خبرگزاری مهر، گروه بین الملل: سال ۲۰۲۲ میلادی در حالی به لحظات پایانی خود نزدیک شده که در خاطره همه انسان ها به عنوان سالی متفاوت ماندگار خواهد شد. سالی که در آن شروع جنگ اوکراین را شاهد بودیم، جنگی که تمام کشورها را متاثر کرده است. علاوه بر این، همه گیری ویروس کرونا در این سال بسیار تضعیف شد. در حوزه غرب آسیا تحولات بسیار مهمی در این سال رخ داد در حوزه فلسطین و اسرائیل عملیات های مقاومتی و انتخابات مهم اسرائیل بسیار خاص بود. برگزاری جام جهانی قطر نیز از رخدادهای مهم این سال بود. در این راستا نظر چند تن از کارشناسان مسائل بین الملل را در مورد مهم ترین اتفاقات سال ۲۰۲۲ و سرنوشت این اتفاقات در سال ۲۰۲۳ جویا شده ایم که در ادامه می آید.
محمد علی شفیعی، کارشناس مسائل آمریکا
از مهمترین اتفاقاتی که در ایالات‌متحده در سال ۲۰۲۲ رخ داد، عدم تحقق موج قرمز Red Wave در انتخابات میان دوره‌ای کنگره بود. موجی که انتظار می‌رفت منجر به کسب اکثریت در هر دو مجلس قانونگذاری شود، اما به کمتر شدن سهم جمهوری‌خواهان در سنا و کسب اکثریت شکننده در مجلس نمایندگان منجر شد. این موضوع از این باب اهمیت دارد که دموکرات ها با دامن زدن به اختلاف بر سر مسائله‌ای چون حق سقط جنین، توانستند حامیان خود را به پای صندوق‌های رای آورده و با روایت‌سازی پیرامون این موضوع، انتخابات را با وجود کارنامه به شدت ضعیف این حزب در کاخ سفید، از دست جمهوری‌خواهان در آورند.
این روایت سازی می‌تواند منجر به دامن زدن اختلاف در میان عامه مردم شود و در سال ۲۰۲۳ شاهد خواهیم بود که همین موضوع دستمایه تنش های بیشتر داخلی با شروع رقابت های انتخاباتی ریاست جمهوری، خواهد بود.
کامران کرمی پژوهشگر مهمان مرکز مطالعات استراتژیک خاورمیانه
منظومه شورای همکاری خلیج فارس در سال ۲۰۲۲ با محوریت عربستان سعودی و قطر، کانون توجهات بین المللی بود که عمدتاً حول میزبانی جام جهانی فوتبال، امضای قراردادهای بزرگ انرژی و سفر رهبران ایالات متحده و چین به این منطقه همراه بود. برگزاری مهمترین رویداد ورزشی جهان توسط امیرنشین قطر، دیپلماسی ورزشی این کشور را که تا پیش از این با خرید باشگاه های بزرگ فوتبال بر سر زبان ها انداخته بود، در فضای جدیدی قرار داده که به تعبیر کارشناسان موجبات ارتقای قدرت نرم و اعتباری دوحه در سطح نظام بین الملل خواهد شد. جدا از دیپلماسی ورزشی، قراردادهای کلان گازی قطر با چین و آلمان نیز رویداد قابل توجه دیگری بود که نقش و جایگاه این شیخ نشین جنوب خلیج فارس را بار دیگر در خطوط انرژیک جهانی نمایان ساخت. همزمان عربستان سعودی نیز با مشارکت روسیه در رهبری اوپک پلاس، به کنترل قیمت ها و ایجاد موازنه نرم در برابر آمریکا اقدام کرد و سفر جو بایدن به ریاض نیز نتوانست از این تنش ها بین دو متحد سنتی کم کند. متقابلاً عربستان با میزبانی سطح بالا از رئیس جمهور چین این خط را برجسته ساخت که دست پادشاهی برای ورود به همکاری های جامع با دیگر قدرت های بزرگ باز است.
از این زاویه می توان گفت که شورای همکاری خلیج فارس و در راس آن سه بازیگر اصلی این شورا در سال ۲۰۲۳ نیز از ظرفیت اقتصادی و انرژیک خود برای اعمال نفوذ بر بازیگران جهانی اقدام خواهند کرد و جایگاه خود را در نظام بین الملل در حال تغییر با اهمیت انرژی، کریدور، زیرساخت و فناوری های جدید ارتقا خواهند داد. با این وجود مسائل حل نشده منطقه ای و استعداد تنش و درگیری های پیش بینی نشده همچنان بر منطقه سنگینی خواهد کرد.
