به گزارش خبرنگار مهر اولین نشست از همایش «نظام مالیاتی؛ عادلانه و هوشمند» با موضوع «فرصت‌ها و چالش‌های سامانه مودیان» با حضور صاحب‌نظران در مرکز تنظیم مقررات سازمان امور مالیاتی کشور برگزار شد. در این نشست بر سازکار و رویکرد مهم مالیات‌ستانی و دریافت اطلاعات مالیاتی مبتنی بر سامانه مودیان بحث و بررسی انجام شد. همچنین پیرامون چالش‌ها، فرصت‌ها و موانع پیشِ روی سامانه مودیان، اعم از سطح بلوغ دیجیتال و میزان جامعه پذیری این سامانه نکاتی مطرح شد.
ثبت نام کسب و کارهای خرد چالش فعلی تکمیل سامانه مودیان است
در این نشست افشین محمودیان معاون مرکز تنظیم مقررات سازمان امور مالیاتی، گفت: تأیید سند پایانه فروشگاهی انجام شده است و تا حدودی مشکلات آن حل شده، در بحث آموزشی جلسات توجیهی برگزار شده و تلاش شده فضای کار برای تکمیل سامانه مودیان هماهنگ شود. در حال حاضر سازمان ثبت نام مشمولان را ظرف یک هفته انجام می‌دهد.
وی افزود: بر اساس برآوردها در حال حاضر حدود ۴۰ درصد از مشمولین سامانه مودیان، برای ثبت نام اقدام کرده‌اند و در این زمینه با شرکت‌های حقوقی و فعال در بورس و فرابورس مشکلی ندارد و مشکل اصلی ما با شرکت‌های خرد و کسب و کارهای خرد است. بر این اساس تا به امروز حدود ۶ میلیون حساب در سامانه مودیان ثبت شده است.
هوشمندسازی و حسابرسی مالیاتی مبتنی بر ریسک کارکرد اصلی سامانه مودیان
معاون مرکز تنظیم مقررات سازمان امور مالیاتی، هدف طرح جامع مالیاتی را تجمیع داده‌ها و تجزیه و تحلیل آن توسط خبرگان و رسیدگی به درصد کمی از مودیان دانست و افزود: اینکه این طرح هنوز به طور کامل اجرایی نشده است به دلیل مشکلات متعددی است که از جمله آن‌ها می‌توان به عدم تکمیل بانک‌های اطلاعاتی اشاره کرد و با وجود هزینه‌های زیاد، کارایی که از آن انتظار می‌رفت محقق نشد. اما در عین حال سامانه مودیان یکی از پایگاه‌های داده طرح جامع مالیاتی است که هدف آن هوشمندسازی و حسابرسی مبتنی بر ریسک است. بنابراین انتظار می‌رود طرح جامع نیز با تکمیل پایگاه‌هایی همچون سامانه مودیان و پایانه‌های فروشگاهی، عملیاتی شود و از وضعیت فعلی خارج گردد.
وی تصریح کرد: درخصوص جامعه پذیری سامانه مودیان و تسهیل اجرایی شدن آن نیز سازمان امور مالیاتی اقدامات متعددی انجام داده و جلسات متعددی با مودیان، از جمله مودیان حاضر در بورس و فرابورس، برگزار کرده است. به عقیده ما این روند افزودن مودیان بزرگ راهبرد بهتری است و به مرور مودیان کوچک‌تر نیز با دیدن شرایط مودیان بزرگ، حاضر به همکاری و حضور در این سامانه خواهند شد.
کاهش فرار مالیاتی با تکمیل سامانه مودیان
محمودیان ادامه داد: تکمیل سامانه مودیان به طور کلی از هر نظر به سود مودیانی است که در شفافیت و ارائه اطلاعات درست مشکلی ندارد. مودیانی که در فرآیند با مشکلاتی مواجه هستند نیز با ارائه آموزش لازم با این سامانه همراه می‌شوند. در نهایت مودیانی که احیاناً قصد فرار مالیاتی و ارائه اطلاعات نادرست دارند نیز با این سامانه انگیزه خود را از دست می‌دهند.
وی تصریح کرد: تا به حال مالیات مودیان عمدتاً به شکل برآوردی اخذ می‌شود که مشکلات زیادی را در ارتباط سازمان امور مالیاتی با مودیان ایجاد کرده است؛ ولی با تکمیل سامانه مودیان این مشکلات نیز به طور سیستمی برطرف می‌شود و به کلی از برآورد آمار فاصله می‌گیریم. این طرح بیش از ۷۰ ذی نفع در کشور دارد که یکی از آن‌ها سازمان امور مالیاتی است و مزایای متعدد دیگری از جمله در مدیریت اقتصاد کشور بر آن مترتب است.
