خبرگزاری مهر، گروه بین الملل: بدون شک «بنیامین نتانیاهو» مهم‌ترین و در عین حال ماهرترین بازیگر سپهر سیاسی اسرائیل در ۳۰ سال گذشته به حساب می‌آید. او در این مدت سه بار موفق شده عالی‌ترین مقام سیاسی در رژیم اسرائیل را احراز کند. بی بی در سال ۱۹۹۶ برای نخستین بار نخست وزیر شد و تا سال ۱۹۹۹ در این مقام باقی ماند. شکست در انتخابات نخست وزیری ۱۹۹۹ باعث شد نتانیاهو جایگاه خود در رأس رژیم اسرائیل و نیز حزب لیکود را از دست بدهد.
۱۰ سال بعد وقتی در انتخابات ۲۰۰۹ حزب کادیماه از تشکیل ائتلاف باز ماند، نتانیاهو این مهم را به انجام رساند و به قدرت بازگشت. او تا سال ۲۰۲۱ بی‌وقفه مقام خود را حفظ نمود. در تابستان ۲۰۲۱ احزاب مخالف نتانیاهو سرانجام موفق شدند با کمک «نفتالی بنت» بی بی را از قدرت کنار زده و او را شکست دهند. اما دوری نتانیاهو از قدرت تنها ۱ سال و ۶ ماه به طول انجامید و بی بی برای سومین بار از اواخر دسامبر ۲۰۲۲ به قدرت بازگشت. رفتار سیاسی وی به نحوی بوده که مدام شریکان سیاسی خود را از دست داده و به شمار مخالفان وی افزوده شده است.
از عامل انسجام تا عامل انسداد
مشکل اساسی نتانیاهو که در طول ۱۰ سال گذشته باعث ریزش‌های بسیاری شده، مسئله دیکتاتوری و «کیش شخصیت پرستی» اوست. بی بی این رفتار را هم در قبال احزاب شریک خود روا داشته و هم در قبال اعضای حزب لیکود.
برای نمونه در سال‌های نخست هزاره جدید میلادی اختلافات ایدئولوژیک میان احزاب بزرگ چپ و راست اسرائیل، باعث نمی‌شد که مثلاً دو حزب کارگر و لیکود با هم همکاری داشته باشند. به گونه‌ای که چپ‌گرایان حتی وارد ائتلاف‌های حزب لیکود می‌شدند و حزب لیکود نیز سابقه ورود به ائتلاف‌های چپ – میانه را دارد. اما رفتار سیاسی نتانیاهو با اعضای حزب کارگر به نحوی بود که آخرین همکاری در سطح ائتلاف میان دو طرف در سال ۲۰۱۱ پایان یافت و پس از این زمان همواره دو حزب لیکود و کارگر با هم اختلافات زیادی داشته‌اند.
پس از انتخابات ۲۰۱۳ «یائیر لاپید»، رهبر حزب یش عتید و «نفتالی بنت»، رهبر وقت حزب خانه یهودی که روی هم رفته ۳۱ کرسی به دست آورده بودند، ائتلافی تحت عنوان «برادری» تشکیل داده و اعلام کردند تنها با بنیامین نتانیاهو و حزب لیکود کابینه ائتلافی تشکیل خواهند داد. در نتیجه این تصمیم لاپید و بنت، نتانیاهو ناچار شد احزاب مذهبی را بیرون از ائتلاف قرار دهد و با احزاب میانه و لیبرال‌تری همچون یش عتید و هاتنوعاه به رهبری لیونی کابینه تشکیل دهد. اما نتانیاهو با لاپید و لیونی نیز همان برخورد سابق را تکرار کرد و در دسامبر ۲۰۱۴ هر دو را از کابینه اخراج کرد. این تصمیم باعث جدایی همیشگی لاپید و لیونی از نتانیاهو شد و پس از آن دیگر احزاب ریشه‌دارتر میانه با نتانیاهو همکاری نکردند.
