خبرگزاری مهر- گروه دین و اندیشه- عصمت علی آبادی: امروز بیستم جمادی الثانی سالروز میلاد باسعادت حضرت صدیقه طاهره فاطمه الزهرا سلام الله علیها است. سیره حضرت فاطمه (س) از یک سو به جهت انتساب ایشان به عنوان دختر خاتم پیامبران (ص)، همسر امامت و مادر ولایت و از سوی دیگر برجستگی‌های شخصیتی که در وجود ایشان دیده می‌شود و ایشان را به عنوان یک الگو مطرح می‌سازد، حائز اهمیت است. بنا به فرموده حضرت ولی‌عصر (عجّل‌الله‌فرجه‌الشریف) که مادرشان، حضرت فاطمه (س) را به عنوان الگویی برای خود معرفی می‌نمایند.
علاوه بر آن‌که جنبه‌هایی از شخصیت ایشان که به شئون انسانیت باز می‌گردد و الگویی برای تمامی انسان‌ها اعم از زن و مرد است، به عنوان نمونه‌ای کامل برای زنان نیز مطرح است. سیره حضرت در ابعاد مختلف فردی و اجتماعی هر چند به صورت اندک در تاریخ آمده است، اما توجه به هر کدام از وقایع نقل شده، از زاویه‌های مختلف اعتقادی، اخلاقی و عملی، ابعاد مختلفی از زندگی این شخصیت را برای ما آشکار می‌سازد که در این گفتگو به عنوان نمونه تنها به برخی از این شاخصه‌های سه‌گانه که در زندگانی ایشان نمود یافته است، اشاره می‌گردد.
بر همین اساس برای بررسی سیره حضرت زهرا سلام الله علیها در تعاملات اجتماعی با حجت الاسلام یاوری استاد حوزه و دانشگاه به گفتگو پرداختیم که در ادامه حاصل آن را می‌خوانید:
حجت الاسلام یاوری استاد حوزه و دانشگاه در گفتگو با خبرنگار مهر، با اشاره به سیره اجتماعی حضرت زهرا (س) اظهار داشت: حضرت زهرا (س) به عنوان دختر رسول الله و الگوی هدایتی جامعه اسلامی، در سبک زندگی خود به جامعه توجه خاصی داشت. ایشان در تعامل با مردم سعی بر آن دارد تا ضمن توجه به رفتارهای پسندیده الهی در تعامل با مردم، در اقدامات اجتماعی خود به تنظیم رفتارهای جمعی و تعاملات مردم بپردازد. از این رو مواردی را در سبک زندگی اجتماعی آن حضرت مشاهده می‌کنیم.
وی تبیین ارزش رفتارهای اجتماعی را یکی از آن موارد برشمرد و گفت: توجه به اصلاح جامعه اسلامی، با هدف تنظیم رفتارهای اجتماعی مسلمانان، یکی از مهمترین اقدامات حضرت زهرا در دوران حیات خود بود. بازخوانی آموزه‌های اسلامی و تأکید بر این دستورات به‌عنوان ارزش اجتماعی در جامعه اسلامی، یکی از مهمترین فعالیت‌های ایشان بود. به‌گونه‌ای که ایشان جزوه‌ای حاوی آداب اجتماعی و صفات مؤمنان را از رسول الله به یادگار داشت که ارزش مطالب آن را برابر با امام حسن و امام حسین می‌دانست.
حضرت فاطمه زهرا (س) در تعامل با مردم سعی بر آن دارد تا ضمن توجه به رفتارهای پسندیده الهی در تعامل با مردم، در اقدامات اجتماعی خود به تنظیم رفتارهای جمعی و تعاملات مردم بپردازد
این استاد حوزه و دانشگاه ادامه داد: حضرت فاطمه (س) صله رحم را سبب برکت در جامعه می‌دانست و در راستای ترویج و بهبود رفتار مسلمانان در روابط اجتماعی به‌ویژه خوش‌اخلاقی با مردم، از رسول الله نقل کردند: «بهترین مردم کسی است که در برخورد با دیگران نرم‌تر و مهربان‌تر و نسبت به زنان خود مهربان و بخشنده باشد.» ایشان همچنین روایتی از را نقل کرد که در آن رسول الله بدترین افراد جامعه را کسانی می‌دانست که «در نعمت غوطه‌ور هستند؛ غذاهای رنگارنگ می‌خورند؛ لباس‌های پر زرق‌وبرق می‌پوشند و در سخن گفتن- با مردم، - خود را به تکلف می‌اندازند.»
