خبرگزاری مهر -گروه هنر-علیرضا سعیدی: چارچوب فعالیتی هنرمندان فعال در حوزه موسیقی ملی از گذشته تا به امروز مملو از آثار ماندگار و شنیدنی است که همچنان بعد از گذشت سال‌ها و شاید دهه‌ها از تولید و عرضه آنان به مخاطب توانسته در روح و جان شنوندگان فهیم و فرهیخته موسیقی ایرانی جا خوش کند. عرصه‌ای بی‌بدیل که سرشار از آثار درخشان و ممتازی است که برای توصیف هر یک از این مجموعه‌ها و قطعات باید کتاب‌ها و مقالات و پژوهش‌های فراوانی نوشت تا شاید ذره‌ای به ارزش این آثاری که در این سال‌ها تبدیل به گمشده‌های موسیقی کشورمان شده‌اند، پی برد.
ارزش‌هایی مملو از علاقه و مهر مفاخر موسیقی ایران به هنر و ادبیاتی که در سال‌های نه چندان دور رفاقتی عمیق‌تر و صمیمانه‌تری را نشان داده و موجب می‌شد تا تماشاگران و مخاطبان این گونه موسیقایی همچون سایر گونه‌های موسیقی که در نظام اقتصادی موسیقی ایران به فعالیت مشغول بودند، نه تنها حرف‌های زیادی برای گفتن داشته، بلکه در مقاطعی هم گوی سبقت از موسیقی‌های تجاری و سرگرم‌کننده ایران زمین را در حوزه تماشاگر بربایند و فضایی فراهم سازند تا مخاطبان ایرانی به معنا و مفهوم مطلق کلمه از موسیقی‌هایی لذت ببرند که ثمره شنیدن آنها چیزی جز ارتقای فرهنگ و افزایش آگاهی آنان از هنر و ادبیات و فرهنگ ایران زمین نداشت.
در سال‌های اخیر شیوع نابهنگام کرونا و پس از آن اتفاقات اخیر کشور خلاء تولید این گونه‌های موسیقایی بیش از گذشته نمایان کرد و نشان داد که آثار تولیدشده پیشین چه گنجینه‌های نابی بودند
اگرچه در تعریف و تشریح آنچه بر موسیقی ملی ایران زمین گذشت می‌توان به گزاره‌های رسانه‌ای متعددی رجوع کرد و پی به علل کاهش مخاطب در این عرصه به دلیل سو مدیریت‌ها و اشتباهات مختلف برد، اما یکی از بارزترین ویژگی‌هایی که رجعت دوباره به آنها حداقل می‌تواند یادآوری و بازخوانی مناسبی برای خوانش دوباره آثار موسیقایی در این عرصه کند، تولید آثار ملی میهنی متعددی است که طی سال‌های گذشته توسط هنرمندان دارای احترام و ارزشمند موسیقی ایرانی چه در قالب «آلبوم»، چه در قالب «تک آهنگ» و چه در قالب «یک اثر موسیقایی در یک آلبوم» پیش روی مخاطبان این حوزه قرار گرفته‌اند. آثاری که به دلیل هوشمندی آهنگساز و نوازنده و خواننده در انتخاب آثاری که برای تولید انتخاب کردند، این کارها را نه تنها تبدیل به ماندگارترین و ممتازترین آثار ملی – میهنی کردند، بلکه از آنها می‌توان به عنوان ممتازترین آثار موسیقایی در حوزه موسیقی ایرانی یاد کرد. آثاری که بسیاری از آنها فارغ از دیدگاه سیاسی – اجتماعی که در زمان انتشار خود داشتند و مخاطب می‌توانست به صلاحدید آنچه در روزگارش اتفاق افتاده از آن برداشت‌های مختلفی داشته باشد، اما دربرگیرنده مؤلفه‌های موسیقایی ارزشمند و ممتازی بودند که نمی‌توان از نام آنها به راحتی عبور کرد.
اساساً توجه به آثار موسیقایی که در حوزه‌های وطن دوستی و وطن پرستی توسط هنرمندان موسیقی کشورمان تولید شده، به ویژه در این روزها که کشورمان در بطن اتفاقات و التهابات مختلفی قرار دارد، امری اجتناب ناپذیر است که می‌تواند فارغ از دل‌زدگی ها، دعواهای سیاسی، اختلافات درون گروهی، منازعات اجتماعی و تقابل رویکردهای مختلف اندیشه‌ای که پرداخت به آنها مجال دیگری می‌طلبد، شرایط روحی مناسبی را برای فرار از این التهابات فراهم سازد که شنیدن به آن هم دربرگیرنده ایجاد روحیه وحدت طلبی و ایران دوستی و هم شنیدن موسیقی است که روزی روزگاری نقل محافل و دستگاه‌های پخش صوتی خانه‌ها و اتومبیل‌ها و مغازه‌های بودند اما هم اینک در مهجورترین شکل ممکن میان موجی از آلودگی‌های صوتی نشأت گرفته از تولیدات نازل موسیقایی قرار گرفته‌اند.
