خبرگزاری مهر -گروه استانها - نوشین سلامت: کتاب و کتابخوانی یکی از مؤلفه‌های مهم حوزه فرهنگ و ادب به شمار می‌رود. آمار چاپ کتاب نشان می‌دهد که هر جامعه‌ای تا چه حد به حوزه کتاب اهمیت می‌دهد از این رو برای ارزیابی مختصات فرهنگی هرجامعه می‌توان آمارهای کتابخوانی و یا چاپ و نشر کتاب را در هر منطقه مورد بررسی قرار داد.
خبرگزاری مهر با درک اهمیت این حوزه، به بررسی وضعیت چاپ و نشکر کتاب در استان‌های منطقه غرب کشور پرداخته است.
بررسی آماری چاپ کتاب، گونه شناسی موضوعی کتاب‌های چاپ شده، تحلیل روندها، تحلیل وضعیت موجود در هر استان و… ازجمله محورهای مورد بررسی در این پرونده فرهنگی به شمار می‌رود.
پیش از این گزارش ایلام (اینجا)، لرستان (اینجا)، آذربایجان غربی (اینجا)، آذربایجان شرقی (اینجا)، کرمانشاه (اینجا) و کردستان (اینجا) در خصوص وضعیت چاپ و نشر کتاب منتشر شده است.
یکی از مسائل حادی که هم‌اکنون در سطح کشور کمتر به آن پرداخته می‌شود مشکلات تألیف و چاپ کتاب در حوزه‌های مختلف است، بدین شکل که نویسندگان صاحب فکر با دغدغه‌مندی در خصوص بحران‌های جامعه قلم‌فرسایی می‌کنند و با چشم‌پوشی از مشکلات اقتصادی این حوزه با هدف رفع مشکلات و اشاعه بیش از پیش فرهنگ فعالیت دارند.
از طرفی برخی قلم به دستان که توان تأمین معیشت ندارند به ناچار با قبول سفارش ادارات و سازمان‌ها نسبت به تألیف آثار اقدام می‌کنند.
شاید حوزه نویسندگی و چاپ یکی از حوزه‌هایی باشد که نمی‌توان نگاهی سودمحور به آن داشت و فراتر از آن این هنر را یک منبع درآمد در نظر گرفت، اما همانند دیگر حوزه‌های مرتبط با فرهنگ و هنر صنعت نشر و چاپ نیز خالی و عاری از چالش و بحران نیست.
استان اردبیل به رغم فرهنگ باستانی و تاریخ طولانی خود شاید جزو معدود مناطقی باشد که با وجود و رشد نویسندگان مجرب کمترین سهم ملی را از موفقیت‌های حوزه کتاب و هنر نویسندگی دارد و به اذعان نویسندگان این منطقه بیشتر فعالیت‌های حوزه کتاب از سوی نویسنده‌نماهایی است که به صورت تفننی وارد این عرصه شده و به مشکلات و چالش‌ها دامن می‌زنند.
نویسنده اردبیلی معتقد است که شغل یا هنر دانستن حرفه نویسندگی بحث پر پیچ و خمی است که نمی‌توان آسوده در این باره حرف زد و از طرفی نهادهای دولتی هم‌اکنون افرادی را به خدمت می‌گیرند که توان قلم فرسایی داشته باشند، اگر چه نویسنده حرفه‌ای نباشند و این موضوع هم در نوع خود جای تأسف دارد.
طی سال‌های اخیر فعالیت در حوزه ادبیات شفاهی تا نسخ چاپی در استان اردبیل عایدات چندان مناسبی برای این استان نداشته است.
یزدانی با تاکید بر اینکه نبود حمایت از نویسندگان می‌تواند موجب افول و تعدد مشکلات در حوزه صنعت نشر آثار شود، افزود: طی سال‌های اخیر فعالیت در حوزه ادبیات شفاهی تا نسخ چاپی در استان اردبیل عایدات چندان مناسبی برای این استان نداشته است.
شاید بتوان گفت مهمترین بحرانی که فعلاً می‌شود گفت حوزه چاپ و نشر با آن درگیر است قیمت بالای کاغذ و تورم و هزینه بالای تهیه مواد اولیه و به دنبال آن بالا بودن قیمت تمام شده کتاب است که با ادامه این روند چاپ و نشر با رکود مواجه خواهد شد.
