همه چیز درباره «توپ»!

خبرگزاری مهر؛ گروه مجله: غر ثابتش بود. همیشه هم همین جمله را در دیالوگش داشت. دست به کمر می‌ایستاد و با زیر چشم به تلویزیون قدیمی‌خانه‌اش که ما چند نفر را جلوی خودش جمع کرده نگاه می‌کرد و زیر لب می‌گفت: «معلوم نیست اون «توپ» چی داره که ۲۰ نفر آدم باید بدوند دنبالش!» چیزهای دیگر هم می‌گفت‌ها!! اما این را همیشه می‌گفت. من و چند نوه دیگرش هم که همیشه دوست داشتیم برای فوتبال کنار هم باشیم، قرارمان را در خانه گرم و پرمهر او می‌گذاشتیم. می‌دانستیم که تنها جایی است که درش همیشه به روی ما باز است.

کار به جایی رسیده بود که با بزرگ‌تر شدن‌مان، بهانه دیدارمان را همین فوتبال می‌دانست. زنگ که می‌زدیم حالش را بپرسیم، از ما می‌پرسید: «فوتبال کی داره؟» شیطنتی که در صدایش پنهان می‌کرد را به دلمان می‌چسباندیم و وعده اولین فوتبال را هماهنگ می‌کردیم. همه به بهانه تماشای دویدن یه عده آدم بزرگ دنبال یک توپ خانه مادربزرگ همدیگر را می‌دیدم.

این روزها که یک جماعتی برای دیدن یک عده آدم بزرگ که دارند دنبال یک توپ می دوند به قطر رفته‌اند، صدا و سیمای ما هم کم نگذاشته. این حد از یادآوری فوتبال در زندگی، مرا به آن روزها برد که با هم زیر سایه مادربزرگ عزیزمان به تماشای مستطیل سبزی بودیم که یک توپ و… راستی واقعاً! این توپ چه دارد؟ این توپ چیست؟ این توپ… شاید اجر بررسی این توپ در این گزارش برایم شادی روح اموات باشد. تا شاید بالاخره بفهمیم دنیا دست کیست؟

اصلاً از کجا متولد می‌شود؟

شرکت‌های زیادی در سرتاسر جهان، توپ فوتبال تولید می‌کنند، اما حدود ۵۵ درصد از توپ‌های فوتبال در تولیدی‌های شهر سالکوت از ایالت پنجاب کشور پاکستان تولید می‌شوند. مابقی توپ‌ها نیز در شرکت‌ها و شهرهای دیگر جهان که عمده آن‌ها در کشورهای چین و هند هستند، ساخته می‌شوند.

اگر چه تیم ملی پاکستان در فوتبال حرف چندانی برای گفتن ندارد و جزو تیم‌های ناشناخته جهان است ولی این کشور، بزرگترین سازنده توپ فوتبال در جهان است. شهر سیالکوت که در شمال شرقی ایالت پنجاب پاکستان واقع شده است را فرهنگ دوستان به نام زادگاه اقبال لاهوری می‌شناسند ولی اینک رونق صنعت در این شهر به آن شهرتی جهانی داده است.

با وجود اینکه ورزش فوتبال در پاکستان از لحاظ محبوبیت هیچ‌گاه رقیبی جدی برای کریکت نبوده و کودکان پاکستانی پیش از رفتن به مدرسه با زمین کریکت آشنا می‌شوند ولی صنعتگران پاکستانی وظیفه مهمی را در بازی‌های مهم فوتبال به دوش می‌کشند.

صنعتگران پاکستانی عادت اعجاب‌انگیزی دارند و آن هم تولید با دقت و حوصله فراوان است که سبب ساخت محصولی با کیفیت بالا و البته قیمتی پایین می‌شود.

تجارت توپ

شاید برای شما جای تعجب داشته باشد اگر بدانید ۸۶ هزار نفر از مردم شهر سیالکوت پاکستان به صورت مستقیم از طریق ساخت توپ فوتبال امرار معاش می‌کنند.

گزارش‌ها حاکی است در سال‌هایی که جام جهانی در آن برگزار می‌شود (مانند سال جاری) بیش از ۶۰ میلیون توپ فوتبال در شهر سیالکوت ساخته می‌شود و در سال‌هایی که جام جهانی در آن برگزار نمی‌شود این تعداد به ۴۰ میلیون توپ می‌رسد.