آنچه در سلسله گزارش‌های «بازخوانی مهر از نواهایی برای میهن» مورد توجه قرار گرفته، رجعتی دوباره و اجمالی به آثار موسیقایی است که طی دهه‌های گذشته و سال‌های اخیر توسط هنرمندان ارزنده موسیقی کشورمان در سبک‌های مختلف پیش روی مخاطبان قرار گرفته‌اند و در این گزاره‌های رسانه‌ای بدون تقدم و تأخر زمانی به آنها می‌پردازیم. شرایطی که نقد و تحلیل و واکاوی هر یک از این آثار دربرگیرنده ابعاد مختلفی بوده و همواره مورد توجه منتقدان، مدرسان و پژوهشگران این عرصه قرار گرفته‌اند اما در این گزارش‌ها تلاش می‌شود تا معرفی مختصری از آنها صورت پذیرد.
در دومین شماره از این مجموعه گزارش‌ها به سراغ آلبوم «ایران من» به آهنگسازی سهراب پورناظری و خوانندگی همایون شجریان رفتیم که در تابستان سال ۱۳۹۷ به عنوان یک اثر ملی میهنی پیش روی مخاطبان قرار گرفت. پروژه‌ای که در اوج رفاقت و همکاری همایون شجریان با برادران پورناظری بعد از پروژه بسیار موفق «نه فرشته‌ام نه شیطان» این سه هنرمند در سال ۱۳۹۴ و همچنین پروژه پرتماشاگر «سی» در قالبی اثری ملی پیش روی شنوندگان قرار گرفت و اگرچه به گفته و نظر تعدادی از کارشناسان حوزه موسیقی به حال و هوای موسیقی پاپ هم نزدیک بود، اما به شدت توانست جایگاه ارزشمندی را میان شنوندگان و دوستداران موسیقی ایرانی باز کند.
اثری قابل تأمل که محصولی تمام عیار از یک مجموعه موسیقایی ملی – میهنی بود که با در نظر گرفتن مولفه‌هایی که عموم مردم هم با آن احساس نزدیکی دارند در کنار خوش قریحگی و ایده پردازی‌های موسیقایی سهراب پورناظری، خوانندگی منحصر به فرد هنرمند توانمندی چون همایون شجریان و مجموعه‌ای از بهترین نوازندگان موسیقی ایرانی به همراه آثار شاعران بزرگ کلاسیک و معاصر ایران زمین، آلبومی را در بازار موسیقی ایران معرفی کرد که تا به امروز کمتر مجموعه و پروژه‌ای از این دست را می‌توان یافت که بتواند اینچنین با استقبال مخاطبان مواجه شود.
به گفته سهراب پورناظری آهنگساز این اثر ملی – میهنی که دربرگیرنده اشعار و ترانه‌های اجتماعی و عاشقانه ای هم بود، آنچه از آلبوم «ایران من» پیش روی مخاطبان قرار گرفت، گردآوری آثاری بود که طی سال‌های قبل از انتشار آلبوم خلق و در کنسرت نمایش «سی» و کنسرت «ایران من» اجرا شده‌اند. موسیقی برآمده از نواهای سرزمین ایران که از خراسان بزرگ در شرق تا نغمه‌هایی از موسیقی کردی در غرب ایران کهن را شامل می‌شد.
«قلاب – او می‌کشد قلاب را» با شعر سعدی، آواز «من کجا باران کجا» با شعر پوریا سوری، «خوب شد» با شعر اهورا ایمان و تنظیم غلامرضا صادقی، «نوروزخوانی» با شعر اسحاق انور، «نوروز» با شعر اسحاق انور، «ابربهار» با شعر حافظ، «مرگ اسفندیار» با شعر فردوسی و «ایران من» با شعر پوریا سوری و تنظیم غلامرضا صادقی قطعاتی بودند که در این آلبوم گنجانده شده بودند.
