خبرگزاری مهر، گروه بین الملل: تشدید تنش میان دولت ترکیه و گروه‌های کرد سوری خبر از نزدیک شدن «ساعت صفر» حمله زمینی آنکارا به همسایه جنوبی این کشور یعنی سوریه می‌دهد. عملیات تروریستی گروه «پ ک ک» به استانبول و حمله خمپاره‌ای به استان غازی اینتاپ در جنوب ترکیه، دست آویزی برای دولت اردوغان برای همراه کردن افکار عمومی جهت آغاز حمله زمینی به سوریه شده است. وی با اشاره به اقدامات گروه‌های کردی، در اظهاراتی مدعی شد که واکنش احتمالی ترکیه به حملات هوایی محدود نخواهد بود.
به نظر می‌رسد انتخابات ۲۰۲۳ و پیشتازی اپوزیسیون در نظرسنجی‌ها سبب گردیده است تا دولت مستقر برای جبران ضعف‌های خود در حوزه اقتصادی به سیاست خارجی تهاجمی و تشدید احساسات ملی‌گرایانه از طریق جنگ با بازیگر فرودولتی روی آورد. بی‌شک آغاز حمله نظامی ترکیه در شمال و شمال شرق سوریه از سمت قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای همچون ایران، روسیه و آمریکا بی‌پاسخ نخواهد ماند و این موضوع می‌تواند هزینه‌های جدیدی برای اقتصاد و روابط خارجی این کشور تحمیل کند. برهمین اساس در این یادداشت سعی خواهیم کرد تا نگاهی به پیامدهای حمله زمینی احتمالی ترکیه به سوریه داشته باشیم.
عقب‌گرد در پروژه عادی سازی روابط با دمشق
قدرت‌گیری دموکرات‌ها در کاخ سفید سبب تعدیل سیاست خارجی بسیاری از کشورهای منطقه، به‌ویژه ترکیه شد. دولت اردوغان به دلیل حمایت از محور اخوانی در جریان «بیداری اسلامی» سطح بالایی از تنش را با کشورهای حوزه خاورمیانه عربی (به جز قطر) تجربه کرد اما پس از سال ۲۰۲۰ تصمیم گرفت تا روند عادی‌سازی روابط با کشورهایی همچون پادشاهی سعودی، امارات عربی متحده، رژیم صهیونیستی و در نهایت سوریه را تکمیل کرده و هزینه‌های این کشور در حوزه سیاست خارجی را تعدیل کند.
در دهه دوم قرن بیست و یکم سیاست اصولی آنکارا در قبال دمشق، سقوط دولت بشار اسد و روی کارآمدن اسلام‌گرایان و جریانات تروریستی نزدیک به این کشور بوده است. حال با تثبیت پایه‌های حاکمیت اسد و سیطره دولت این کشور بر بخش وسیعی از خاک سوریه، اردوغان به دنبال بهبود روابط با سوری‌ها و حل ابرچالش‌های پیرامون دولت این کشور است. رئیس جمهور ترکیه اخیرا با اشاره به مدل عادی‌سازی روابط ترکیه-مصر، موضوع از سرگیری روابط با دمشق را مسئله‌ای بعید ندانست. اردوغان برای کاهش فشارهای اپوزیسیون داخلی ترکیه نیاز به توافق با دولت قانونی سوریه برای بازگرداندن حداقل یک میلیون مهاجر سوری به این کشور دارد. نیاز سوریه به کمک‌های خارجی برای بازسازی کشور و بازار شهرهای آزاده شده می‌تواند فرصت کم‌نظیری برای بخش صنعت و تجارت ترکیه فراهم آورده است، که در صورت ارتکاب اشتباه راهبردی از سوی آنکارا، به راحتی می‌تواند از بین برود.
توافقات اخیر میان دمشق و گروه‌های کردی در شمال- شمال شرق سوریه سبب تردید در آغاز حمله ارتش ترکیه به این کشور شده است. برخی کارشناسان معتقدند که اگر ترکیه قصد حمله به کردهای سوریه را دارد ابتدا باید نظر مثبت دولت قانونی سوریه و ایران را به خود جلب کند. در جریان حضور اردوغان در تهران و ملاقات با رهبر معظم انقلاب، معظم له ضمن تاکید بر حفظ تمامیت ارضی سوریه، هرگونه حمله نظامی ترکیه به شمال سوریه را به ضرر این کشور، سوریه و تمام منطقه دانستند. قطعا نظر مخالف تهران با هرگونه اقدام یکجانبه ترکیه می‌تواند موجب برانگیخته شدن واکنش از دولت سوریه و اعضا محور مقاومت شود.
بازی دوگانه آمریکایی‌ها
در حالی که آمریکا «پ‌ک‌ک» را در فهرست گروه‌های تروریستی قرار داده است؛ اما نیروهای ارتش این کشور، قوای دموکراتیک سوریه را به رسمیت می‌شناسند. پنتاگون و وزارت خارجه آمریکا سعی می‌کند با اتخاذ رویکردهای غیر رادیکال و معتدل، موضع سیاسی آنکارا و کردها را در مدار واشنگتن حفظ کنند. برهمین‌اساس دموکرات‌ها ضمن انتقاد از عملیات‌های ناهماهنگ در عراق- سوریه، حمله به غیرنظامیان ترک را محکوم و به خانواده‌های داغ‌دار تسلیت می‌گوید. در سوی مقابل ترک‌ها احساس همدردی واشنگتن را نپذیرفته و لب به انتقاد از متحد اصلی خود در پیمان آتلانتیک شمالی می‌گشایند. اردوغان پس از حملات اخیر در سخنرانی تند علیه موضع ریاکارانه و دوپهلو آمریکایی‌ها گفت:«ما متحدان ناتو هستیم اما متاسفانه این آمریکا بود که هزاران بار تدارکات، تجهیزات، مهمات و سلاح را به مناطق تروریستی سوریه فرستاده است.»