دکتر عفیفه عابدی کارشناس مسائل بین الملل
حمله روسیه به اوکراین در فوریه ۲۰۲۲ را می توان نه تنها مهمترین رویداد سال، بلکه مهم ترین رویداد دهه اخیر دانست که موجب شد روند تحولات بین المللی به سمت افزایش تعارض منافع قدرت های جهانی و شکل دادن به صف آرایی جدید آنها در مقابل همدیگر شود. حمله روسیه به اوکراین از این لحاظ واقعه مهمی در تحول نظم بین المللی محسوب می شود که؛ یک طرف مستقیم این بحران قدرت فرامنطقه ای چون روسیه، به عنوان یک قدرت هسته ای عضو اصلی شورای امنیت سازمان ملل قرار دارد و طرف دیگر این بحران ایالات متحده و نظم ژئوپلتیکی و امنیتی ناتو محور غرب است. این رویداد چالش جدی در برابر ایالات متحده به عنوان قدرت مدعی هژمونی جهانی ایجاد کرد. نظم اقتصادی جهانی و همراه با آن سیستم های تامین انرژی، تامین مواد غذایی، توزیع و مبادلات مالی را دچار تحول ساخت. ژیوپلتیک جهان را در معرض تحول قرار داد. در همین حال عدم حمایت مستقیم نظامی اتحادیه اروپا و آمریکا از این کشور، نه تنها ایده دفاع دسته جمعی ناتو با پشتوانه نظری ایدئالیستی را به چالش کشید، بار دیگر اصل خوداتکایی که از اصول رویکرد واقع گرایی است را به عنوان شرط اول بقا مورد توجه قرار داد.
در مجموع بحران اوکراین و ایجاد شرایط آنارشی و عدم قطعیت درباره سلطه آمریکا، امکان تغییر نظام بین الملل از درون آن را به روندی جدی تبدیل ساخته است. به همین ترتیب ایالات متحده به عنوان طرفدار وضع موجود در برابر هر تحولی که به تغییر نظام جهانی کمک کند مقاومت می کند و هر بازیگری که طرفدار تغییر وضع موجود است من مورد تنبیه قرار می‌دهد. بر ای من اساساً در سال ۲۰۲۳ هر تعارضی می تواند این روند را شتاب بیشتری ببخشد.
محمد محسن فایضی، کارشناس مسائل فلسطین
۲۰۲۲ برای فلسطینی ها پر از خاطره خواهد ماند: تعدد بی نظیر عملیات های مسلحانه در کرانه باختری بلاخص بمب گذاری در قدس و هک دوربین های آن، شهادت شیرین ابوعاقله، جنگ ۳ روزه غزه همراه با شهادت فرماندهان جهاد اسلامی فلسطین و پرچم فلسطین در جام جهانی فوتبال قطر.
جنگ ۳ روزه غزه یک تحول بنیادین در تاریخ گروه های مقاومت در غزه بود. برای نخستین بار صهیونیست ها نبردی را هدفمند علیه گروه جهاد اسلامی فلسطین به اجرا گذاشتند. هرچند از زاویه ای ترور شدن شخصیت های اصلی شاخه نظامی جهاد اسلامی فلسطین برای تل آویو یک دستاورد بود اما نشان دهنده خیزش جدی جهاد اسلامی در تبدیل شدن به یک گروه خطرناک مانند حماس برای صهیونیست هاست. یکی دیگر از حاشیه های این نبرد عدم ورود مستقیم و علنی حماس به نبرد بود که با تحلیل و تفسیرهای گوناگونی از سوی صهیونیست ها همراه شد.
۲ اتفاق جنگ ۳ روزه نوار غزه و خیزش جوانان کرانه باختری که در رویش گروه عرین الاسود نمایان شد را می توان مهم ترین اتفاقات تاثیرگذار در روند نظامی و مقاومت فلسطین در سال ۲۰۲۳ دانست. سال جدید میلادی بر روی یکی از استثنایی ترین سال های عملیات های خودجوش مردمی و جوانان کار خود را آغاز خواهد کرد. تا نیمه ماه ۱۲ سال ۲۰۲۲ تعداد شهدای فلسطینی به آمار خیره کننده ۲۲۳ نفر رسیده است و از سوی دیگر ۳۰ صهیونیست کشته شده اند که در ۱۰ سال اخیر بی سابقه است.
