به گزارش خبرنگار مهر، دفتر مطالعات آموزش و فرهنگ مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گزارشی به بررسی کیفیت آموزش دانشگاه‌های کشور در دوران کرونا پرداخته است.
یافته‌های این مطالعه نشان می‌دهد وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در محورهایی شامل: زمینه سازی اجرا و گسترش آموزش‌های الکترونیکی؛ بازنگری در مقررات آموزشی؛ آموزش، ترویج و فرهنگ سازی و همچنین سنجش و ارزشیابی اقدام‌هایی را داشته است، اما با همه این تلاش‌ها و فعالیت‌های دانشگاهها، دانشجویان و اساتید از کیفیت آموزش‌های غیرحضوری رضایت چندانی نداشتند.
همچنین پایش چهار ساله وزارت علوم، تحقیقات و فناوری درخصوص کیفیت آموزش نیز نشان داده است که تغییر شیوه آموزش و ارزشیابی در دوره کرونا به افت کیفیت آموزش منجر شده است، به طوریکه در نیم سال دوم سال تحصیلی ۱۴۰۱-۱۴۰۰ نرخ مشروطی واقعی دانشجویان با تغییر شیوه ارزشیابی، یعنی بازگشت به ارزشیابی حضوری (که امنیت امتحانات در آن قابل قبول است) تا ۶۰ درصد نسبت به دوره کرونا افزایش داشته است که به طورکلی افت کیفیت آموزش را می‌توان برداشت کرد.
در این گزارش به اهم اقدام‌های وزارت علوم، تحقیقات و فناوری درخصوص آموزش‌های الکترونیکی در دوره کرونا اشاره شده است.
با توجه به گستردگی دانشگاه‌های تحت نظر وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، این وزارتخانه با تأکید بر حفظ و استمرار فعالیت‌های علمی و دانشگاهی و ممانعت از تعطیلی جریان آموزش در کشور فعالیت‌هایی را در دوره کرونا در محورهای زیر انجام داده است:
الف) زمینه سازی اجرا و گسترش آموزش‌های الکترونیکی:
این محور شامل اقدام‌هایی همچون «تشکیل کارگروه تخصصی آموزش‌های الکترونیکی»، «تلاش برای تقویت زیرساخت‌های سخت افزاری و نرم افزاری در دانشگاهها و مؤسسه‌های آموزش عالی» و «اقدام برای بهره مندی دانشگاهها از مبادلات رایگان اینترنتی» است.
ب) بازنگری در مقررات آموزشی و تفویض اختیار به دانشگاهها:
شامل بخشنامه‌ها و اقدام‌های تسهیل کننده برای توسعه و گسترش آموزش‌های الکترونیکی مانند «افزایش سقف مجاز آموزش الکترونیکی در دانشگاهها»، «تسهیل تعاملات دانشگاهی و امکان مهمانی دانشجویان در دوره‌های آموزش الکترونیکی» و «تدوین ضوابط جدید برگزاری امتحانات و ارزشیابی».
ج) آموزش، ترویج و فرهنگ سازی:
برخی از اقدام‌های ترویجی صورت گرفته شامل «تهیه و تدوین جزوه‌های آموزشی درباره یادگیری الکترونیکی»، «برپایی کارگاه‌های آموزشی»، «برگزاری وبینارها و همایش‌های متعدد درباره ابعاد مختلف آموزش الکترونیکی» و … است.
د) سنجش و ارزیابی:
اقدام‌های صورت گرفته در این زمینه شامل «گزارشگ یری مستمر از دانشگاهها و مؤسسه‌های آموزش عالی و تهیه دستورالعمل براساس نتایج آن» و «آماده کردن طرح جامع ارزشیابی و اعتبارسنجی آموزش الکترونیکی دانشگاهها و مؤسسه‌های آموزش عالی» بوده است.
با بررسی اقدام‌های صورت گرفته، به طورکلی می‌توان گفت تمرکز آنها بیشتر بر عوامل فناوری و زیرساختی بوده و اقدام‌های صورت گرفته درخصوص عوامل آموزشی، بیشتر جنبه ترویجی و بسترسازی داشته است.
ضمن اینکه دانشگاهها با توجه به اختیاراتی که در قوانین مختلف همچون ماده ۱ احکام دائمی برنامه‌های توسعه و مصوبه «قانون تشکیل هیئت امنای دانشگاهها و مؤسسه‌های آموزش عالی و پژوهشی» به آنها تفویض شده، می‌توانستند اقدام‌هایی به منظور حفظ یا ارتقای کیفیت آموزش صورت دهند که به دلیل تعدد دانشگاهها امکان بررسی عملکرد آنها میسر نبوده است.