در آمد حاصل از تجارت این توپ‌ها بالغ بر ۲۰۰ میلیون دلار برآورد شده است که بخش قابل توجهی از صادرات کشور پاکستان را در بر می‌گیرد.

تجار زیرکی که به درستی بازار پاکستان را شناخته و به صورت مستقیم وارد معامله برای خرید توپ فوتبال می‌شوند سود سرشاری را عاید خود می‌کنند، زیرا یک کارگر سازنده توپ فوتبال تنها یک درصد از هزینه پایانی فروش آن را می‌گیرد.

نایک، آدیداس و پوما

دلیل اصلی موفقیت پاکستان در صنعت ساخت توپ فوتبال، وجود صنعت چرم موفق در این کشور است و همین سبب شده کمپانی‌های مشهوری مانند «نایک، آدیداس و پوما» سفارش‌های خود برای ساخت توپ فوتبال را به کارگاه‌های پاکستانی بدهند.

در حال حاضر شهر سیالکوت ۷۰ درصد نیاز تمام جهان را به توپ فوتبال تأمین می‌کند و این واقعاً اعجاب انگیز است. گفتنی است کشورهای میزبان جام جهانی از جمله روسیه و قطر سفارش ساخت توپ‌های فوتبال را به هنرمندان و صنعتگران شهر سیالکوت پاکستان داده‌اند تا نسبت به کیفیت آن مطمئن باشند.

این درحالی است که بسیاری از وسایل ورزشی مانند دستکش، هوگو، ساق بند، ساعد بند و… نیز در شهر سیالکوت تولید می‌شود و به لطف چرم مرغوب پاکستانی این کشور بزرگترین تولید کننده این محصولات نیز تلقی می‌شود.

توپ‌ها اسم دارند

به بهانه تصاویر منتشر شده از توپ فینال (یا مراحل حذفی) جام جهانی ۲۰۲۲ مروری خواهیم داشت بر همه توپ‌های مورد استفاده در جام‌های جهانی از سال ۱۹۳۰ تا ۲۰۲۲.

جام جهانی ۱۹۳۰ اروگوئه: در فینال اولین دوره جام جهانی از دو توپ مختلف استفاده شد؛ آرژانتین توپ نیمه اول Tiento را انتخاب کرد و در نیمه نخست با نتیجه دو بر یک پیش افتاد. اروگوئه میزبان برای نیمه دوم توپ T-Model که بزرگ‌تر و سنگین‌تر بود را استفاده کرد و در نهایت با نتیجه چهار بر دو به پیروزی رسید.

جام جهانی ۱۹۳۴ ایتالیا Federale ۱۰۲: توپ‌هایی که در این دوره از جام جهانی مورد استفاده قرار گرفت از ۱۳ تکه تشکیل شده بود در حالی که در آن زمان توپ‌های ۱۲ تکه‌ای مورد استفاده قرار می‌گرفت. برای اولین بار بندهای چرمی توپ جام جهانی با پنبه قهوه‌ای جایگزین شد که بسیار شبیه به آنچه در کفش استفاده می‌شود، بود. از آنجایی که پنبه بسیار نرم‌تر از هر چرمی است، این موضوع بازیکنان را تشویق می‌کرد تا بیشتر با سر به توپ ضربه بزنند.

جام جهانی ۱۹۳۸ فرانسه Allen: توپ جام جهانی ۱۹۳۸ فرانسه مانند نسخه قبلی ۱۳ تکه بود و با دست دوخته شده بود. این توپ باید توسط یک فرد ماهر باد می‌شد زیرا اگر فردی که توپ را باد می‌کرد و بندها را می‌بست، به درستی این کار را انجام نمی‌داد، توپ شکل کروی نمی‌گرفت، امری که روی مسیر توپ تأثیر می‌گذاشت.

جام جهانی ۱۹۵۰ برزیل Duplo T: در اولین دوره جام جهانی پس از جنگ جهانی دوم، از توپ‌هایی استفاده شد که یکپارچه، بدون دریچه و ۱۲ تکه‌ای بودند. در این دوره فیفا برای اولین بار اجازه داد تا لوگوی برند سازنده توپ روی آن چاپ شود.