سال ۲۰۲۳ با شکل گیری کابینه جدید راست گرای نتانیاهو با واگذاری برخی سمت های ویژه مثل وزارت امنیت به احزاب تندروی حریدی و مذهبی آغاز خواهد شد، سالی که پیش بینی می شود روند تنش و عملیات های مقاومتی و در مقابل تشدید سرکوب از سوی صهیونیست ها در کرانه باختری و شهرک های صهیونیستی در آن نسبت به ۲۰۲۲ افزایشی شود.
حسن شکوهی نسب، کارشناس مسائل اروپا و آمریکا
حدود ۱۰ ماه از جنگ اوکراین در سال ۲۰۲۲ سپری شد؛ جنگی که اگرچه از ماه فوریه آغاز شد اما در واقع ریشه در بحران کریمه و الحاق آن به روسیه در سال ۲۰۱۴ داشت و از آن زمان، غرب با تسلیح و حمایت مالی- سیاسی سران کی یف، مقدمات جنگی دیگر را با هدف تضعیف مسکو فراهم کرد.
جنگ اوکراین در ابتدا به نظر نمی رسید، وارد فاز فرسایشی شود اما با تداوم و تشدید آن برخی از معادلات به کلی دگرگون شد. خطای محاسباتی غرب، اروپا و آمریکا را در باتلاق خودساخته تحریم فرو برد و بازار انرژی بیش از پیش ارزشمندی خود را به رخ سیاستمدارن کشید.
در حالی گستره بحران به سال ۲۰۲۳ کشیده شده که انتظار نمی رود بازی آمریکا و روسیه در زمین شطرنج اوکراین به زودی پایان یابد. الحاق چهار منطقه دونتسک، لوهانسک، خرسون و زاپوریژیا به روسیه، فرا رسیدن ماه سرد که غرب از آن وحشت داشت، نبود میانجی معتبر، موثر و بی طرف، بسته ماندن درهای دیپلماسی تا به امروز از جمله عواملی است که باعث شده هیچ کورسوی امیدی برای پایان بحران دست کم در آینده ای نزدیک به چشم نخورد.
الهام عابدینی، کارشناس مطالعات بریتانیا
جنگ اوکراین را از جنبه های مختلفی می توان مهمترین اتفاق در عرصه نظام بین الملل در سال ۲۰۲۲ دانست. اغلب وقتی درباره این جنگ صحبت می شود، موضوع انرژی، ناتو، دلایل حمله روسیه و عملکرد آن و منافع آمریکایی ها در این جنگ صحبت می شود اما یکی از نکاتی که کمتر به آن توجه شده، عملکرد بریتانیا در این جنگ است. بریتانیا پس از برگزیت از طرحی به نام «بریتانیای جهانی» رونمایی کرد و در آن اشاره کرد این کشور به دنبال افزایش نقش آفرینی در سطح بین الملل، یافتن شرکای جدید و به نوعی احیای امپراتوری قدیمی خود است. امضای پیمان امنیتی آکس AUKUS میان بریتانیا، آمریکا و استرالیا در اواخر ۲۰۲۱ و پس از آن هم نقش آفرینی گسترده بریتانیا در حمایت از اوکراین در سال ۲۰۲۲ بیانگر گام برداشتن بریتانیا در این جهت بود. در شرایطی که کشور با مشکلات داخلی به ویژه اقتصادی زیادی درگیر بود، بوریس جانسون، نخست وزیر وقت نخستین رهبر خارجی بود که به اوکراین سفر کرد. برابر گزارش پارلمان، این کشور تاکنون حدود ۲۰ میلیارد دلار به اوکراین کمک کرده است.
بریتانیا پس از برگزیت و بعد هم دنیاگیری کرونا با مشکلات زیادی در حوزه زنجیره تامین و توزیع کالا مواجه شد و حالا با توجه به تحریم ها علیه روسیه، بحران انرژی هم به آن اضافه شده است. تغییر ۵ نخست وزیر در ۶ سال شاهدی بر وضع متزلزل سیاسی در این کشور است. از سوی دیگر مرگ ملکه الیزابت و جانشینی شاه چارلز که از محبوبیت چندانی هم در این کشور برخوردار نیست، یکی از عوامل دست کم نمادین برای ایجاد وحدت را بسیار تضعیف کرده است. با در نظر گرفتن همه این مسائل به نظر می رسد بریتانیا همچنان برای افزایش نقش آفرینی سیاسی در نظام بین الملل به ویژه در کنار آمریکا برای مقابله با چین و روسیه تلاش کند اما مشکلات داخلی آن اجازه نمی دهد حداقل در کوتاه مدت و میان مدت به اهداف خود در «بریتانیای جهانی» دست یابد.