با جدایی «آویگدور لیبرمن»، رهبر حزب اسرائیل خانه ما از کابینه نتانیاهو در اواخر سال ۲۰۱۸، مخالفت‌ها با بی بی وارد فاز جدیدتری شد، زیرا رفته رفته وزن مخالفان نتانیاهو افزایش قابل توجهی پیدا می‌کرد و آنها کم کم می‌توانستند به کسب اکثریت پارلمان و تشکیل کابینه فکر کنند. لیبرمن در انتخابات آوریل ۲۰۱۹ دوباره از نخست وزیری نتانیاهو حمایت کرد، اما وقتی متوجه افزایش محسوس قدرت احزاب مذهبی در کابینه احتمالی نتانیاهو شد، با تشکیل این کابینه مخالفت کرد و رفته رفته به جناح مخالف پیوست. در این زمان با حضور «بنی گانتز» و تشکیل ائتلاف بزرگ «آبی و سفید»، رقابتی نزدیک میان این ائتلاف و حزب لیکود در گرفته بود و نهایتاً سه انتخابات پیاپی در سرزمین‌های اشغالی برگزار شد.
اما ریزش بزرگ بعدی در اردوگاه نتانیاهو مربوط به مخالفان رهبری او درون حزب لیکود است. مخالفان نتانیاهو در حزب لیکود در سال ۲۰۱۹ از رهبری «گیدعون صعر» حمایت کردند، اما نتانیاهو موفق شد این انتخابات درون حزبی را نیز به نفع خود به پایان ببرد. پس از نامیدی مخالفان داخلی نتانیاهو (معروف به لیکودنیک‌ها) از تغییر در کادر رهبری این حزب، گیدعون صعر در نوامبر ۲۰۲۰ از حزب لیکود جدا شد و حزب جدیدی با نام «امید جدید» تأسیس کرد که می‌شد آن را «حزب لیکود منهای نتانیاهو» دانست.
بدین ترتیب نتانیاهو ظرف ۱۰ سال گذشته از عامل انسجام‌بخش به رژیم اسرائیل به یک عامل انسداد اصلی مبدل شده که در واقع برگزاری ۵ انتخابات پیاپی کاملاً به دلیل اصرار نتانیاهو بر تداوم حضور در سپهر سیاسی بوده است. اگرچه انتخابات اخیر نشان داد که نتانیاهو با وجود دارا بودن پرونده‌های مفتوح قضایی از حمایت زیادی میان شهرک نشینان رژیم صهیونیستی برخوردار است. حزب لیکود در انتخابات نوامبر ۲۰۲۲ بیش از ۱ میلیون رأی به دست آورد و به دلیل عدم انسجام برخی احزاب مخالف، نتانیاهو موفق شد ۶۴ کرسی به دست بیاورد و ائتلاف تشکیل دهد. با این وجود برنامه کابینه جدید نتانیاهو خود به عامل جدیدی از بحران اجتماعی – سیاسی درون اسرائیل مبدل شده است.
از بحران انتخاباتی به بحران بروکراتیک
با پیروزی جناح هوادار نتانیاهو در انتخابات نوامبر ۲۰۲۲ به نظر می‌رسید بحران سیاسی ۴ ساله اخیر در سرزمین‌های اشغالی حل و فصل شده، اما برنامه کابینه جدید خود به بحرانی جدید مبدل شده و نارضایتی شهرک نشینانِ مخالف نتانیاهو را در پی داشته است. درحالیکه کمتر از یک ماه از به قدرت رسیدن کابینه جدید نتانیاهو می‌گذرد تلاش‌های این کابینه برای «کاهش قدرت دیوانعالی» به اعتراضات شدید خیابانی انجامیده و حدود یکصد هزار تن را به خیابان‌ها آورده است.
همزمان با این امر گروه‌های مختلفی از وکلا و قضات، معلمان، بانکداران و فعالان اقتصادی نیز اقدام به برگزاری راهپیمایی اعتراضی کرده اند. حتی نظرسنجی‌ها نشان از آن دارد که حدود نیمی از هواداران احزاب حامی نتانیاهو نیز با این اصلاحات مخالف هستند. انگیزه اصلی برای کاهش اختیارات دیوانعالی، بستن پرونده‌های پنجگانه نتانیاهو و بی اثر کردن آنهاست.
به نظر می‌رسد برنامه کاری کابینه جدید مخالفت‌های بیشتری را نیز در پی خواهد داشت. به ویژه تغییراتی که در سیاست‌های آموزشی، مذهبی و اجتماعی در حال هویدا شدن در جامعه اسرائیل است چنین پتانسیلی را دارد. در حقیقت بحران انتخاباتی چهار سال اخیر بدون حل و فصل شدن، صرفاً از حوزه سیاسی وارد حوزه اداری و اجتماعی شده و واکنش شدید نیمی از این جامعه را در پی خواهد داشت.
* منصور براتی، پژوهشگر مسائل رژیم صهیونیستی