تیغ گرانی کاغذ بیخ گلوی نویسندگان و ناشران کتاب
یزدانی در گفتگو با خبرنگار مهر ضمن اشاره به فروش کتاب نویسندگان با وجود گرانی کاغذ گفت: از آنجا که تنها بهره‌برداران آثار نویسندگان عموم مردم هستند و وقتی مردم نتوانند کتاب بخرند نویسندگان هم مخاطبان عام خودشان را از دست خواهند داد.
وی گرانی کاغذ را یکی از چالش‌های جدی پیش روی نویسندگان بومی عنوان و اضافه کرد: همین موضوع دست ناشران را برای چاپ کتاب در تیراژ حداقلی می‌بندد و این مشکل به مراتب به نویسنده نیز سرایت می‌کند.
نویسنده اردبیل همچنین اذعان کرد: قطعاً حرفه نویسندگی باید برای فاعل آن درآمدی هرچند ناچیز داشته باشد اما متأسفانه به دلیل برخی فرهنگ‌های اشتباه که نویسنده باید دلی بنویسد هم‌اکنون در منطقه ما اجرتی که بتواند نویسنده را راضی کند پرداخت نمی‌شود و همین می‌تواند سرآغاز انزوای هنرمندان نویسنده ما باشد.
یزدانی در خصوص مخاطب داشتن یا نداشتن نوشته هنرمندان و جلب رضایت مخاطبان کتاب‌ها یادآور شد: مهمترین اصل در جذب مخاطب در حوزه کتاب این است که باید استقبال مردم به عنوان مخاطبان عام کتاب، از جریان سازی‌هایی که از سوی سازمان‌های میانی و نهادها مطرح است تفکیک شده و مخاطبان اصلی حوزه کتاب شناسایی شوند.
نویسندگان تفننی جای نویسندگان صاحب سبک را گرفته‌اند
سید سعید اطهری‌نیاری نویسنده اردبیلی در گفتگو با مهر با بیان اینکه هم‌اکنون به دلیل برخی فعالیت‌های سیاست‌زده در منطقه تعداد نویسندگان تفننی از نویسندگان صاحب سبک بیشتر است، گفت: متأسفانه این موضوع هنوز جا نیفتاده است که من به عنوان کسی که صاحب قلم هستم و به عنوان یک فردی که می‌توانم مشکلات اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را به واسطه نویسندگی مرتفع کنم، تلاشی در این زمینه داشته باشم و بیشتر انرژی‌ها صرفاً از سوی افرادی مشخص برای امرار معاش صرف می‌شود و این شایسته نام استان اردبیل نیست.
وی ضمن ابراز نگرانی از تعدد افرادی که به حرفه نگارش کتاب و آثار به چشم یک هنر نمی‌نگرند، اضافه کرد: متأسفانه به جای تربیت نویسنده حرفه‌ای در بستر فرهنگی اکنون شرایط به طوری است که نویسنده تفننی بیشتر مباحث جامعه را به شکلی غیرحرفه‌ای به قلم می‌کشد.
تألیف کتاب نمی‌تواند منبع درآمد و شغل باشد
اطهری‌نیاری گرانی کاغذ و عدم حمایت از انتشارات و عدم حمایت از نویسندگان را اصلی‌ترین مشکلات حوزه تألیف و نشر کتب دانست و عنوان کرد: به دلیل همین مشکلات نویسندگان کتاب فراخ بال ندارند و نمی‌توانند جامعه نوجوان یا جوان را به سمت نویسندگی سوق دهند تا به واسطه دیرندگی هنر نویسندگی و چاپ کتاب فرهنگ ما نیز همیشه جاویدان بماند.
شاید عدم خرید کتاب نویسندگان از سوی کتابخانه‌ها و کتابفروشی‌ها دیگر چالش پیش روی نویسندگان استان ما باشد که برای حل این مشکل ورود نهادهای ذی‌ربط به رفع این چالش ضروری است.