جام جهانی ۱۹۵۴ سوئیس Swiss World Champion: توپ مورد استفاده در جام جهانی سوئیس از ۱۸ تکه تشکیل شده بود و مشخصه بارز آن رنگ نارنجی مایل به زرد آن بود که کمی متفاوت از رنگ قهوه‌ای مورد استفاده در ادوار قبلی بود.

جام جهانی ۱۹۵۸ سوئد Top Star: این توپ پیشرفت‌های فنی زیادی به همراه داشت و به نوعی آب بندی آن با یک موم مخصوص انجام شده بود. توپ‌های مورد استفاده شده در جام جهانی ۱۹۵۸ زرد، قهوه‌ای روشن یا سفید بودند که در مسابقات مختلف بسته به شرایط آب و هوا و زمین از آنها استفاده می‌شد.

جام جهانی ۱۹۶۲ شیلی Crack: توپ جام جهانی شیلی طراحی متفاوت و خلاقانه‌ای داشت و هرچند این تیم هم از ۱۸ تکه تشکیل شده بود اما تکه‌ها شامل سه شکل متفاوت با توپ‌های قبلی بودند. توپ کرک با دریچه لاتکس جدیدی که داشت هوا را برای مدت طولانی‌تری حفظ می‌کرد اما عیب آن پوشش رنگ ضعیفی بود که دوام کمتری نسبت به توپ‌های قبلی داشت.

جام جهانی ۱۹۶۶ انگلیس Slazenger Challenge: در جام جهانی انگلیس از توپی استفاده شد که شامل ۲۵ تکه تقریباً مستطیلی بود و از نرم کیفیت چرم بسیار مرغوب بود.

جام جهانی ۱۹۷۰ مکزیک Telstar: آدیداس از این دوره به عنوان تولیدکننده رسمی توپ‌های جام جهانی لقب گرفته است. توپ «تل‌استار» شاید نوستالژیک‌ترین توپ ادوار جام جهانی باشد و به نوعی نماد یک توپ فوتبال شناخته می‌شود.

این توپ سیاه و سفید که «تل استار» نام داشت، از ترکیب دو کلمه تلویزیون و ستاره گرفته شده است. در آن زمان گفته می‌شد که این ترکیب و تضاد، وضوح توپ‌ها را در تلویزیون‌های رنگی و سیاه و سفید تقویت می‌کند، با توجه به اینکه جام جهانی مکزیک اولین جام جهانی بود که از تلویزیون در سراسر جهان پخش شد این طراحی از اهمیت بالایی برخوردار بود.

تل استار از ۳۲ صفحه (۲۰ صفحه شش ضلعی سفید و ۱۲ پنج ضلعی مشکی) تشکیل شده بود و روی سطح بیرونی آن یک پوشش پلاستیکی ویژه به نام Durlast وجود داشت. این پوشش به توپ کمک کرد تا از چرم بیشتر از قبل روی هر سطحی محافظت کند و آن را ضد آب نگه دارد.

جام جهانی ۱۹۷۴ آلمان Telstar Durlast: آدیداس برای جام جهانی ۱۹۷۴ در واقع توپ‌های جدیدی تولید نکرد و تجربه موفق استفاده از توپ‌های «تل استار» در دوره قبل باعث شد تغییر چندانی در توپ‌های جدید شکل نگیرد. شاید تنها استفاده از کلمه Durlast و برخی تغییرات ظاهری جزئی روی توپ تفاوت این توپ با توپ دوره قبل بود. توپ‌های جدید با یک لایه Durlast قوی‌تر پوشیده شده بودند تا از ورود آب از طریق درزها به توپ جلوگیری شود.

جام جهانی ۱۹۷۸ آرژانتین Tango: برای جام جهانی ۱۹۷۸ آدیداس یک توپ جدید با طراحی انقلابی که از رقص کلاسیک آرژانتینی الهام گرفته بود را با نام تانگو عرضه کرد. این توپ شامل ۲۰ مثلث سیاه و منحنی که هر یک روی سطح سفید رنگی چاپ شده بود با استفاده از صفحات شش ضلعی تولید شد. این توپ و این طراحی شاید محبوب‌ترین توپ ادوار جام جهانی است و حتی تا یورو ۲۰۰۰ نیز از طرح آن الهام گرفته شد.