طرح جامع مالیاتی حتی روی کاغذ هم قابلیت اجرا ندارد و متناقض است
در این نشست جواد اسکندری کارشناس مرکز پژوهش‌های مجلس، گفت: جمع‌بندی مرکز پژوهش‌های مجلس بعد از بررسی ابعاد مختلف طرح جامع مالیاتی این است که این طرح در کشور به نتیجه نمی‌رسد و مشکل آن زمان نیست و بلکه به کلی با شرایط حاکم بر کشور همخوانی ندارد. یکی از مهمترین مشکلات طرح جامع مالیاتی این است که تکلیف خود را با اسناد عادی حاضر در کشور مشخص نکرده است. به این ترتیب کارایی فناوری و دیجیتالی شدن فقط محدود شده است به عکس گرفتن از اسنادی که تا پیش از این مبنای عمل بودند. در واقع طرح جامع حتی روی کاغذ و در تئوری نیز متناقض است و قابلیت اجرا ندارد و اگر به جای ۲۰ سال ۲۰۰ سال هم برای آن وقت گذاشته می‌شد و به جای میلیون دلار هزینه‌هایی که برای آن هزینه شد، میلیاردها دلار هزینه می‌شد، بازهم به نتیجه نمی‌رسید.
سامانه مودیان قابلیت همخوانی با شرایط اقتصاد ایران دارد
وی افزود: اما درخصوص سامانه مودیان اینطور نیست و دست کم در مرحله تئوری و روی کاغذ طرح مقبولی است و قابلیت اجرا دارد. اما مسئله آن این است که باید با شرایط حاکم بر کشور همخوانی داشته باشد. اما باید توجه داشت که این همخوان شدن با شرایط حاکم بر کشور نباید به عنوان یک مانع در اجرای کار و دلیلی برای اتلاف وقت مطرح شود. به طور مثال درخصوص ساماندهی دستگاه‌های پوز و کارتخوان نیز برخی ابعاد امنیتی کار را مطرح می‌کردند ولی با استفاده از روش‌های مطلوب و اطلاع رسانی و آموزش، روند کار به سرعت پیش رفت و در کمتر از ۴ ماه به نتیجه رسید. در حال حاضر کارتخوان‌های موجود در کشور ساماندهی شده‌اند و مالکین آن‌ها هویت سنجی شده‌اند. درخصوص قانون چک نیز شرایط مشابهی حاکم بود. بنابراین آموزش و اطلاع رسانی باید به طور تدریجی در دستورکار قرار بگیرد و نباید مانع عملیاتی شدن سامانه مودیان باشد.
کارشناس مرکز پژوهش‌های مجلس ادامه داد: منطق و فرآیند قانون سامانه مودیان و پایانه‌های فروشگاهی بسیار محکم است و قابلیت اجرا دارد و آگاهی و اطلاع رسانی آن نیز می‌تواند از مسیرهای درستی در دستورکار قرار بگیرد. این طرح مزیت‌هایی از جمله کاهش اتلاف وقت و مراجعه حضوری دارد و خصوصاً برای مودیانی که قصد فرار مالیاتی ندارند، بسیار مورد توجه قرار می‌گیرد. به طور خاص مشمول شدن تدریجی مودیان نیز از جمله اقداماتی است که باید در کنار آموزش و اطلاع رسانی در دستورکار قرار بگیرد.
اطلاع رسانی و آموزش حلقه مفقوده تکمیل سامانه مودیان مالیاتی
محمدرضا جعفریان مشاور مالیاتی اتاق اصناف، در این نشست گفت: تا به حال ۲۰ سال از آغاز به کار طرح جامع مالیاتی گذشته و با وجود هزینه‌های کلان، حاصل آن فقط افزایش هزینه‌ها و بروکراسی بیشتر برای مودیان مالیاتی بوده است. متأسفانه اگر به شکل دستی تأیید یک اظهار نامه به ۴ امضا نیاز داشت، در طرح جامع مالیاتی به ۱۶ امضا افزایش یافته است.