باتوجه به اینکه در ۵ سال اخیر تعداد بیش از ۳ هزار عنوان کتاب با مشمولیت ۲۵ درصد فرهنگ و موضوعات بومی و ۷۵ درصد فرهنگ و مسائل غیربومی به همت بیش از ۴۵۰ نویسنده تألیف و نشر شده است اما همچنان در حوزه کتاب اردبیل شاهد موفقیت و دستاوردهای بزرگی نبودیم.
| موضوع | کلیات | فلسفه | دین | علوم اجتماعی | زبان | علوم طبیعی و ریاضیات | علوم عملی | هنر | ادبیات | تاریخ و جغرافیا | کمک درسی | کودک و نوجوان | جمع عنوان | تعداد کل شمارگان |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ۱۳۹۸ | ۹ | ۲۱ | ۲۵ | ۶۶ | ۷ | ۹ | ۸۱ | ۲۱ | ۵۵ | ۱۹ | ۲۰ | ۱۱ | ۳۵۰ | ۳۴۲۴۵۰ |
| ۱۳۹۹ | ۱۴ | ۱۴ | ۳۸ | ۶۷ | ۶ | ۲۱ | ۹۷ | ۱۷ | ۱۱۸ | ۴۱ | ۱۶ | ۲۹ | ۴۷۹ | ۳۳۴۸۰۰ |
| ۱۴۰۰ | ۱۲ | ۳۳ | ۲۶ | ۷۳ | ۱۱ | ۱۸ | ۱۰۰ | ۳۶ | ۱۳۱ | ۳۷ | ۲۸ | ۴۰ | ۵۳۵ | ۴۳۱۷۵۰ |
| ۱۴۰۱ | ۱۴ | ۲۲ | ۲۴ | ۸۶ | ۷ | ۱۳ | ۱۰۵ | ۲۰ | ۸۰ | ۳۲ | ۱۰ | ۲۵ | ۴۳۸ | ۳۳۹۷۳۵ |
اردبیل نمی‌تواند در حوزه کتاب عرضه اندام کند
هنر نویسندگی و کتاب اردبیل متأسفانه مشکلات عدیده‌ای دارد و ما در برخی حوزه‌ها مثل ادبیات کودک و نوجوان تقریباً صفر هستیم به این دلیل که نهادهای موظف برای چاپ کتاب‌های مصور و رنگی کودکان باید مبالغ بیشتری پرداخت کنند و برای همین مسئله هم خساست به خرج می‌دهند.
اطهری‌نیاری در این باره گفت: بحث بارانه کاغذ و نبود حمایت از نویسندگان همه باعث شده‌اند تا اردبیل سهم بسیار ناچیزی در حوزه کتاب و نویسندگی در کشور داشته باشد و برای حل این معضل نیازمند حضور افراد پیشکسوت حوزه تألیف کتاب و افرادی از جنس عمل هستیم نه کسانی که منفعلانه با این موضوع برخورد می‌کنند.
نبود افراد متخصص و کارشناس در حوزه کتاب و نبود حمایت مادی و معنوی از نویسندگان صاحب فکر و سبک از بحران‌های جدی در حوزه نشر و تألیف کتاب اردبیل است.
وی در پاسخ به اینکه بزرگترین بحران پیش روی حوزه کتاب اردبیل چه می‌تواند باشد گفت: نبود افراد متخصص و کارشناس در حوزه کتاب و نبود حمایت مادی و معنوی از نویسندگان صاحب فکر و سبک قطعاً از بحران‌های جدی در حوزه نشر و تألیف کتاب استان ما است.
خواه یا ناخواه، حوزه چاپ و نشر سالهاست با افزایش هزینه‌ها و کاهش سود مواجه شده است از طرفی به علت مستهلک شدن دستگاه‌های چاپ و تورم بیش از حد در جامعه توانایی نوسازی تجهیزات نیست و می‌توان گفت کم کم برخی از چاپخانه‌ها به علت ضرر و زیان با عدم توانایی ادامه فعالیت مواجه خواهند شد مگر اینکه دولت با ارائه تسهیلات و حمایت‌های ویژه در این خصوص به چاپخانه‌داران کمک کند.