یاوری بیان کرد: حضرت فاطمه برای رسیدن به اهداف خویش، نگاه قدسی حاکم بر رفتارهای اجتماعی را نیز به مخاطبان یادآوری می‌کردند؛ به‌عبارت دیگر، آموزه‌های دینی را به‌عنوان یک فرهنگ دینی در میان جامعه ترویج می‌داد؛ چنان‌که روایتی از رسول الله را برای مردم نقل کردند که در آن، رعایت حرمت همسایه، اذیت نکردن همدیگر، احترام به مهمان و یادآوری نیکی‌های افراد، به‌عنوان نشانه ایمان ذکر شده بود. ایشان روایت دیگری که از رسول الله و ناظر به رعایت اخلاق اجتماعی بود را چنین نقل فرمود: «کسی که همسایه‌اش از شر وی در امان نباشد، مؤمن نیست؛ خداوند انسان‌های بردبار و عفیف را دوست دارد و انسان‌های بد زبان، بخیل و گدای سِمِج را دوست ندارد. حیا نشانه ایمان بوده و جایگاه ایمان، بهشت است؛ دشنام از آثار بدزبانی است و جایگاه چنین افرادی، آتش است.»
تواضع و حسن خلق از صفات برجسته در سیره اجتماعی حضرت زهرا (س)
وی یکی دیگر از روش‌های تعامل اجتماعی حضرت را تواضع و حسن خلق با مردم خواند و عنوان کرد: تواضع، حسن خلق و توجه به تکریم مردم، به‌ویژه خادمان منزل، از دیگر صفات برجسته در سیره اجتماعی حضرت زهرا بود. بنابر گزارشی، پیامبر اکرم برای رفع مشکلات و سختی‌های زندگی حضرت زهرا، خادمی به اسم "فِضِّه نُوَیْبِیَة" را برای او برگزید تا او را در کارهای خانه یاری کند. روزی رسول الله مشاهده کرد که خدمت‌کار در حال استراحت و دخترش مشغول کار است. پیامبر اکرم علت آن‌را از دخترش پرسید. حضرت زهرا پاسخ داد: «کار منزل را عادلانه تقسیم کردم. یک روز من کار می‌کنم و روز دیگر بر عهده خادم است.»
این استاد حوزه علمیه معاشرت با مردم را از دیگر موارد دانست و گفت: حضرت فاطمه، دل‌بسته آرمان‌های جامعه اسلامی بود و برای تحقق تمام اهداف آن، از برخی حقوق خود چشم پوشید و به تمام وظایف مربوطه عمل می‌کرد. ارتباط با بستگان و خانواده، اقشار مختلف جامعه، به‌ویژه زنان، انصار و مهاجران و توجه خاص به نیازمندان و پاسخ به سوالات علمی مردم، بخشی از رفتارهای اجتماعی حضرت زهرا بود. در این میان، توجه به زندگی ساده و حضور فعال اجتماعی از سوی یک زن، آن‌هم در جامعه‌ای که در آن یک شهروند عادی بود و زن جایگاه اجتماعی نداشت، تغییری اساسی در ساختار اجتماعی مبتنی بر جاهلیت پدید آورد.
یاوری ادامه داد: حضرت فاطمه با رعایت حیا و حجاب اسلامی، در صحنه‌های مختلف اجتماعی و متناسب با نیازمندی‌ها و مطابق با ارزش‌ها، در کنار پدر و همسرش حضور داشت و مؤمنان را به گشاده‌رویی با یکدیگر سفارش می‌نمود. اخلاق الهی ایشان در ارتباط با مردم چنان بود که همواره مانند پدرش، پیش‌گام در سلام کردن به مردم بود و به همسایگان عنایت ویژه داشت و گاهی برای آنان غذایی می‌فرستاد.