جام جهانی ۱۹۸۲ اسپانیا Tango Espana: با توجه به طراحی موفق تانگو در جام جهانی ۱۹۷۸ و یورو ۱۹۸۰، آدیداس تغییرات زیادی در توپ جدید ایجاد نکرد. توپی که به نام Tango España تولید شد تنها تغییرات جزئی نسبت به نسخه‌های قبلی خود داشت.

این توپ اولین توپ جام جهانی برند آدیداس بود که با الهام از کشور میزبان نام‌گذاری شد. توپ Tango España مشابه تانگو قبلی از ۳۲ صفحه دوخته شده با دست، با همان طرح سیاه و سفید تشکیل شده بود و تفاوت قابل توجهی نداشت. تانگو اسپانیا آخرین توپ چرمی بود که در جام جهانی استفاده شد.

جام جهانی ۱۹۸۶ مکزیک Azteca: توپ آزتکا اولین توپی بود که آدیداس به افتخار کشور میزبان آن را نام گذاری کرد. مشخصه جدید این توپ این بود که دیگر از چرم طبیعی ساخته نشده بود بلکه از مواد مصنوعی در تولید آن نقش داشت.

جام جهانی ۱۹۹۰ ایتالیا Etrusco Unico: در طراحی این توپ نیز مانند چند دوره اخیر از طراحی تانگو الهام گرفته شد، همچنین در طراحی «اتروسکو یونیکو» شیرهای اتروسک نیز به چشم می‌خورد. این توپ البته مورد انتقاد بود زیرا گل‌های زیادی در این دوره از جام جهانی به ثمر نرسید.

جام جهانی ۱۹۹۴ آمریکا Questra: در نام‌گذاری این توپ از عبارت Quest of Stars به معنای در جست‌وجوی ستارگان الهام گرفته شده است. یکی از دلایل این نام‌گذاری ستاره‌های پرچم ایالات متحده و دیگری همزمانی برگزاری مسابقات با سالگرد مأموریت آپولو ۱۱ و فرود اولین انسان روی ماه بود.

جام جهانی ۱۹۹۸ فرانسه Tricolore: Tricolore به معنای سه رنگ اولین توپ رنگی جام جهانی بود. این نام از سه رنگ پرچم فرانسه الهام گرفته شده است. سطح توپ توسط شش ضلعی‌های کوچک پوشیده شده است که به حباب‌های هوا در پوشش آن اشاره دارد. این امر باعث می‌شد که توپ در هنگام ضربه زدن انعطاف‌پذیرتر شود.

جام جهانی ۲۰۰۲ کره جنوبی / ژاپن Fevernova: در دوره‌ای که برای اولین بار جام جهانی در قاره آسیا برگزار می‌شد طراحی تانگو نیز از توپ‌های جام جهانی برداشته شد. این توپ به نوعی گذر از طراحی کلاسیک به مدرن توپ‌های جام جهانی بود. این توپ آخرین توپ ۳۲ تکه‌ای مورد استفاده در جام‌های جهانی بود و البته آخرین دوره‌ای بود که توپ‌ها به صورت دستی دوخته می‌شد. نام توپ نیز اشاره به تب فوتبال در آسیا داشت.

جام جهانی ۲۰۰۶ آلمان Teamgeist: در این دوره دیگر خبری از استفاده از ۳۲ تکه در تولید توپ نبود و آدیداس در توپ «Teamgeist» که به معنای روحیه تیمی بود از ۱۴ تکه بزرگ‌تر استفاده برده بود. شرکت آلمانی مدعی گردتر و دقیق‌تر بودن این توپ‌ها بود، هر چند انتقاداتی نیز در طول مسابقات به این توپ‌ها وارد بود.

جام جهانی ۲۰۱۰ آفریقای جنوبی Jabulani: در طراحی جابولانی از ۱۱ رنگ استفاده شده بود که برگرفته از ۱۱ زبان و ۱۱ منطقه در آفریقای جنوبی بود. در دوخت این توپ از هشت تکه استفاده شده بود و بازیکنان چندان از آن راضی نبودند زیرا در ضربات از راه دور توپ در هوا عملکرد متفاوتی پیدا می‌کرد و جهت توپ غیرقابل پیش بینی می‌شد.

