به گزارش خبرنگار مهر، فاطمه طهماسبی روزنامه‌نگار و پژوهشگر در قالب یک یادداشت تحلیلی به بررسی وجوه تربیتی آثار حاضر در چهل‌ویکمین جشنواره بین‌المللی فیلم فجر پرداخته است.
متن این یادداشت با عنوان «جشنواره‌ای با نمایش الگوهای مثبت و البته چاشنی خشونت» به شرح زیر است؛
در ضمن برگزاری جشنواره فیلم فجر ۱۴۰۱ در چهل و یکمین سالگرد خود، تحلیل و نقد و نظر بسیاری همچون سال‌های گذشته، حول محور مختصات فنی و محتوایی آثار سینمایی ارایه شد. متخصصان و کارشناسان این حوزه، نقطه نظر فرهنگی و اجتماعی خود را در مورد آثار سینمایی اکران‌شده بیان داشتند. در این مطلب به ارایه تحلیل و ارزیابی تربیتی این آثار می‌پردازیم.
میانگین رده سنی محصولات: ۱۳+
از مهم‌ترین نکات موردتوجه پیش از مشاهده آثار رسانه‌ای برای کودکان و نوجوانان، توجه ویژه به رده‌سنی مناسب هر اثر برای آن‌ها است.
شاخص‌هایی چون ترس، خشونت، ناهنجاری و… عوامل موثر در تعیین رده‌سنی یک محصول رسانه‌ای هستند که تا حدود زیادی آثار سینمایی امسال در نسبت با معیارهای انتقال پیام و نمایش الگوی مثبت امتیاز کمتری گرفتند.
قریب هفتاد درصد آثار سینمایی امسال به‌واسطه شاخصه‌هایی چون بدزبانی، شدت خشونت و درگیری بالا و نمایش ناهنجاری‌هایی تقبیح نشده‌ای که در بستر خانواده و جامعه رخ می‌دهد؛ تماشای آثار را برای افراد زیر ۱۳ سال توصیه نمی‌کند.
در ادامه شاخصه‌های پرتکرار در آثار سینمایی این سری از جشنواره را از ۵ نمره بررسی می‌کنیم؛
خشونت: ۲
خشونت از جمله مولفه‌های پرتکرار در آثار سینمایی است که غالباً چه در بستر خشونت روانی و چه در بستر خشونت‌های فیزیکی، به شکل پنهان و نهان در فیلم‌ها نمایش داده می‌شود.
ضمن بررسی ۲۳ اثر اکران شده در فیلم‌های سینمایی جشنواره امسال به تمرکز داستان‌ها حول محور یک شخصیت خشن و انتقام‌جو اشاره می‌کنیم. شخصیت‌هایی که دائماً به‌واسطه یک اتفاق در گذشته دور و نزدیک در پی انتقام‌جویی هستند. آن‌ها برای رسیدن به هدف نهایی خود دست به هر اقدام درست و نادرستی می‌زنند.
این شکل از بازنمایی در بعضی موارد حس انتقام و انتقام‌جویی را در مخاطب زنده می‌کند و درواقع حق هر ناهنجاری و بی‌قانونی و حتی در مواردی قتل و درگیری را به او می‌دهد. تعدد خشونت‌هایی در قالب زدوخورد، درگیری، تحقیر، تهدید که عمدتاً تقبیح نشده و در مواردی به‌واسطه انتقام‌جویی، تایید می‌شوند به‌رغم شدت کم و نمایش کوتاهی که در یک اثر دارد می‌تواند تاثیر مخرب و زیان‌باری داشته باشد.
مجموعه آثارِ «در آغوش درخت»، «کت‌چرمی»، «جنگل پرتقال»، «یادگار جنوب»، «استاد»، «بعد از رفتن» «آه سرد» و… هرکدام به‌نوعی روایت یک خشم و انتقام‌جویی است که از یک کینه عمیق ریشه می‌زند.
ترس: ۱
اضطراب و نگرانی عمدتاً از مولفه‌های اصلی معیار ترس در ارزیابی‌های تربیتی است که توامان با میزان خشونت در یک اثر نمود پیدا می‌کند و مخاطب را به سمت نوعی از دلهره در طول داستان سوق می‌دهد. میزان ترس در مواردی از داستان با توجه به موضوعی که مخاطب را با آن درگیر می‌کند، می‌تواند برای کودکان آسیب‌هایی در درازمدت ایجاد کند که لازم است والدین ضمن توجه به روحیات فرزندانشان با مطالعه موارد مطرح‌شده در معیار ترس نسبت به انتخاب محصول مناسب برای فرزندانشان اقدام کنند.