وی افزود: توجه به گروه‌های مختلف، نیازمندان، همسایگان و دیگر اقشار جامعه اسلامی، گویای درک درست و دقیق حضرت فاطمه از جامعه عصر خود بود. ایشان، در تبیین توجه مردم به همدیگر با هدف رفع نیازها، فرمود: «بدترین افراد امت کسانی هستند که تنها به فکر غذاها و لباس‌های رنگارنگ و دنیاطلبی هستند.» فعالیت‌های اجتماعی یا کنش‌های حضرت زهرا نسبت به مسائل جامعه چنان بود که مردم را با هدف آشنایی با رفتارهای اسلامی و رسیدن به سعادت، به ملاقات با همدیگر و خوش‌رویی سفارش می‌کرد.سیره ایشان همواره بر آن بود که قبل از دعا برای خویش، برای زنان و مردان مؤمن به‌ویژه همسایگان دعا می‌کرد. آن حضرت، در تشییع یا خاک‌سپاری برخی زنان مدینه شرکت می‌کرد و برای تسلیت گفتن به همسایگان عزادار، به خانه آنان می‌رفت.
این استاد حوزه علمیه و دانشگاه تأکید بر عدالت اجتماعی را یکی دیگر از مواد بیان کرد و گفت: از دیگر محورهای مورد توجه در سیره اجتماعی حضرت زهرا، تأکید بر مسئله عدالت است؛ زیرا بعد از رحلت رسول الله، جریان سقیفه برخلاف مسیر اسلام حرکت کرد و عدالت و انصاف زیرپا گذاشته شد. آن حضرت در خطبه فَدَکیه بر این امر تأکید کرد که خداوند عدالت را در میان انسان‌ها مایه آرامش قرار داده و آنان را موظف به عمل بر طبق آن نمود تا قلب‌ها با یکدیگر هماهنگ شوند و پیوند یابند. به‌عبارت دیگر، آن حضرت بر این عقیده بود که افزون‌بر حاکمیت، هر انسان موحدی باید در مسیر عدالت حرکت کند و با خود، خانواده و جامعه بر اساس عدالت رفتار کند تا آثار فرهنگی و تمدنی آن در امت اسلامی نمایان گردد.
حق، گرفتنی است
یاوری با تاکید بر اینکه تلاش برای بازپس‌گرفتن حق یا حق‌طلبی، مهمترین نکته در اندیشه و رفتار اجتماعی حضرت زهرا بود گفت: ایشان به همگان یاد داد که حق، گرفتنی است و در این راه باید حتی جان خود را فدا کرد؛ زیرا اگر اندیشه حق‌طلبی به رفتار تبدیل نگردد، ستمگران همواره بر ظلم به مردم و غصب حقوق آنان استوار می‌مانند. بنابراین، آن حضرت در مقابل غاصبان حق خود و خلافت همسرش امیرمومنان علی، ایستاد و خطاب به جریان سقیفه و مردم مدینه فرمود: «ای گروه نقبا، ای بازوان ملت و حافظان اسلام! این چشم‌پوشی در مورد حق من و این سهل‌انگاری از دادخواهی من برای چیست؟! آیا پدرم، رسول الله نفرمود: حرمت هرکس در فرزندان او حفظ می‌شود؟ چقدر با سرعت مرتکب این اعمال زشت شده‌اید و حق ما را پایمال کردید.»
وی افزود: روزی یکی از زنان مؤمن با زنی که دشمن اهل‌بیت بود، وارد گفت‌وگو شد و او را شکست داد. آن زن مؤمن بسیار خوشحال شد و نزد حضرت فاطمه آمد و ماجرا را بیان کرد و گفت: «با سخنان خود توانستم تبلیغات دشمن را بی‌اثر کنم و حقّ را آشکار نمایم؛» آن زن که از باطل دفاع می‌کرد، بسیار ناراحت شد و نزد پیروانش شرمنده و خوار شد. حضرت فاطمه به آن زن مؤمن فرمود: «بدان که فرشتگان بیش از تو خوشحال شدند، وقتی تو ناراحتی آن زن را دیدی؛ بدان که ناراحتی شیطان از ناراحتی او بیشتر بود.»