جام جهانی ۲۰۱۴ برزیل Brazuca: بعد از تجربه بد توپ جابولانی در دوره قبل، آدیداس تصمیم گرفت آزمایش‌شده‌ترین توپ تاریخ را برای جام جهانی برزیل ارائه کند تا مطمئن باشد که توپ تا حد امکان بدون ایراد است. در این دوره برای اولین بار از هواداران فوتبال در برزیل برای نام‌گذاری این توپ رأی‌گیری شد و در نهایت نام برازوکا که یک اصطلاح محلی غیر رسمی است و به معنای "برزیلی" یا برای توصیف شیوه زندگی برزیلی به کار می‌رود، انتخاب شد.

جام جهانی ۲۰۱۸ روسیه Telstar: توپ جام جهانی Telstar به تل استار اصلی و کلاسیک دهه ۷۰ اشاره دارد. هر دو توپ سیاه و سفید هستند و به عنوان «ستاره تلویزیون» نام‌گذاری شدند. البته این مدل یک نسخه پیشرفته است، نه تنها به دلیل طراحی آینده‌نگر، بلکه به دلیل داشتن یک تراشه NFC که این امکان را فراهم می‌کند که صاحبان بتوانند با استفاده از گوشی‌های هوشمند خود با توپ تعامل داشته باشند. پایداری یک عامل کلیدی برای آدیداس در سال‌های اخیر بوده است، بنابراین جای تعجب نیست که چرا هم بسته‌بندی و هم خود توپ قابل بازیافت هستند.

جام جهانی ۲۰۲۲ قطر الرحله: نام الرحله در زبان عربی به معنای «سفر» است و از فرهنگ، معماری، قایق‌های نمادین و پرچم قطر الهام گرفته شده است. الرحله اولین توپ فوتبال جهان است که منحصراً با جوهر و چسب مبتنی بر آب ساخته شده و به اصطلاح دوستدار محیط زیست است.

یکی از نوآوری‌های قابل توجه در الرحله لایه بیرونی پوست پلی‌اورتان بافت دار با شکل پانل ۲۰ تکه جدید و بافت‌های میکرو و ماکرو است. با گنجاندن آن، آدیداس قصد دارد سرعت پرواز و چرخش توپ خود را برای ضربه‌های عالی و آیرودینامیک عالی افزایش دهد.

توپ الحلم که در فینال یا مراحل حذفی مورد استفاده قرار می‌گیرد:

توپ برقی

رابطه فیفا و آدیداس به بیش از ۵۰ سال قبل برمی گردد. از سال ۱۹۷۰، آدیداس توپ رسمی بازی را برای تمام مسابقات جام جهانی فوتبال عرضه می‌کند.

وقتی به بازی‌های فوتبال با توپ فکر می‌کنید، شاید به فناوری پیشرفته فکر نمی‌کنید. اما اگر جام جهانی ۲۰۲۲ قطر را از نزدیک دنبال کرده باشید، ممکن است متوجه شارژ شدن توپ‌ها در کنار زمین شده باشید. ممکن است عجیب به نظر برسد، اما فیفا تصمیم گرفت توپ‌های فوتبال جام جهانی ۲۰۲۲ را با تکنولوژی بالا بسازد.

توپ فوتبال جام جهانی آدیداس فیفا دارای حسگری است که داده‌هایی مانند سرعت و جهت را اندازه‌گیری می‌کند و امکان ردیابی توپ و تماس‌های آفساید توسط VAR را فراهم می‌کند. سنسور توپ‌ها توسط یک باتری کوچک تغذیه می‌شود که می‌تواند شش ساعت استفاده فعال و تا ۱۸ روز در صورت عدم استفاده دوام بیاورد.

این سنسور با تکنولوژی بالا زمانی مورد توجه قرار گرفت که در دیدار پرتغال و اروگوئه مشخص شد برونو فرناندز گل را زده است و نه کریستیانو رونالدو! سنسور توپ فوتبال تنها ۱۴ گرم وزن دارد و در طول بازی با دوربین‌هایی که در اطراف زمین قرار دارند به داوران در تعیین آفساید و سایر تصمیمات کمک می‌کند توپ را ردیابی کند.