خبرگزاری مهر - گروه استانها: در اقلیم غالباً خشک و نیمه خشک ایران، که میزان تبخیر به‌طور متوسط بیش از ۱۰ برابر بارش است، انتظار می‌رود که تالاب‌های بسیار کمی شکل گیرد، اما پرشیب بودن ایران که یکی از کوهستانی‌ترین کشورهای جهان به‌حساب می‌آید، برخورداری از هزاران کیلومتر سواحل دریایی آب‌های گرم در جنوب و معتدل در شمال، وجود پهنه‌های وسیع بیابانی با خاک‌های شور و بالاخره موقعیت عرض جغرافیایی باعث شده که ایران جزو کشورهای دارای بیشترین تنوع تالاب‌ها در جهان باشد؛ در ایران ۲۴ تالاب با اهمیت بین المللی در لیست کنوانسیون رامسر ثبت شده است.
تغییرات اقلیمی رخ داده در مناطق مختلف جهان و تغییرات ایجاد شده توسط انسان در بالادست رودخانه‌های تأمین کننده آب تالاب، از مهمترین عوامل تهدید کننده تالاب‌ها است.
تالاب‌ها که معمولاً در پایین دست رودخانه‌ها وجود دارند، دارای خاک ریز دانه و سبک هستند و با خشک شدن آن، پدیده فرسایش بادی شدت یافته و موجب برداشت خاک سطحی بستر تالاب شده و با وقوع پدیده گرد و غبار، نواحی که در مسیر وزش باد هستند، تحت تأثیر این بلای طبیعی قرار می‌گیرند.
وضعیت تالاب‌ها در استان فارس مطلوب نیست
اما در استان فارس به دلیل خشکسالی‌های چند ساله وضعیت تالاب‌های استان به مراتب بدتر از دیگر نقاط کشور است.
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان محیط زیست استان فارس در گفتگو با خبرنگار مهر در خصوص وضعیت تالاب‌های استان فارس اظهار کرد: پس از بارش خوب پاییزی، تالاب‌های طشک و هفت برم به دلیل داشتن آب از قبل تا حدودی آبگیری کردند، اما تالاب‌های کافتر و پریشان همچنان خشک هستند.
نبی اله مرادی در ادامه با بیان این نکته که محیط زیست یک دستگاه اجرایی خاص نیست، گفت: زنده بودن یا مرگ تالاب‌ها، نشان دهنده مدیریتی است که در حوزه آبخیز تالاب، روی منابع آب و خاک انجام شده است.
وی افزود: بسیاری بر این عقیده هستند که خشکی تالاب‌ها به عواملی نظیر خشکسالی مرتبط است، حال آنکه تنها ۲۰ درصد خشکی تالاب‌ها ناشی از خشکسالی است و مابقی به مدیریت منابع آب و خاک مرتبط است.
بسیاری بر این عقیده هستند که خشکی تالاب‌ها به عواملی نظیر خشکسالی مرتبط است، حال آنکه تنها ۲۰ درصد خشکی تالاب‌ها ناشی از خشکسالی است و مابقی به مدیریت منابع آب و خاک مرتبط است
معاون محیط زیست طبیعی با انتقاد از تعداد زیاد چاه‌های حفر شده مجاز و غیر مجاز در حوزه آبخیز هر تالاب گفت: بیشترین بخش حوزه آبریز بختگان، در خود استان فارس است و اگر مدیریت آب و خاک در تالاب به شکلی صحیح صورت می‌گرفت، امروز شاهد خشک شدن تالاب‌های فارس نبودیم.
وی خاطرنشان کرد: وجود چندین سد در بالادست رودخانه کر و نبود مدیریت منابع، موجب شده که شاهد خشک شدن تالاب بختگان باشیم.
مرادی معتقد است که کشاورزان هم، هنوز به این نتیجه نرسیده‌اند که کشت و آبیاری به شیوه سنتی، موجب نابودی بخش کشاورزی خواهد بود و اگر الگوی کشت به همین منوال ادامه پیدا کند، وضعیت تالاب‌ها در آینده‌ای نزدیک بدتر خواهد شد؛ مگر اینکه شیوه جدید کشت که از سوی وزارت کشاورزی ابلاغ شده و اجرای آن آغاز شده است، شرایط و سیر نزولی تخریب اراضی کشاورزی و منابع آب را بهبود ببخشد.
در کشاورزی آب بهای متناسب با قیمت واقعی پرداخت نمی‌شود
وی کم شدن آب زیرزمینی را از دیگر عوارض خشکی تالاب‌ها برشمرد و افزود: این امر موجب کاهش رطوبت جوی، ایجاد گرد و غبارها و فرونشست در اراضی و دشت‌های استان و اطراف تالاب‌ها خواهد شد.