این استاد حوزه و دانشگاه توجه به فقرزدایی یا کمک به نیازمندان را یکی دیگر از صفات برجسته در سیره فرهنگی حضرت زهرا برشمرد و خاطرنشان کرد: به‌گونه‌ای که آیه اِطعام ناظر به همین رفتار، بر آن حضرت نازل گردید. آن حضرت براساس خصلت انفاق و ایثار و با هدف رفع محرومیت و برای تقرب به پروردگار عالم، هرساله درآمد فَدَک را که به ۲۴ هزار دینار می‌رسید، میان فقرای بنی‌هاشم، مهاجران و انصار تقسیم می‌کرد و تنها مقداری در حد مخارج ضروری زندگی برای ایشان باقی می‌ماند.
یاوری ادامه داد: طبق شواهد موجود در منابع تاریخی و حدیثی فریقین، مصادیق متعددی از توجه حضرت فاطمه به نیازمندان و برآوردن حاجت آنان وجود دارد. ایشان حتی در شرایط سختی که گاهی چیزی برای خوردن نداشت و صورتش از شدت گرسنگی زرد می‌گردید، بسیار بخشنده و اهل سخاوت بود. به‌عنوان نمونه، آن حضرت حتی گردن‌بندی را که امیرمومنان علی برایش تهیه کرده بود، فروخت و با آن بنده‌ای را آزاد کرد. در گزارش دیگری، آن حضرت گردن‌بند، گشواره و پرده‌ای را که تازه خریده بود، توسط امام حسن و امام حسین برای رسول الله فرستاد تا با آن به اصحاب صَفِّه کمک شود. رسول الله وقتی این بخشش را از دخترش دید، سه مرتبه فرمود: «فداها ابوها: پدرش به فدای او باد.»
وی ادامه داد: طبق گزارش دیگری، آن حضرت، گردن‌بندی را که هدیه فاطمه، دختر جناب حمزه بود، به فقیری بخشید و جناب عمار آن گردن‌بند را از فقیر خرید و به‌همراه غلامی دوباره به حضرت فاطمه بازگرداند. ایشان نیز گردن‌بند را پس گرفت، اما غلام را آزاد کرد. در گزارش دیگری، پیرمردی به خانه حضرت صدیقه طاهره مراجعه و ابراز نیاز کرد؛ ایشان نیز با وجود اینکه خود در شرایط تنگ‌دستی بود و چیز زیادی در منزل نداشت، با دادن هدیه‌ای او را خوشحال نمود.
این استاد حوزه و دانشگاه اضافه کرد: سیره حضرت زهرا در کمک به هم‌نوع به‌گونه‌ای بود که اگر امیرمومنان علی مهمان یا گرسنه‌ای را به خانه دعوت می‌کرد، آن حضرت خم به ابرو نمی‌آورد؛ لذا بی‌درنگ خواهش همسر خود را اطاعت می‌کرد و سیر کردن دیگران را ایثار در راه خدا می‌دانست. بنابر گزارشی، روزی امیرمومنان علی خواستند که گرسنه‌ای را به منزل دعوت کنند؛ لذا از حضرت زهرا درباره غذا پرسیدند. آن حضرت فرمود: «ای علی جان، - متأسفانه- در خانه غذای زیادی نیست، مگر به اندازه خوراک یک بچه. ما امشب ایثار می‌کنیم و غذا را برای مهمان می‌گذاریم.» کاری که حضرت زهرا انجام داد، مورد رضایت رسول الله و خداوند متعال قرار گرفت. روزی فقیری نزد امیرمومنان علی آمد. آن حضرت یکی از فرزندان خود را نزد حضرت فاطمه فرستاد که یک درهم از شش درهم را که در خانه داشتند، برای آن فقیر بفرستد. حضرت فاطمه نیز با وجود آن‌که این پول را برای تهیه آرد کنار گذاشته بود، با توکل بر خدا، همه آن شش درهم را در اختیار همسرش قرار داد و صدقه داده شد.