عثمان آکتاش نوازنده کاوال و شمشال، آرشاک ساهاکیان نوازنده دودوک و کلارینت، سهراب پور ناظری نوازنده کمانچه- سه تار و دیوان، تهمورس پورناظری نوازنده تار، مهیار طریحی نوازنده سنمتور و بم سنتور، آزاد میرزا پور نوازنده بربت و بم تار، حسین رضایی نیا نوازنده دف، آیین مشکاتیان نوازنده تمبک – کوزه – کاخن – ضرب زورخانه، آرین کشیشی نوازنده گیتار بیس، آتنا اشتیاقی نوازنده ویولنسل، پیام جوانی نوازنده بم تار، عمر آرسالان نوازنده دهل – بندیر- آربان و داربوکا، بوراک آی تاج نوازنده دیوان، عمره سینا نمیش نوازنده سرنا، شوکرو کاباجی نوازنده کلارینت و کنگ اردوگان نوازنده گیتار، استفانی بی‌بو – سارا چازین – تینگ تیگ گو (نوازندگان ویولن یک)، فیلیپ برزینا – کیتلین مک شری – کشی البوت (نوازندگان ویولن دو)، آوان باتمر – کیت لارنس – الکساندر ولونت – ایو بوکولیت (نوازنده ویولنسل)، رابرت مک کارتی نوازنده کنترباس و کاتلین اسمیت فرانکلین نوازنده فرنچ هورن نوازندگان این اثر موسیقایی را تشکیل می‌دادند. این در حالی است که همایون شجریان، دلنیا آرام، اشکان کمانگری، مهرداد ناصحی، آیین مشکاتیان و سهراب پورناظری گروه هم آوایان آلبوم بودند.
سهراب پورناظری درباره قطعه ایران من که به عنوان یکی از قطعات مطرح این آلبوم پیش روی مخاطبان قرار گرفت و اتفاقاً در بخش‌های پایانی کنسرت‌های این هنرمند به همراه همایون شجریان اجرا می‌شد، توضیح داده بود: «ایران من» سرودی است ملی در مقام «نوا» همراه با ارکستراسیون غربی که با ایده شکل‌گیری اثری در خورِ ایرانِ بزرگ ساخته شد. شعر این کار بر اساس طرحی که از قبل برای بخش پایانی پروژه «سی» در نظرم بود، توسط پوریا سوری سروده شد که مروری بر سرگذشت عشق مردم این خاک به سرزمینشان در دوره‌های مختلف تاریخی تا به امروز است. در بخشی از این سرود که گذری بر دستگاه «ماهور» دارد. از آهنگ جاویدان «مرغ سحر» ساخته استاد مرتضی نی داوود و کلام ملک الشعرای بهار بهره گرفته شده است.
سهراب پورناظری نوازنده و آهنگساز خوش قریحه‌ای که طی سال‌های اخیر با تمام مخالفت‌ها و موافقت‌هایی که درباره سبک کاری‌اش پیش روی خود روبه‌رو بوده، شرایط مناسبی را برای مخاطبان ایرانی در حوزه آثار ملی – میهنی فراهم ساخته مرداد ماه سال ۱۳۹۷ بود که در مراسم رونمایی آلبوم «ایران من» گفت: این آلبوم سنگین‌ترین پروژه‌ای بود که از من و گروه انرژِی گرفت به همین خاطر وسواس زیادی برای انتشار داشتم که باعث شد کمی دیر به شما برسد. این اثر در ایران، ترکیه و آمریکا ضبط شده و زمانی بیش از ۲۰۰ ساعت صرف تولید آن شده که امیدوارم شما آن را دوست داشته باشید. ما سالهاست با تمام سختی‌هایی که شما بهتر از من می‌دانید مشغول کار در حوزه موسیقی هستیم و شما مطمئن باشید در این دوران تمام انگیزه من ایران بوده و در این راه یاری همایون شجریان یک پشتوانه بزرگ برای من بوده که باعث شد این آثار به ثمر بنشیند. همکاری ما با تولید آلبوم «نه فرشته‌ام نه شیطان» آغاز شد و در این مدت تلاش کردیم تا طیف وسیعی از علاقه مندان موسیقی ایرانی را با گنجینه موسیقی ایرانی ارتباط دهیم. ما سال‌ها موسیقی مقامی را اجرا کرده بودیم و می‌توان گفت اتوبان چهاربانده ما همین بود. ما مطمئن بودیم که بعد از «آرایش غلیظ» با هجمه‌هایی زیادی برخورد خواهیم کرد. اما بسیار خوشحالیم که مخاطبان ما حتی کودکان کارهای ما را بر اساس اشعار بزرگان ادبیات ما زمزمه می‌کردند. این برای ما دستاورد بزرگی است که همواره به سرزمین ایران فکر می‌کردیم. ما پس از این برنامه‌های کنسرت نمایش سی را برگزار کردیم که تجربه بسیار ارزشمندی برای ما بود. واقعاً هر روز که ما به اجرای پروژه نزدیک می‌شدیم استرس کار برای ما زیادتر می‌شد اما اتفاقی افتاد راهی را برای موسیقی ایران باز کرد.