وی ادامه داد: سامانه مودیان مالیاتی از جهت ایجاد شفافیت در اقتصاد کشور بسیار کارآمد است و باید اجرایی شود. اما نکته مهمی که باید به آن توجه شود اینکه قانون باید با اقبال عمومی همراه شود و از سوی مودیان پذیرفته شود. این مهم نیز نیازمند اطلاع رسانی و آموزش کافی است که به عقیده من تا به حال اینطور نبوده است. در ماه‌های اخیر اقدامات متعددی در بخش‌های مختلف مربوط به حوزه مالیات به یکباره در دستورکار قرار گرفته که مخالفت فعالین کسب و کار را درپی داشته باشد و انتظار ما این است که از تکرار چنین اقداماتی جلوگیری شود. همچنین لازم است مودیان به مرور زمان در سامانه مودیان اضافه شوند و اینطور نباشد که بخواهیم در وقت کوتاهی همه مودیان را اضافه کنیم.
مشاور مالیاتی اتاق اصناف در پایان تاکید کرد: اینکه تصور کنیم هدف اجرای سامانه مودیان مالیاتی، اخذ مالیات بیشتر از مودیان است، به عقیده من در اشتباه هستیم؛ چراکه در حال حاضر نیز دولت در بسیاری از موارد مالیات زیادی از مودیان اخذ می‌کند و اجرای قانونی همچون مالیات بر ارزش افزوده جای زیادی برای افزودن بر درآمدهای دولت از مسیر مالیات اصناف نگذاشته است.
شفافیت حاصل از سامانه مودیان حکمرانی اقتصادی کشور را بهبود می‌دهد
محمدرضا رسولی عضو هیئت علمی دانشگاه علم و صنعت ایران، در این نشست گفت: سامانه مودیان و قانون پایانه‌های فروشگاهی تنها یک بعد مالیاتی دارد و هدف اصلی آن شفافیت زنجیره‌های تأمین و تولید در کشور است. اجرایی شدن این سامانه به منزله یک تحول دیجیتال در کسب و کارهای کشور است و در نهایت به عادلانه شدن مناسبات مالیاتی نیز منجر می‌شود. بنابراین یکی از مهمترین فواید این سامانه کمک به بهبود حکمرانی اقتصادی در کشور است و اجرای چنین موضوعی توسط سازمان امور مالیاتی به تنهای منطقی نیست و باید در سطح بالاتری این مهم پیگیری شود.
سامانه مودیان فرصتی برای ایجاد تحول دیجیتال در اقتصاد کشور است
وی افزود: درخصوص ایجاد تحول در کشور یک مسیر ایجاد تحول مبتنی بر فناوری جدید است و یک مسیر نیز ایجاد تحول مبتنی بر اقتضائات کشور است. در حال حاضر سامانه مودیان یک فرصت فناورانه ایجاد کرده و می‌تواند پایه‌ای برای ایجاد یک تحول باشد. هرچند در این مسیر نیز توجه به اقتضائات و به طور خاص توجه ویژه به مسئله آموزش و اطلاع رسانی بسیار مهم است.
عضو هیئت علمی دانشگاه علم و صنعت ایران ضمن اشاره به اهمیت بعد دیجیتالی شدن در اجرای سامانه مودیان مالیاتی گفت: اگر به این جنبه توجه نشود که هدف اصلی از این تحول دیجیتالی صرفاً اخذ عادلانه مالیات نیست، مقاومت‌های زیادی در برابر آن شکل می‌گیرد و اساساً هدف اصلی سامانه مودیان نیز ایجاد این تحول دیجیتال باهدف بهبود بهره‌وری و کارایی و همچنین کاهش وقت و هزینه در عملکرد شرکت‌ها و به تبع اخذ مالیات است. این قانون یک فرصت برای ایجاد تحول دیجیتال در مناسبات اقتصادی کشور است و ممکن است بخش بزرگی از اقتصاد ایران این تحول دیجیتال را برنتابد و حاضر به همراهی با این کار نباشد.
عضو هیئت علمی دانشگاه علم و صنعت ایران یکی از مهمترین چالش‌های تکمیل سامانه مودیان مالیاتی را مخالفت ذی نفعان وضع موجود عنوان کرد و افزود: به طور طبیعی عدم شفافیت برای عده‌ای نفع ایجاد کرده است و بنابراین در مقابل اجرایی شدن طرح‌هایی همچون سامانه مودیان مقاومت می‌کنند و این مسئله یکی از مهمترین موانع تکمیل این سامانه است و مشوق‌های موجود در قانون نیز به هیچ عنوان با منافع فعلی این عده قابل مقایسه نیست و انگیزه همراهی برای آن‌ها ایجاد نمی‌کند. بنابراین تکمیل و اجرای مناسب سامانه مودیان نیاز به عزمی جدی برای مقابله با ذی نفعان عدم شفافیت فعلی دارد.