در این گزارش دیدگاه اساتید و دانشجویان درخصوص کیفیت آموزش در دوره کرونا مورد بررسی قرار گرفت که آسیب‌ها و چالش‌های کیفیت آموزش در این دوره احصا شد که برخی از مهمترین آنها شامل موارد زیر است:
* پایین بودن سرعت اینترنت و قطعی آن و اختلال سامانه آموزش الکترونیکی؛
* پایین بودن سواد رایانه‌ای اساتید، دانشجویان و کارکنان و عدم تسلط آنان بر محیط سامانه آموزش الکترونیکی؛
* عدم دسترسی همه دانشجویان به تجهیزات و امکانات آموزش الکترونیکی همچون لپ تاپ؛
* سردرگمی اساتید درخصوص نحوه سنجش و ارزیابی دانشجویان؛
* عدم تناسب لازم و کافی برنامه‌های درسی موجود با شرایط آموزش مجازی؛
* ضعف نظارت بر کلاس‌ها، به ویژه حضور دانشجویان در کلاس‌ها؛
* نبود سیاست و برنامه‌ای مدون و مشخص برای آموزش در دوره کرونا؛
* کاهش تعاملات انسانی و عاطفی به عنوان یکی از پیش شرط‌های یادگیری؛
* افزایش امکان و میزان تقلب؛
به طورکلی بررسی دیدگاه دانشجویان نشان دهنده کاهش کیفیت آموزش در دوره کرونا نسبت به قبل از آن است. بررسی این وضعیت در سه حوزه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری؛ بهداشت
درمان و آموزش پزشکی و دانشگاه آزاد نشان داد، هر سه حوزه از وضعیت تقریباً مشابهی برخوردار بوده و دانشجویان کیفیت آموزش را در دوره کرونا نسبت به قبل از آن ضعیف‌تر ارزیابی کرده اند.
بررسی عملکرد تحصیلی دانشجویان در دوره همه گیری کرونا
وزارت علوم، تحقیقات و فناوری با هدف پایش کیفیت آموزش در دانشگاهها طی سه مرحله و برحسب شیوه‌های مختلف آموزش و ارزشیابی به جمع آوری داده اقدام کرده است.
در شیوه اول که در سال تحصیلی ۱۳۹۸-۱۳۹۷ و نیمسال اول ۱۳۹۹-۱۳۹۸ بود، آموزش و ارزشیابی به شیوه حضوری انجام شده است. از نیمسال دوم ۱۳۹۹-۱۳۹۸ تا نیمسال اول ۱۴۰۱-۱۴۰۰ شیوه آموزش و ارزشیابی مجازی بوده است. در نیمسال دوم ۱۴۰۱-۱۴۰۰ شیوه آموزش ترکیبی و شیوه ارزشیابی حضوری بوده است.
براساس داده‌های این پایش در چهار سال گذشته، آموزش مجازی در نیمسال دوم ۱۳۹۹-۱۳۹۸ و آزمون حضوری در نیمسال دوم ۱۴۰۱-۱۴۰۰ تأثیر معناداری بر تعداد دانشجویان مشروطی در مقاطع تحصیلی و دانشگاه‌های مختلف داشته است.
برای مثال آمار مشروطی دانشجویان کاردانی، کارشناسی و کارشناسی ارشد در دانشگاهها و مؤسسه‌های آموزش عالی کشور با آزمون مجازی به طور میانگین ۶۰ درصد کاهش داشته است.
با توجه به اینکه کیفیت آموزش در دوران کرونا افزایش معناداری نداشته است، کاهش آمار مشروطی‌ها در این مقطع می‌تواند نشانه استاندارد نبودن شیوه‌های ارزشیابی مجازی باشد. همچنین با تغییر شیوه ارزشیابی و بازگشت به ارزشیابی حضوری در نیمسال دوم ۱۴۰۱-۱۴۰۰ نیز نرخ مشروطی واقعی دانشجویان تا ۶۰ درصد نسبت به دوره کرونا افزایش داشته است که این امر افت کیفیت آموزش را نشان می‌دهد.
نحوه مواجهه نظام‌های آموزش عالی کشورها در دوران کرونا
نظام‌های آموزش عالی و دانشگاه‌های مختلف دنیا اقدام‌های متعددی درخصوص مواجهه با کرونا و به ویژه به حداقل رساندن آثار این همه گیری بر آموزش‌های دانشگاهی به انجام رسانده اند. مراکز و نهادهای مختلفی نیز به بررسی اقدام‌های صورت گرفته پرداخته اند.