فعالیت با تفکر صرف اقتصادی چاپخانه‌ها را زمین‌گیر می‌کند
احد بیرام‌زاده یکی از چاپخانه‌داران اردبیل در این باره به خبرنگار مهر گفت: بی‌شک یکی از مهمترین راه‌های رونق چاپخانه‌ها چاپ کتاب‌های مفید و عرضه آنهاست که با دایر کردن نمایشگاه‌های عرضه کتاب در سطح استان باعث تولید و عرضه آثار چاپی خواهد شد اما هم‌اکنون کتاب مفید در استان تعدادشان آنطور که باید در شأن نام اردبیل باشد، نیست.
مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی اردبیل در گفتگو با خبرنگار مهر در خصوص نوع فعالیت چاپخانه‌داران اظهار کرد: ما باید نگاه منطقی به وضعیت چاپ چه در سطح کشوری و چه در محدوده استانی داشته باشیم، نمی‌شود به چاپخانه‌ای دیکته کرد که چه کتابی را چاپ کند یا چه کتابی را چاپ نکند.
عبدالله بحرالعلومی تصریح کرد: چاپخانه از اساس روزی که پا به میدان رقابت می‌گذارد با یک تفکر اقتصادی متولد می‌شود والا محکوم به شکست و فروپاشی است چرا که عرضه و تقاضا ۲ کفه متعادل یک معامله اقتصادی است و چاپخانه‌ای که نتواند مشتریان خود را راضی نگه دارد، دیر یا زود از دور رقابت خارج خواهد شد.
وی اضافه کرد: اساساً چاپ کتاب جزو حوزه‌هایی است که نه تنها نیاز به دید تخصصی دارد بلکه تخصص جزئی از ذات نشر کتاب است و در این راستا تلاش‌هایی در فرهنگ و ارشاد اردبیل در حال انجام شدن است که منجر به تولید تخصصی کتاب خواهد شد و مسلماً حوزه نشر کتاب نیم نگاهی به جنبه اقتصادی دارد ولی اقتصاد حوزه نشر در استان هنوز به شأن در خور خود دست نیافته است.
مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان تصریح کرد: یکی از ارزشمندترین کارهایی که بی‌منت در حوزه چاپ اردبیل صورت گرفته و در کل کشور بی‌سابقه است، تأسیس «موزه چاپ و مطبوعات اردبیل» بوده که به همت حیدر محمدیان اردی، پژوهشگر چاپ و مطبوعات با حمایت علاقمندان فرهنگ منطقه در سه بخش چاپ، صحافی و مطبوعات گردآوری شده که می‌توان گفت برخی از اشیای موجود در آن به ۱۸۰ سال پیش باز می‌گردد و ما به چنین اقداماتی در راستای ماندگاری هنر تألیف و چاپ کتاب نیاز داریم.
به گفته بحرالعلومی هم‌اکنون بیش از ۴۰ ویراستار، ۴۵ ناشر، بیش از ۲۰ نفر کارشناس و ۴۵۰ نویسنده در سطح استان فعالیت دارند.
تألیف و نشر کتاب سرمایه کم دارد
مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان در خصوص سرمایه گذاری در حوزه نشر کتاب گفت: سرمایه‌گذاری در این حوزه عمدتاً به صورت خصوصی است و بسته به نوع آثار، یا ناشرین سرمایه گذاری می‌کنند و یا خود مؤلف، در مواقعی هم ارگان‌هایی هستند که بسته به اهداف خود اقدام به سرمایه گذاری می‌کنند.
بحرالعلومی ادامه داد: به نظر من صنعت نشر اگر تابع اصول و قواعد خود نباشد کاری از پیش نخواهد برد.
وی همچنین به حمایت‌های فرهنگ و ارشاد اسلامی از نویسندگان اشاره و اذعان کرد: تخصیص سهمیه کاغذ و خرید از کتاب‌های چاپی استان در ۲ سطح ملی و استانی، از مهمترین حمایت‌های اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان اردبیل بوده که امیدوارم این ۲ مورد مهم با حمایت و پشتیبانی معاونت فرهنگی وزارت متبوع و اداره کل دفتر چاپ و نشر ادامه پیدا کند.