هدف سامانه مودیان رفع مشکلات بین مودیان و سازمان امور مالیاتی است
علی نصیری اقدم عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی، در این نشست گفت: در طول سال‌های اخیر یکی از مهمترین مسائل در ارتباط مودیان از جمله اتاق بازرگانی و دیگر مودیان با سازمان امور مالیاتی، مسئله استرداد طلب‌های مالیاتی بوده است که به شکل‌های مختلف ایجاد زحمت کرده است. از طرف دیگر مودیان معتقد هستند که در حال پرداخت مالیات هستند و خصوصاً شرکت‌های بورسی حساب شفافی دارند.
وی افزود: در این میان راه‌اندازی سامانه مودیان و پایانه‌های فروشگاهی با الگوگیری از کشور ترکیه در دستورکار قرار گرفت و در مجلس نیز به شکل قانونی مورد تصویب قرار گرفت. هدف این سامانه این است که با صدور فاکتور الکترونیک، ما از مبدا، اطلاعات دریافت و پرداخت مالیاتی را داشته باشیم و نیاز به ارائه اطلاعات و خوداظهاری مودیان کاهش بیابد و مشکلات در ارتباط مودیان و سازمان امور مالیاتی کاهش پیدا کند.
سامانه مودیان برای موفقیت باید جامعه پذیر باشد
نصیری اقدم ضمن اشاره اهمیت اهداف تعیین شده برای سامانه مودیان، گفت: اما سوال این است که آیا این سامانه جامعه پذیر هست یا نه و اگر نیست آیا با الزام قانونی می‌توان آن را به جامعه تحمیل کرد. در واقع مشکل اصلی این سامانه این است که باید با مختصات حاکم بر کشور همخوانی داشته باشد. اینکه کشورهایی همچون کره جنوبی یا ترکیه فاکتور الکترونیک صادر می‌کنند و از سامانه مودیان و پایانه فروشگاهی استفاده می‌کنند، لزوماً نمی‌تواند به این معنی باشد که در ایران هم این شکل از فعالیت کارآمد است. حتی در برخی کشورها از جمله ایتالیا در عمل نتوانسته‌اند با این سامانه همخوانی ایجاد کنند.
وی افزود: به طور تاریخی بسیاری از اقداماتی که در دیگر کشورها موفق بوده است در ایران جواب نداده و این نگرانی وجود دارد که درخصوص سامانه مودیان و پایانه‌های فروشگاهی و صدور فاکتور الکترونیک نیز چنین مشکلاتی تکرار شود. اگر قرار است از اقدامات دیگر کشورها الگو برداری شود لازم است کل پروسه از ابتدا تا انتها مورد توجه قرار گیرد و اگر با گاهی غیر جامع، فقط بخشی از یک پروسه بزرگ کپی برداری شود، عملیاتی شدن آن محل سوال است. به طور خاص چنین سامانه‌هایی عمدتاً در کشورهایی به طور موفق اجرایی شده است که اقتصادهای پیشرفته و جا افتاده‌تری دارند و فرهنگ استفاده از آن‌ها وجود دارد.
لزوم استفاده از تجربه طرح جامع مالیاتی در تکمیل سامانه مودیان
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی ضمن اشاره به اینکه سابقه طرح جامع مالیاتی در کشور بیش از ۲۰ سال است، گفت: اصل بحث در سامانه جامع این است که مبتنی بر ریسک، داده‌های الکترونیک را با داده‌های خوداظهاری شده، تطبیق دهد. اما در حال حاضر این طرح بعد از سال‌ها هنوز تکمیل نشده و نتایج آن نیز به درستی مورد استفاده قرار نمی‌گیرد و در چنین شرایطی مطرح کردن سامانه جدید محل سوال است.
وی افزود: من معتقد نیستم که هزینه‌های زیادی در طرح جامع مالیاتی تلف شد، بلکه بخشی از هزینه‌های جاری سازمان امور مالیاتی ذیل این طرح قرار گرفت. درخصوص سامانه مودیان نیز به مرور زمان همین شرایط درخصوص هزینه‌کردها و معافیت‌هایی که برای اجرایی شدن آن در دستورکار قرار می‌گیرد، پیاده خواهد شد. مشکل اصلی طرح جامع مالیاتی، جامعه پذیر نبودن آن بود که می‌تواند در سامانه مودیان مالیاتی نیز تکرار شود.
