خبرگزاری مهر – گروه بین الملل: در روزهای اخیر سفر «شی جین پینگ» رئیس جمهور چین به عربستان سعودی و مشارکت وی در دو نشست جداگانه با سران عرب و سران کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس، سوژه داغ رسانه‌های منطقه‌ای، بین المللی و به ویژه آمریکایی بوده است.
سفر رئیس جمهور چین به ریاض از ابتدا با استقبال بسیار گرم مقامات ارشد عربستان سعودی همراه شد، مسأله‌ای که هرگز در سفر چند ماه پیش جو بایدن رئیس جمهور آمریکا به عربستان سعودی دیده نشد. اسکورت هوایی هواپیمای حامل رئیس جمهور چین در هنگام فرود در فرودگاه بین المللی ریاض، رخدادی بود که در همان آغاز این سفر نشان داد، مقامات سعودی چگونه میان سفر بایدن و پینگ تفاوت قائل شده اند، مسأله‌ای که از چشم رسانه‌های آمریکایی دور نماند. رسانه‌های آمریکایی حتی استقبال از پینگ را با استقبال ریاض از ترامپ در سال ۲۰۱۷ مشابه دانسته اند.
اظهارات جو بایدن رئیس جمهور آمریکا در این زمینه که عربستان سعودی یک کشور منفور است و اشارات وی به پرونده‌های حقوق بشری در این کشور به ویژه قتل جمال خاشقجی باعث شد، «محمد بن سلمان» ولیعهد سعودی یک مقام درجه پایین را برای استقبال از بایدن به فرودگاه بفرستد. بن سلمان حتی در زمان دست دادن به بایدن با مشت کردن دست راستش، تلاش کرد به جوسازی رسانه‌های آمریکایی در این زمینه که بایدن به بن سلمان دست نمی‌دهد، پاسخ بدهد. در جریان سفر بایدن هم ولیعهد سعودی با درخواست رئیس جمهور آمریکا در زمینه افزایش تولید نفت عربستان، به طور علنی مخالفت کرد و بعدها با تصمیمی که از سوی اوپک پلاس در زمینه کاهش تولید نفت اتخاذ شد، اختلافات میان دو طرف شدت پیدا کرد.
البته نکته‌ای که نباید از نظر دور داشت این است که محمد بن سلمان در زمان ریاست جمهوری ترامپ، هر چه داشت و نداشت را به آمریکایی‌ها عرضه داشت، اما با روی کار آمدن دولت دموکرات روابطش با حاکمیت وقت واشنگتن به هم خورد. در واقع سیاست‌های دموکرات‌ها علیه ریاض در زمینه مسائل حقوق بشری باعث شده که این روابط به صورت مقطعی وارد دوره‌ای از تنش شود.
گفتنی است در جریان سفر اخیر رئیس جمهور چین به ریاض، توافقنامه شراکت راهبردی جامع از سوی شی جین پینگ و سلمان بن عبدالعزیز میان چین و عربستان سعودی به امضا رسید. دو کشور در زمینه‌های مختلف اقتصادی و تجاری نیز توافقات متعددی را به امضا رساندند.
بن‌سلمان در خفا درباره بایدن چه می‌گوید؟
روزنامه آمریکایی وال استریت ژورنال در گزارشی به نقل از منابع سعودی نوشت: محمد بن سلمان در صحبت‌های پشت درهای بسته خود، جو بایدن را مورد تمسخر قرار داده و درباره توان عقلی وی ابراز تردید می‌کند. ولیعهد عربستان سعودی به نزدیکان و مشاوران خود گفته هرگز تحت تأثیر جو بایدن از زمانی که معاون رئیس جمهور آمریکا بوده، قرار نگرفته و دونالد ترامپ را بسیار بیشتر به بایدن ترجیح می‌دهد.
وال استریت ژورنال با اشاره به سفر بایدن به عربستان سعودی در جولای ۲۰۲۲، نوشت: در این سفر دو طرف تلاش داشتند روابط شخصی میان خودشان را بهبود بخشند اما سخنان بایدن درباره مسائل حقوق بشری عربستان و طرح موضوع قتل جمال خاشقجی بار دیگر خشم ولیعهد سعودی را برانگیخت.
بنابراین گزارش، در سال‌های اخیر عوامل ژئوپلتیک و اقتصادی زنگ خطر را برای ایجاد تنش در روابط ریاض و واشنگتن به صدا درآورده بود اما تنش‌ها میان بایدن و بن سلمان این مساله را تشدید کرد تا جایی که به نظر می‌رسد این تنش‌ها در آینده وارد مراحل خطرناک‌تری نیز بشود.
نگاه ریاض به شرق
عادل الجبیر وزیر مشاور کابینه سعودی در امور خارجه یک ماه پیش در جریان نشست شرم الشیخ در مصر، در شرایطی که اختلافات میان ریاض و واشنگتن در موضوعات نفتی بالاگرفته بود، هدف از سفر شی جین پینگ به عربستان را تقویت روابط تجاری و امنیت منطقه‌ای اعلام کرد.