انفجار، شکنجه، فرار و ترس از تیراندازی و… از جمله مواردی است که بیشترین فراوانی را در تعیین شدت ترس در آثار حماسی و جنگی فیلم‌های سینمایی در جشنواره امسال به خود اختصاص داده است.
ناهنجاری اجتماعی: ۲
بدزبانی: استفاده از الفاظ نامناسب خصوصاً در آثاری که ژانر اجتماعی و درام دارند شدت بیشتری دارد. شخصیت‌ها در درگیری و دعوا عمدتاً ناسزاگویی را چاشنی نمایشِ خود می‌کنند و حتی در بعضی موارد در یک فضای کاملاً دوستانه و به دور از هرگونه دعوا و درگیری در نسبت با یکدیگر از الفاظ نامناسب استفاده می‌کنند. ناسزا بیشترین میزان فراوانی را در نسبت با سایر شاخصه‌های ناهنجاری در مجموعه آثار سینمایی جشنواره امسال داشته است.
روابط خارج از عرف: رابطه‌ها الزاماً در چهارچوب خانواده و بر اساس ازدواج شکل نمی‌گیرد. غالب روابط کاملاً دوستانه و بدون هدف ازدواج در جریان است. فراوانی این نوع از روابط علاوه‌بر عادی‌سازی، ارایه الگوی جایگزین برای روابطی غیر از خانواده است. این نوع از رابطه بازتعریف نادرستی از خانواده و حتی در بعضی موارد حذف خانواده و جایگزین الگوی نادرست برای کودکان و نوجوانان در پی دارد.
مصرف دخانیات: مصرف سیگار و اعتیاد به آن از جمله مواردی است که مکرراً و به صورت جدی در آثار سینمایی فجر شاهد آن بودیم که غالباً بعد از یک اتفاق ناگوار و برای تمدد اعصاب و کسب آرامش مصرف می‌شود. مصرف مشروب و دخانیات به صورت غیرمستقیم در مهمانی و پارتی‌های جوانان و نوجوانان، بعضاً بدون هیچ پیامد منفی و آسیب در آثار سینمایی نمایش داده می‌شود. این شکل از عادی‌سازی و قبح‌شکنی نسبت به مصرف سیگار در آثار سینمایی بر شدت میزان ناهنجار بودن آثار می‌افزاید.
الگوپذیری مثبت / منفی: ۳
ایثار، مقاومت، ایستادگی: آثاری که عمدتاً جنبه حماسی و مقاومت دارند بازنمای روشن و دقیق از این ویژگی‌ها هستند که در آثارشان به مخاطب منتقل می‌شود. شخصیت‌هایی که برای رسیدن به اهدافی که ریشه در یک آرمان و اعتقاد قوی دارد با گذشت از خود، با هدف روشن و مشخص در عین صبر و مقاومت، تلاش می‌کنند و با ایستادگی، در مسیر اهدافشان قدم برمی‌دارند.
در آثاری چون «غریب»، «هایپاور»، «سرهنگ ثریا»، «اتاقک گلی» و… ما شاهد این نوع از مقاومت‌ها هستیم که علی‌رغم انتقال پیامِ اثرگذار و مشخصی که دارد الگوی کاملی از قهرمانان ملی و حماسی کشورمان را برای کودکان و نوجوانان بازنمایی می‌کند.
پیام مثبت / منفی: ۳
امید / ناامیدی: در مجموعه آثار سینمایی امسال با دو سبک متفاوت از روایت‌ها مواجه هستیم که در پایان داستان مخاطب را به سمت نوعی از ناامیدی و بی‌اعتمادی نسبت به آینده، جامعه و کشور سوق می‌دهد و در مقابل مجموعه آثار دیگری را شاهد هستیم که در ضمن روایت سختی‌ها و چالش‌های جدی، امید، تلاش و انگیزه را در مخاطب زنده می‌کند که عمدتاً مجموعه آثار حماسی از نوع دوم هستند و مخاطب بلافاصله بعد از تماشای آثاری مثل «سرهنگ ثریا»، «غریب» و «هایپاور» به شدت نسبت به تلاشگری‌ها و صبر شخصیت‌های اصلی اثر برای تحقق اهدافشان غبطه می‌خورد و مولفه مهمی چون امیدِ توامان با تلاش را در مخاطب ایجاد می‌کند.
مجموعه آثار سینمایی در ژانر اجتماعی غالباً از این قاعده مستثنی است و به واسطه روایت تلخ از مسایل اجتماعی در بستری که امکان اصلاح و جبران ندارند مخاطب را به نوعی انزوا و انفعال می‌کشاند که برخلاف ایجاد حس تلاشگری او را به سمت فرار از تلاش و کوشش سوق می‌دهد. شخصیتی که فقط باید اهداف خود را در راس هدف‌ها قرار دهد و در صورت محقق نشدن، خشونت و مهاجرت را جایگزین کند.