اقدام‌های نظام‌های آموزش عالی و دانشگاهها در مواجهه با کرونا
| عنوان | اقدام‌ها |
| نحوه مدیریت و تصمیم‌گیری | تصمیم‌گیری متمرکز و براساس سیاست‌های دولت |
| تدوین پروتکل‌ها و دستورالعمل‌های مشخص | |
| فعالیت‌های آموزشی و پژوهشی | فراهم شدن امکان حذف ترم بدون احتساب در سنوات |
| تغییر در تقویم دانشگاهی | |
| برخط شدن آموزش‌ها | |
| استفاده از معیار رد یا قبول به جای نمره امتحانی | |
| ارائه محتوای آموزشی به صورت برخط و برون خط | |
| مدیریت منابع و ارتباطات | ایجاد دسترسی سریع اطلاعات مربوط به کرونا در تارنما |
| آموزش یا پیشنهاد استفاده از بسترهای گوناگون برای تدریس | |
| ارائه خدمات بهداشتی و روانکاوی | |
| تهیه بسته حمایتی برای دانشجویان بدون منبع درآمد | |
| سنجش و ارزیابی | استفاده از نرم افزارهای هوش مصنوعی برای برگزاری امتحانات از راه دور |
| برگزاری جلسات دفاع رساله‌ها و پایان نامه‌ها به صورت برخط | |
| زیرساختی و فناوری | به روزرسانی بسترهای برخط و خرید نرم افزارهای لازم |
| توافق با ارائه دهندگان اینترنت جهت رایگان کردن برای دانشگاهیان | |
| اختصاص تجهیزات سخت افزاری دانشگاه به آموزش برخط |
مرکز پژوهش‌های مجلس در این گزارش پیشنهادهایی را ارائه داده است.
پیشنهادهای زیر جهت مواجهه با شرایط مشابه و حفظ و ارتقای کیفیت آموزش دانشگاهها مطرح می‌شود:
اولویت دهی به تمرکز بر عوامل آموزشی:
در بررسی اقدام‌های وزارت علوم، تحقیقات و فناوری مشخص شد که بیشتر تمرکز این وزارتخانه بر اقدام‌های ترویجی و زیرساختی بوده است، هرچند با توجه به حدود اختیارات دانشگاهها، آنها خود می‌توانستند به صورت مستقل اقدام‌هایی را در زمینه تقویت سواد رسانه‌ای و تسلط بیشتر اساتید و دانشجویان بر محیط نرم افزارهای مورد استفاده و به طورکلی تقویت یاددهنده و یادگیرنده صورت دهند.
بازنگری و به روزرسانی برنامه درسی رشته‌های مختلف با تأکید بر استفاده از فناوری توسط وزارتین علوم و بهداشت:
از آن جایی که در بسیاری از رشته‌ها نیاز به بازنگری و به روزرسانی برنامه‌های درسی و سرفصل‌های آموزشی ضروری است، بنابراین می‌توان در فرایند انجام این مهم برنامه درسی متناسب با آموزش الکترونیکی را نیز طراحی کرد.
اگرچه محتوای ارائه شده در دوره‌های حضوری و غیرحضوری همپوشانی بالایی با یکدیگر دارند، اما این دوره‌ها دارای شرایط خاص خود هستند از این منظر برجسته سازی جایگاه فناوری در آموزش متناسب با رشته یکی از الزامات بازنگری و به روزرسانی رشته هاست.
اصلاح آئین نامه ترفیع سالیانه اعضای هیأت علمی:
با توجه به عدم آشنایی و تسلط کامل برخی از اعضای هیأت علمی در استفاده از فناوری‌های مرتبط با آموزش الکترونیکی که در دوره کرونا شواهد آن بیشتر مشخص شد، پیشنهاد می‌شود دانشگاهها در آئین نامه ترفیع سالیانه اعضای هیأت علمی، معیاری الزامی را جهت حضور آنان در دوره‌های آموزش این فناوری‌ها قرار دهند که هرساله ازسوی دانشگاه برگزار می‌شود.
در این دوره‌ها می‌توان با ارائه جدیدترین فناوری‌های مرتبط با آموزش الکترونیکی دانش و مهارت اعضای هیأت علمی را در این زمینه همواره ارتقا بخشید.
استفاده از آزمون‌های تکوینی و به حداقل رساندن امکان تقلب در آزمون‌ها:
یکی از معضلات اساسی آموزش به شیوه الکترونیکی مربوط به نحوه ارزیابی و سنجش دانشجویان است. بدین منظور دانشگاهها باید دستورالعملی برای تقویت آزمون‌های تکوینی در طول ترم و استفاده از شیوه‌ها و ابزارهای گوناگون جهت به حداقل رساندن امکان تقلب با استفاده از نرم افزاهای تشخیص هویت و … تدوین کنند.
در این دسته از نرم افزارها با استفاده از شیوه‌هایی همچون اندازه گیری و تجزیه و تحلیل خصوصیات فیزیکی و رفتاری فرد، و بررسی مستمر ویژگی‌هایی مانند گرمای دست کاربر، اثر انگشت و … امکان تقلب در آزمون‌ها و همچنین حضور افرادی دیگر به جای فرد در کلاس‌ها را می‌توان به حداقل رساند.