کاخ سفید از مدت‌ها قبل با آغاز تهاجم گسترده ترکیه به سوریه مخالفت کرده و آن را مخل امنیت منطقه دانسته بود. سخنگوی پنتاگون اتخاذ چنین موضعی از سوی آمریکا را آسیب رسیدن به هدف مشترک نیروهای ائتلاف بین‌المللی یعنی مبارزه با داعش اعلام کرده اما واقعیت آن است که واشنگتن نگران به خطر افتادن شریان انتقال (سرقت) انرژی از مناطق نفت خیز سوریه است. کارشناسان آمریکایی معتقدند که واشنگتن با توجه به این مسئله که ارتش ترکیه کدام مناطق را هدف قرار می‌دهد، اقدام به موضع گیری سیاسی خواهند کرد. به عنوان مثال اگر ترک‌ها کوبانی را هدف حمله قرار دهند احتمالا آمریکایی‌ها اقدام به انتشار بیانیه شدید لحن کرده و خواستار توقف فوری حملات به این مناطق شود، اما با توجه به شرایط منطقه نمی‌توان انتظار تحریم یا کمک نظامی قابل توجه از سوی آمریکایی‌ها به کردها را داشت.
انتخابات و نیاز به بحران خارجی
در ۶ ماه آتی ترکیه خود را برای برگزاری انتخابات ریاست جمهوری آماده می‌کند. رفتارشناسی اردوغان در حوزه سیاست خارجی این موضوع را تایید می‌کند که سه مورد از چهار مداخله ترک‌های در شمال سوریه در آستانه برگزاری انتخابات صورت گرفته است. به عبارت دیگر اردوغان با سوء استفاده از احساسات قوی ملی‌گرایانه در جامعه ترکیه به دنبال افزایش شانس پیروزی خود در انتخابات است.
افزایش مدخلات منطقه‌ای، تحریم‌های یکجانبه وزارت خزانه‌داری آمریکا، سیاست‌گذاری غلط و مداخله مستقیم دولت در بازار موجب ایجاد مشکلات بی‌سابقه در اقتصاد داخلی ترکیه شده است. از ژانویه ۲۰۲۱ تا اواخر دسامبر ۲۰۲۱ ارزش لیر نسبت به دلار ۵۵ درصد ریزش داشته است. در ماه‌های اخیر یک دلار در بازارهای ارزی ترکیه ۱۸ لیر معامله شده است. براساس آمارهای منتشر شده توسط دولت ترکیه نرخ تورم در ماه ژوئن ۲۰۲۲ به ۷۸.۶ درصد رسیده و آخرین پیش‌بینی‌ها در فصل پاییز حاکی از عبور خط تورم ترکیه از ۸۵ درصد است.
یکی دیگر از آسیب‌های جدی در اقتصاد ملی ترکیه، مداخله مستقیم دولت در بازار با هدف ایجاد ثبات در قیمت‌ها است. در ماه ژوئن ذخایر ارزی خالص ترکیه ۷.۳۸ میلیارد دلار بوده ؛ اما تنها به فاصله یک هفته از مداخله دولت در بازار این ذخیره ارزی به ۴.۸ میلیارد دلار کاهش پیدا کرده است. کنفدراسیون سندیکاهای کارگری ترکیه خط گرسنگی را در این کشور ۶۸۹۰ لیر اعلام کردند، این در حالی است که اکثر درآمد زیر ۵۰۰۰ لیر دارند. یکی از دلایل روی آوردن آنکارا به عادی‌سازی روابط با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس تمایل این کشور به ورود سرمایه‌های عربی و دریافت اعتبار از شیخ‌نشین‌های حاشیه خلیح فارس است. این آمارهای اقتصادی نشان دهنده بار سنگین سیاست خارجی و سیاست گذاری غلط دولت ترکیه بر اقتصاد ۸۰۰ میلیارد دلاری این کشور است. حال با تهاجم احتمالی ترکیه به سوریه باید منتظر موج جدید مشکلات اقتصادی در این کشور باشیم.
بهره سخن
یکی از شیوه‌های رایج دولت‌ها برای کسب آراء و جلب افکار عمومی ایجاد بحران خارجی است. وجود «دشمن مشترک» می‌تواند سبب بسیج مردم پشت سیستم و ایجاد حس همبستگی با دولت مستقر شود. به نظر می‌رسد اردوغان نیز با بهره بردن از این تاکتیک قدیمی به دنبال بهبود وضعیت خود در نظرسنجی‌های داخلی و تقویت جایگاه دولت نسبت به سایر رقبا در میدان انتخابات ریاست جمهوری است. ذکر این نکته لازم است که حمله زمینی ترکیه به سوریه می‌تواند در حکم شمشیر «دو لبه ای» باشد که یک روی آن افزایش آراء داخلی و پیروزی در انتخابات و روی دیگر افزایش بحران‌های داخلی و کاهش اقبال به حزب عدالت و توسعه در پای صندوق انتخابات باشد.