این مقام مسئول تاکید کرد: تلاش وزارت‌های جهاد کشاورزی و نیرو باید بر پیشگیری از وقوع بحران باشد، چرا که اگر آبخوان تخریب شود و فرونشست اتفاق بیفتد، دیگر در کوتاه مدت احیا نخواهد شد و ما در آینده شاهد حوادثی نظیر سیل در استهبان یا دروازه قرآن شیراز خواهیم بود.
معاون محیط زیست طبیعی، بهای آب مورد استفاده در کشاورزی را در حد رایگان توصیف کرد و گفت: در کشاورزی آب بهای متناسب با قیمت واقعی پرداخت نمی‌شود، اما همین آب رایگان نیز هرگز نتوانسته است موجب اقتصادی شدن حوزه کشاورزی شود.
خشکی تالاب‌ها موجب شده است که پرندگان، کمتر از گذشته به استان آمده و امسال فقط مهاجرت تعداد کمی درنا را به تالاب بختگان داشته‌ایم
مرادی همچنین اظهار کرد: خشکی تالاب‌ها موجب شده است که پرندگان، کمتر از گذشته به استان آمده و امسال فقط مهاجرت تعداد کمی درنا را به تالاب بختگان داشته‌ایم.
محمدجواد نعمت اللهی، مدرس دانشگاه و کنشگر محیط زیست در استان فارس نیز در خصوص وضعیت تالاب بختگان اظهار کرد: در ۱۰ سال اخیر تالاب بختگان خشک شده و تنها در قسمت‌های خاصی به صورت لکه‌ای، در سطح ۲ هزار هکتار سطح آب دائمی وجود دارد؛ پرنده شناسان وجود ۲۲۰ گونه پرنده را در این منطقه ثبت کرده‌اند.
وی در ادامه گفت: تنها منبع دائمی تأمین آب تالاب، چشمه گمبان است که دبی آب این چشمه، ۲ هزار لیتر بر ثانیه است.
آب سد به بختگان نرسید
این کنشگر محیط زیست در ادامه گفت: امسال به همت کنشگرهای محیط زیست و با همکاری استانداری فارس، ۱۰۰ میلیون متر مکعب آب از سد رهاسازی شد که البته این رها سازی در فصل کشت صورت گرفته و کشاورزان آن را به عنوان حقابه کشاورزی به مصرف کشت و زرع رساندند.
وی سد سازی در حوزه بالادست آبریز دریاچه برای توسعه کشاورزی را یکی از عواملی دانست که موجب خشک شدن دریاچه شده است.
این مدرس دانشگاه همچنین گفت: مساله دیگر دیدگاه کارشناسان مبنی بر هدر رفت آب وارد شده به تالاب بختگان است، حال آنکه این آب ذخیره‌ای برای سیستم هیدرولوژی و چرخه بارش در استان است.
نعمت اللهی افزود: با ادامه روند جلوگیری از ورود حقابه به دریاچه و کاهش بارش، شاهد ایجاد گرد و غبار نمکین در استان هستیم که باد آن را به سمت مزارع و ساکنان حوزه تالاب آورده و منجر به ایجاد بیماری‌های تنفسی شده است.
با ادامه روند جلوگیری از ورود حقابه به دریاچه و کاهش بارش، شاهد ایجاد گرد و غبار نمکین در استان هستیم که باد آن را به سمت مزارع و ساکنان حوزه تالاب آورده و منجر به ایجاد بیماری‌های تنفسی شده است
وی افزود: طبق تحقیقات انجام شده در حوزه تالاب بختگان، هفت متر تراز منفی مشاهده می‌شود و به همین دلیل، علی رغم بارش‌های خوب تابستانی، دریاچه به صورت کامل آبگیری نشد و آب به سرعت فرونشست.
این کنشگر محیط زیست، توسعه بی رویه کلان شهر شیراز را مساله مهمی در خشک شدن تالاب برشمرد و در ادامه گفت: آب سدهای درودزن و ملاصدرا، آب شرب شهرهای شیراز و مرودشت را تأمین می‌کنند؛ به جای اینکه روی فرهنگ سازی مصرف آب کار کنیم، این آب را صرف شهرهای بزرگ کرده‌ایم، در حالی که پس از تأمین آب شرب، حقابه زیست محیطی از مهمترین اولویت‌ها است.