مالیات بر عایدی سرمایه نباید معطل تکمیل سامانه مودیان شود
نصیری اقدم در ادامه تاکید کرد: آنچه مسلم است اینکه حتی اگر سامانه مودیان بخواهد به درستی فعال شود، به زمان زیادی نیاز دارد و اکنون در ابتدای کار است. بنابراین فعلاً نباید به دنبال این باشیم که دیگر مالیات‌ها از جمله مالیات بر عایدی سرمایه یا مالیات بر مجموع درآمد معطل این سامانه بماند. اجرای سامانه مودیان نیازمند اصلاحات زیادی در بخش‌های مختلف کشور از جمله در سازمان ثبت اسناد و دیگر حوزه‌هاست و از این جهت به نظر می‌رسد اجرایی شدن آن به زمان بسیار زیادی نیاز دارد. مشکل دیگر اجرایی کردن این سامانه این است که به دلیل شفاف شدن و عادلانه شدن اخذ مالیات، مخالفینی دارد که در شرایط جدید باید مالیات بیشتری بپردازند و به طور حتم در مسیر اجرایی شدن آن مانع ایجاد می‌کنند یا نحوه اجرا را به نحوی تغییر می‌دهد که از مسیر اصلی منحرف شود.
کارشناسان مالیاتی درخصوص مزایای سامانه مودیان اتفاق نظر دارند
محمد نوری کارشناس مالیاتی وزارت امور اقتصادی و دارایی، در این نشست گفت: اجرای قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان مزیت‌های متعددی برای اقتصاد کشور ایجاد می‌کند و از جهت هزینه و فایده طرح بسیار مطلوبی است. اما در عین حال الزاماتی دارد که اگر به آن‌ها توجه نشود، در مرحله اجرا اهداف تعیین شده محقق نمی‌شود. تدابیری برای اطلاع رسانی و آموزش به منظور همراهی مودیان از الزامات اجرای این سامانه است که در دستورکار سامان امور مالیاتی قرار دارد. علاوه بر این لازم است شرایطی اتخاذ شود که این قانون در بین مودیان مقبولیت پیدا کند.
وی افزود: اغلب کارشناسان اتفاق نظر دارند که اجرای سامانه مودیان مالیاتی به شفافیت مناسبات اقتصادی و اخذ عادلانه مالیات‌ها منجر می‌شود. در واقع حسابرسی پیشینی و مبتنی بر ریسک به مراتب بهتر از حسابرسی بر اساس ممیز محوری و برآورد مالیات مودیان است. بررسی کشورهایی که اخیراً به دستاوردهایی در حوزه مالیات دست یافته‌اند هم نشان می‌دهد که به طور ویژه از ابزارهای هوشمندسازی در این عرصه به عنوان راه میانبر استفاده کرده‌اند. از این جهت تکمیل سامانه مودیان مورد اتفاق نظر است و تنها بحث درخصوص کیفیت اجرای این قانون است.
هوشمندسازی نظام مالیاتی باید به افزایش درآمدهای دولت منجر شود
نوری ادامه داد: اما چیزی که عمیق‌تر است اینکه شکاف مالیاتی در کشور بسیار زیاد است و درآمدهای بالقوه مالیاتی در کشور به مراتب بیشتر از میزانی است که امروز از مودیان اخذ می‌شود. بنابراین باید فرار مالیاتی و شکاف مالیاتی کاهش پیدا کند و این به معنی افزایش قابل توجه درآمدهای مالیاتی است. بنابراین یکی از مزایای هوشمندسازی نظام مالیاتی کشور باید افزایش درآمدهای دولت از طریق اخذ عادلانه مالیات‌ها باشد.
وی در پایان تاکید کرد: بر اساس قوانین سامانه مودیان و مالیات بر عایدی سرمایه، درحال حاضر هیچکدام از این قوانین معطل اجرای قانون دیگر نیست و صرفاً قوانین این پایه‌های مالیاتی به شکل هماهنگ با یکدیگر تدوین شده است. بنابراین این اشکال که اخذ مالیات بر عایدی سرمایه معطل تکمیل سامانه مودیان شده است، وارد نیست.