این نوازنده بیان کرد: ما دیدیم که مدل‌هایی از این تجربه باعث گشوده شدن دریچه‌ای از موسیقی ایرانی برای مردم باز شد. خیر دیگری که این پروژه برای ما داشت این بود که مخاطبان عزیز اجرای موسیقی در مراکز باستانی فضای جدیدی را تجربه کنند. شما دیده‌اید که بسیاری از اجراهای موسیقی در جهان در مراکز باستانی اجرا می‌شد و این باعث خوشحالی بود که این در باز شد و باعث شد که ۱۲۰ هزار مخاطب از برنامه ما در یک مکان تاریخی دیدن کنند. امیدوارم این روزگاری که در آن قرار گرفتیم خوش رنگ تر شود و دل شما مخاطبان را زیباتر کند.
همایون شجریان نیز بعد از صحبت‌های پورناظری درباره آلبوم «ایران من» اظهار کرد: چند روز قبل که مستر سی دی برای تولید نهایی شد، سهراب به من زنگ زد که بخشی از قطعه هست که باید دوباره بخوانم اما من گفتم که دیگر وسواس را کنار بگذار که اگر این را هم انجام بدهی قطعاً چند ماه دیگر این آلبوم منتشر می‌شود. اگر بخواهم درباره آلبوم «ایران من» صحبت کنم باید بگویم یک مطلب کلی وجود دارد. ما در این آلبوم از نوازندگان ترکیه‌ای و ارمنستانی استفاده کردیم که برای من جالب توجه بود. این آلبوم ترکیبی از کنسرت سی و کنسرت ایران من است. ما در کنسرت سی آوازی داشتیم که آن را از استاد کریم‌خانی استفاده کردم. من واقعاً مبهوت صدای این هنرمند بودم. من تلاش کردم با استفاده از هنرمندی ایشان این کار را بخوانم.
وی با ذکر خاطره‌ای از محمد اصفهانی پیرامون حضور استاد کریم‌خانی در دفتر شرکت دل آواز با حضور محمد رضا شجریان گفت: سال‌ها قبل استاد کریم‌خانی ملاقاتی با پدرم در دفتر قدیمی شرکت دل آواز داشتند. پدرم این هنرمند را نمی‌شناخت اما می‌گفت پسرم وقتی این هنرمند در شرکت می‌خواند پنجره‌های دفتر می‌لرزید. به هر حال این را گفتم که نکته‌ای از پدر را یاد کنم که می‌گفت اوج خوانی یک هنرمند باید به نحوی باشد دل مخاطب را به دست آورد بنابراین من این قطعه را به استاد کریم‌خانی تقدیم می‌کنم. ما در آلبوم قطعه «خوب شد» را هم داریم که بسیار قطعه خوب و پرمخاطبی شد و دقیقاً برعکس قطعه‌ای که به آن اشاره کردم، شد. این قطعه یکی از ویژگی‌های آلبوم ایران من است. در کنار این قطعات آثاری هستند که سهراب آنها را براساس آثار استاد مشکاتیان و نوع آوازم پدرم ساخته است. در مورد قطعه «ایران من» هم باید بگویم که سه بخش خوانندگی در آن وجود دارد که خواننده باید در کنار تصنیف خوانی باید درعین حال ظرافت‌های احساسی را رعایت کنیم و بعد می‌رسیم به قطعه مرغ سحر که دوست داشتم به شیوه پدرم بخوانم.
به هر حال اگرچه به دلایل نامعلوم همانند سال‌های گذشته خبری از همکاری مشترک و موفق سهراب پورناظری و همایون شجریان به عنوان دو هنرمند مکمل در حوزه آهنگساز و خوانندگی نیست، اما بی‌گمان پروژه «ایران من» یکی از بهترین و موفق‌ترین و پرمخاطب‌ترین پروژه‌های موسیقی کشورمان در حوزه آثار ملی – میهنی است که ای‌کاش در این روزگار پرگلایه و ملتهب فضای دیگری برای ساخت چنین آثار ارزشمند و وحدت بخشی با حضور هنرمندان توانمند موسیقی ایران و در نظر گرفتن مولفه‌های موسیقایی که عموم مردم با آن ارتباط برقرار می‌کنند، در قالب تخصصی و درست خود تولید و منتشر شوند. شرایطی که فعلاً به دلیل اوضاع و احوال اقتصادی و اجتماعی جامعه و همچنین تغییرات عجیب و غریبی که در مارکتینگ موسیقی ایران صورت گرفته فعلاً بعید به نظر می‌آید.