نعمت اللهی همچنین اظهار کرد: ساخت حوضچه‌های تغذیه مصنوعی یا گوراب، معضل دیگری است که موجب جلوگیری از ورود تمام سیلاب‌ها به دریاچه به بهانه تقویت آب زیرزمینی و توسعه کشاورزی می‌شود؛ این سیلاب‌ها خسارت نیست و سیل مسیر طبیعی آبگیری تالاب است؛ همچنین به دلیل خشکسالی و تغییر کاربری اراضی و ساخت و ساز در مسیرهای سیل، دسترسی سیل به تالاب بختگان مسدود شده است.
وی تاکید کرد: آینده خوبی برای تالاب دیده نمی‌شود و اگر شرایط بر همین منوال باشد، تالاب احیا نخواهد شد.
عضو ستاد ملی تالاب‌های کشور هم در خصوص ارزش تالاب‌ها به خبرنگار مهر گفت: تالاب‌ها خدمات بسیار مهمی به تمام جوامع محلی ساکن در حوزه تالاب و همچنین طبیعت از لحاظ اکوسیستمی می‌کنند.
افزایش برداشت آب در بخش کشاورزی بر تالاب‌ها تأثیر مستقیم دارد
سید علی اکبر کاظمینی در ادامه اظهار کرد: با توجه به افزایش سیستم کشاورزی و بهره برداری از منابع آب‌های زیرزمینی و زمین‌های کشاورزی، میزان برداشت از آب سفره‌های زیرزمینی و آب‌های سطحی منتهی به تالاب افزایش چشمگیری داشته است.
وی افزود: با افزایش حفر چاه‌ها و برداشت آب، سطح آب‌های زیرزمینی به شدت پایین رفته و در نتیجه میانگین بارش سالیانه در استان نیز بسیار کاهش یافته است؛ نامنظم بودن بارش‌ها موجب شده آبی برای ذخیره در تالاب‌ها نداشته باشیم.
عضو ستاد ملی تالاب‌های کشور با اشاره به تقویم بارندگی‌های متناوب و منظم در گذشته گفت: اکنون بارش‌های پاییزه قطع شده و به جای آن در فصل تابستان شاهد بارندگی‌های سنگین هستیم؛ در بارندگی‌های اخیر، بارش باران در اطراف بختگان به میزان ۵۰ میلیمتر بوده است که البته در آبگیری دریاچه مؤثر نبوده است.
کاظمینی بیان کرد: نقش احداث سدها در خشک شدن این تالاب را نمی‌توان نادیده گرفت، چراکه عملاً اندک آبی که از رودخانه کر به سمت بختگان جاری می‌شود را قطع کرده است.
وی با تاکید بر اهمیت اشتغال زایی در حوزه صنعت برای ساکنان اطراف حوزه بختگان، گفت: به دلیل کمی اشتغال در بخش صنعت، همه به کشاورزی روی آورده‌اند تا بتوانند درآمد حداقلی برای گذران زندگی به دست آورند، حال آنکه میزان مصرف آب در صنعت بسیار کمتر و درآمد بسیار بالاتر از حوزه کشاورزی خواهد بود؛ در گذشته، استان فارس برای کسب مقام اول در کشت گندم بسیار تلاش کرده است که بهای آن خشک شدن تالاب‌ها و از بین رفتن ذخایر آب زیرزمینی بوده است.
تنوع زیستی منطقه با چالش مواجه شده است
این فعال حوزه محیط زیست در خصوص وضعیت تالاب پریشان اظهار کرد: در اطراف تالاب پریشان، بیش از هزار چاه مجاز و غیر مجاز است، حال آنکه این تالاب بزرگترین تالاب آب شیرین در کشور بوده و از سوی یونسکو، به عنوان ذخیره گاه زیستی نام گذاری شده است.
کاظمینی افزود: در حال حاضر با خشک شدن پریشان و ارژن و از دست رفتن رطوبت جوی منطقه، بخشی از تنوع زیستی منطقه از بین رفته و بخشی دیگر به خطر افتاده است.
وی با ابراز نگرانی از میزان برداشت آب‌های زیر زمینی، اظهار کرد: در برخی از مناطق، عمق چاه‌های اطراف پریشان حتی به ۶۰ متر نیز می‌رسد، در حالی که در گذشته با حفر چاه ۵ تا ۶ متری، به راحتی به آب می‌رسیدند.
عضو ستاد ملی تالاب‌های کشور تاکید کرد: باید به سمت کشت گلخانه‌ای برویم تا میزان مصرف آب و سطح زیرکشت کاهش یابد و درآمد بهتری نیز برای کشاورزان به ارمغان آورد.
با توجه به وضعیت کشاورزی در فارس و عدم برنامه ریزی مناسب برای عملیاتی شدن کشت‌های جایگزین در استان همچنان باید شاهد روند خشکی آب‌های زیر زمینی و تالاب‌های فارس باشیم.