شهرک تخصصی چاپ می‌تواند راهگشا باشد؟
مدتی است که زمزمه‌هایی در استان به گوش می‌رسد که اولین شهرک تخصصی چاپ ایران برای نخستین بار در کشور در استان اردبیل احداث خواهد شد که عده‌ای احداث این شهرک و مجموعه را راه نجات حوزه چاپ و نشر کتاب می‌دانند.
قطعاً با برنامه‌ریزی ۵۰ سال گذشته و بهره‌جویی از تکنولوژی چاپ سربی در وضعیت کنونی نمی‌شود حرفی برای گفتن در حوزه کتاب و فرهنگ داشت.
مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی گفت: شهرک تخصصی چاپ نیاز همه استان‌هاست که قدم اول را خادمان اردبیل برداشته‌اند و هدف از ایجاد این شهرک بالا بردن توان چاپ و بسته بندی استان جهت رسیدن به صادرات تولیدات کشاورزی و سایر حوزه‌ها به کشورهای همسایه، مخصوصاً کشور آذربایجان و شوروی و دست یافتن به بازارهای جهانی است.
بحرالعلومی معتقد است با توجه به اینکه اردبیل از لحاظ کشاورزی در سطح عالی قرار گرفته امید است این شهرک در راه بسته بندی و تولید ثروت فکری و مالی بسیار تأثیر گذار باشد.
وی ادامه داد: در این خصوص می‌توان به اشتغال پایدار هم اشاره کرد که صدها نفر به صورت مستقیم و هزاران نفر غیر مستقیم از این شهرک بهره خواهند برد.
تألیف ۳۰۰ عنوان کتاب در حوزه دفاع مقدس
فرهنگ دفاع مقدس یکی از فرهنگ‌های قابل اتکا در کشور است که قلم زدن در این حوزه می‌تواند علاوه بر انتقال این فرهنگ غنی به نسل‌های بعدی راه‌های منسجم و کارآمدی را برای حل چالش و بحران‌های اجتماعی و فرهنگی جامعه پیش روی ما بگذارد و شاید یکی از حوزه‌هایی که در راستای تألیف و نشر کتاب در اردبیل بیشتر به آن پرداخته شده حوزه دفاع مقدس است.
مدیرکل بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس استان در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: طی سال‌های گذشته بیش از ۳۰۰ عنوان کتاب خاطره رزمندگان، زندگی نامه شهدا، داستان کوتاه و بلند، تاریخ شفاهی، نمایشنامه، شعر، داستان و شعر کودک و نوجوان و پژوهش توسط نویسندگان استان آماده شده و با حمایت این اداره کل منتشر و در اختیار علاقه مندان به کتاب قرار داده شده است.
وی ادامه داد: تولید آثار فرهنگی و هنری دفاع مقدس مورد اقبال عمومی قرار دارد. این آثار که روایت گر حماسه آفرینی‌های مردان و زنان این دیار است همواره با استقبال خوب مردم مواجه شده است. برخی از آثار منتشر شده بارها تجدید شده و در سطح کشور توزیع شده است. موضوعی که برای سایر گونه‌های ادبی به ندرت روی می‌دهد. کتاب‌هایی مثل حاج جلال که توسط نویسنده اردبیلی خانم لیلا نظری نوشته شده تا کنون ۲۵ بار تجدید چاپ شده است.
گویند هر عملی را عکس‌العملی هست و واقعیت این بوده که اگر شخصی نتواند خودش را و دانش و علمش را به روز رسانی کند محکوم به شکست است و قطعاً با برنامه‌ریزی ۵۰ سال گذشته و بهره‌جویی از تکنولوژی چاپ سربی در وضعیت کنونی نمی‌شود حرفی برای گفتن در حوزه کتاب و فرهنگ داشت.
لذا نیازسنجی مخاطبان و تولید محتوای مورد نیاز بازار هدف، مهمترین بخش بازاریابی است که باید چاپخانه‌ها به همت نویسندگان و مؤلفان بتوانند میان خود و مردم بایستگی ایجاد کنند تا با این اقدامات و به مراتب شاهد افزایش اقبال در حوزه نشر و چاپ کتاب باشیم.