عادل الجبیر در ادامه با اشاره به سیاست محمد بن سلمان تاکید کرد که عربستان تکلیف خود را مشخص کرده است و از نگاه شرقی در روابط راهبردی با چین به عنوان یک ابرقدرت جهانی، صرف نظر نخواهد کرد.
منابع منطقه‌ای با اشاره به مواضع الجبیر، عنوان کردند که عربستان در شرایط فعلی به بزرگترین شریک تجاری چین تبدیل شده و این شراکت به سرعت در حال افزایش است. براین اساس، سرمایه گذاری‌های عربستان سعودی در چین به بیش از صد میلیارد دلار رسیده است و صادرات سعودی به چین که ۸۵ درصد آن را نفت تشکیل می‌دهد به حدود ۱۴۴ میلیارد ریال سعودی (۳۸ میلیارد دلار) و واردات عربستان از چین به ۴۵ میلیارد ریال (۱۲ میلیارد دلار) رسیده است. بنابر اعلام منابع سعودی، در شرایط کنونی قریب به ۲۰ درصد از صادرات عربستان سعودی به چین انجام می‌شود و این بالاترین میزان صادرات عربستان به یک کشور است.
در همین راستا، منابع آگاه از طرح عربستان سعودی و چین برای لغو معاملات بر اساس دلار در مبادلات اقتصادی و تجاری خود خبر می‌دهند، رخدادی که در صورت عملی شدن ضربه‌ای جدی به ارزش دلار در بازارهای جهانی وارد می‌سازد. تحلیلگران معتقدند که سران پکن و ریاض با توجه به تجربه بلوکه شدن دارایی‌های بانک مرکزی روسیه از سوی آمریکا به این نتیجه رسیده اند که از دلار در مبادلات تجاری خود صرف نظر کنند.
همپیمانان بر باد رفته
«مایک پمپئو» وزیرخارجه سابق آمریکا ضمن انتقاد از نحوه تعامل دولت بایدن با همپیمانان این کشور، تاکید کرد: نزدیکی پکن و ریاض نتیجه مستقیم سیاست‌های بد دولت آمریکاست.
وی در پاسخ به سوالی درباره سفر اخیر «شی جین پینگ» رئیس جمهور چین به عربستان سعودی نیز گفت: زمانی که با دوستان خود شریک نشوید و آنها را مورد اهانت قرار دهید، همچنین در تقابل رقبای خود کاری نکنید، شاهد این گونه رخدادها نبودیم.
پمپئو در ادامه با اشاره به اظهارات بایدن در این باره که عربستان سعودی یک کشور منفور است، تصریح کرد: شما باید به دوستان خود احترام گذاشته و به همپیمانی با آنها پایبند باشید، همچنین باید به رقبای خود پاسخ داده و واکنش مناسب از خود نشان دهید، در غیر این صورت همین کشورها اقدام به دوستی با دیگر طرف‌ها می‌کنند، چون نمی‌توانند به آمریکا به عنوان یک شریک خوب اعتماد کنند.
دو پیام اصلی به واشنگتن چه بود؟
«عبدالخالق عبدالله» تحلیلگر اماراتی و استاد مدعو در دانشگاه هاروارد آمریکا در این باره به سی ان ان گفت: پیام نخست سفر رئیس جمهور چین به عربستان سعودی این است که منطقه کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس تغییر کرده و واقعیت جدیدی شکل گرفته است، واقعیت جدید این است که چین برخاسته است و آسیا قدرت گرفته، این واقعیتی است که آمریکا باید بپذیرد و باید با چین وارد تعامل شود.
وی افزود: پیام دوم این سفر که به صورت تلویحی برای کاخ سفید مخابره شده این است که علاوه بر اینکه تلاش‌های مکرر واشنگتن برای جلوگیری از تقویت روابط کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس با چین به جای نرسیده، روابط چین با این کشورها وارد فاز امنیتی نیز شده است. مسأله‌ای که قطعاً واشنگتن تعارضی جدی با آن دارد.
بهره سخن
در جهان چند قطبی شکل گرفته در شرایط کنونی، به نظر می‌رسد سران کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس با وجود تاریخ طولانی در سرسپردگی و وابستگی به آمریکا، به این نتیجه رسیده اند که نمی‌توانند همواره به واشنگتن به عنوان تنها پشتیبان خود اعتماد کنند، بر همین مبنا آنها در تلاش برای تقویت روابط با دیگر ابرقدرت‌های جهانی برای ایجاد توازن در سیاست خارجی خود هستند. سفر اخیر شی جین پینگ به عربستان سعودی نیز که به دعوت سران ریاض انجام شد، نخستین گام‌های عملی در این زمینه ارزیابی می‌شود. حال باید دید واکنش آمریکا به این تحولات چگونه خواهد بود؟