محمد بیات، کارشناس مسائل غرب آسیا
یکی از رویدادهای مهم دیپلماتیک در سال ۲۰۲۲، پنج دور مذاکرات امنیتی بغداد، میان ایران و عربستان سعودی بود که در روند آن پیشرفت‌های قابل ملاحظه‌ای در کاهش اختلافات بر سر پرونده‌های منطقه‌ای، به‌ویژه بحران یمن به وجود آمد. در آن زمان مسیر مذاکرات تهران –ریاض به قدری مثبت بود که وزیر خارجه عراق سخن از سرگیری روابط دیپلماتیک و احتمال دیدار میان وزرای خارجه ایران و سعودی در دور ششم یا هفتم مذاکرات بغداد به میان آورد. با این حال افزایش تنش‌های سیاسی در بغداد موجب به تعویق افتادن دور ششم مذاکرات در شهریورماه ۱۴۰۱ شد. همچنین با آغاز ناآرامی های داخلی، دخالت‌های پیدا و پنهان سعودی در امور ایران، همچون ایجاد و تقویت شبکه‌های ماهواره‌ای همچون «ایران اینترنشنال»، «ایندیپندنت فارسی» و «العربیه فارسی» یا حمایت مالی- تسلیحاتی از جریانات تجزیه طلب در سیستان و بلوچستان سبب ایجاد سایه بدبینی در روابط سیاسی میان دو کشور شد.
روز سه‌شنبه ۲۰ دسامبر ۲۰۲۲، کنفرانس «بغداد ۲» در امان پایتخت اردن هاشمی برگزار شد. در جریان این کنفرانس امیر عبداللهیان وزیر امور خارجه کشورمان در رخدادی بی‌سابقه با فیصل بن فرحان وزیر خارجه عربستان دیدار و گفت‌وگو کرد. پس از پنج دور گفت‌گوهای امنیتی میان تهران- ریاض حال به نظر می‌رسد مسیرهای دیپلماتیک میان دو کشور گشوده و قرار است با آغاز سال ۲۰۲۳ میلادی فصلی جدید در روابط سیاسی- امنیتی میان تهران- ریاض آغاز شود. نگارنده معتقد است در صورت وجود اراده سیاسی جدی میان دو کشور، به احتمال زیاد در سال جدید میلادی شاهد کاهش تنش‌ها در پرونده‌های مهم منطقه‌ای در یمن، لبنان و سوریه خواهیم بود. همچنین با کاهش اختلافات منطقه‌ای می‌توان انتظار داشت که سفارتخانه ها و دفاتر دیپلماتیک میان دو کشور مجدداً بازگشایی شوند. با این حال متغیرهایی همچون تداوم دخالت‌های سعودی در امور داخلی ایران، قدرت گیری مجدد نتانیاهو و سرعت گرفتن قطار عادی سازی روابط با رژیم صهیونسیتی می‌توانند مانع جدی بر سر کاهش تنش‌ها میان ایران و پادشاهی سعودی باشند.
دکتر منصور براتی، کارشناس مسائل اسرائیل
انتخابات اخیر در رژیم اسرائیل را باید آغازگر دوران گذار این رژیم به وضعیتی جدید دانست که در آن راست‌گرایان و مذهبی از اکثریت چشمگیری برخوردار خواهند بود و بسیاری از قوانین و مکانیزم‌های دموکراتیک به نفع نوعی اقتدارگرایی از سوی اکثریت جدید و نهادینه شدن تبعیض‌های بیشتر علیه اقلیت عربی ساکن سرزمین‌های اشغالی دانست. کابینه جدید نتانیاهو درصدد اعمال تغییراتی اساسی در سیاست اسرائیل است؛ از این جمله می‌توان به «الحاق کرانه باختری»، «یهودی‌سازی منطقه عرب نشین نقب و جلیل»، «افزایش شدید بودجه های مذهبی و مذهبی سازی قوانین»، «تعدیل قابل توجه قدرت دیوانعالی اسرائیل»، «توسعه شدید شهرک‌های صهیونیست‌نشین»، «محدودسازی گرویدن به یهودیت» و «کاهش حقوق اقلیت های جنسی» اشاره کرد. در یک جمله «راست‌گراترین و مذهبی‌ترین» کابینه تاریخ اسرائیل به قدرت رسیده است.