول یکباره و نزول پراکنده آیات سوره‌های این دو سوره بررسی شده است.
وجود احکام شرعی در سوره‌های مکی
یکی از حقایقی از نکات بدیهی تاریخ صدر اسلام است، این است که از میان فروع دین تنها نماز در مکه واجب شده و احکام دیگر شرعی مانند زکات و روزه در مدینه واجب است. از این رو برخی مفسران معتقدند اگر در سوره‌های مکی در متن یک آیه یکی از احکام شرعی مانند زکات که در مدینه واجب شده است، ذکر گردد، بدون تردید آن آیه در مدینه نازل شده و سپس در سوره مکی قرار داده شده است.
بر خلاف روش این دسته مفسران، آیت الله جوادی آملی به جای آنکه آیات مکی مربوط به احکام شرعی را از آیات مستثنیات محسوب کند، بر این نکته تأکید می‌کند که اگر سوره در مکه نازل شده باشد، اصل بر این است که واژه مذکور به معنای احکام شرعی واجب است.
با توجه به دلایلی که بر نزول یکپارچه سوره‌ها و عدم نزول پراکنده آیات دلالت دارند، بدون تردید در تحلیل آیات الاحکام سوره‌های مکی فقط دیدگاه آیت الله جوادی آملی قابل قبول است.