خبرگزاری مهر؛ گروه سیاست - محمد مهاجرانی: غرب به رهبری آمریکا این روزها در تلاش برای فرسایشی کردن مذاکرات هستند و موازی با پیگیری پرونده مذاکرات، از هیچ تلاشی برای اعمال فشار به ایران از جمله ایجاد آشوب و اغتشاش در قالب جنگ روانی-اقتصادی دریغ نمی‌کنند. به زعم خبرگان هدف آمریکا از این سیاست آشنای «هویچ و چماق»، از یک سو تشدید فشار و رساندن قدرت تحمل ایران به «آستانه تحمل» برای گرفتن امتیاز بیشتر در پشت میز گفت‌وگو، از طرفی انجام توافقات دوجانبه تهران-واشنگتن مخصوصاً در حوزه دوتابعیتی‌ها و خارج کردن جواسیس خود از زندان‌های ایران و از همه مهم‌تر در تلاش برای خاموش نشدن کورسوی‌امید واهی اپوزیسیون جمهوری اسلامی ایران است که ادعا می‌کنند جایگاهی در میان مردم ایران دارند. بنابراین سیاست‌دوگانه رژیم آمریکا در وضع فعلی متأثر از این سه ساحت است.
خبرگزاری مهر اخیراً میزبان سخنگوی وزارت امورخارجه بود تا ضمن مرور آنچه در عرصه سیاست خارجی می‌گذرد، به تشریح برخی شبهات و سوالات نیز پرداخته شود. آنچه در ادامه می‌خوانید بخشی از این جلسه است.
شاهد هستیم آمریکا اخیر روی «رهایی مجرمان دوتابعیتی خود از محاکم قضائی ایران» مانور می‌دهد. از طرفی دستگاه دیپلماسی ما گفته است نگاهش به این موضوع انسانی بوده و حاضر به همکاری است. همچنین این گزاره به گوش می‌رسد که آمریکا موضوع آزادی زندانیان خود را گروگان گفت‌وگوهای هسته‌ای گرفته است. مایل هستیم توضیحات شما را بشنویم.
موضوع زندانیان یکی از موضوعات مورد گفت‌وگوی ما با طرف امریکایی از کانال‌های مختلفی است که در این زمینه ایفای نقش می‌کنند. متأسفانه دولت آمریکا به بهانه تحریم‌های ظالمانه‌ای که علیه ملت ایران و جمهوری اسلامی ایران اعمال کرده‌اند مشخصاً افراد و تعدادی از شهروندان ایرانی را به جرم نقض تحریم‌ها از نگاه آنها بازداشت کرده‌اند و متأسفانه مدت زیادی است که این افراد در زندان‌های آمریکا به سر می‌برند. جمهوری اسلامی ایران با نگاه به وظیفه ذاتی و قانونی خودش که موظف است از حقوق اتباع شهروندانش دفاع کند و هم از جهت اینکه افراد بازداشت شده از زندان به دلایل واهی به جرمی که از نظر دولت آمریکا نقض تحریم هاست بازداشت شده‌اند و جمهوری اسلامی ایران اساساً چنین تحریم‌هایی را غیرقانونی و ظالمانه تلقی می‌کند و افراد به جرم اینگونه اقدامات از نظر دولت آمریکا مورد بازداشت قرار گرفته‌اند تلاش برای آزادی این افراد را مورد اهتمام قرار داده است و این ارتباط از طریق طرف‌های میانجی‌گر صورت گرفته است و در مرحله‌ای هم این توافق شکل گرفته است.
رویکرد دولت آمریکا کاملاً مشخص است و رویکردی سیاسی و فرصت طلبانه است به گونه‌ای که ما این برداشت را داریم که آمریکا به مقوله زندانیان به عنوان یک ابزار در تنظیم رفتار سیاسی جمهوری اسلامی ایران استفاده می‌کند لذا متأسفانه به رغم توافق در اجرای تبادل زندانیان دولت آمریکا به وعده خودش عمل نکرد و متأسفانه روند تبادل زندانیان همچنان متوقف باقی مانده است. از نگاه جمهوری اسلامی ایران این اقدام، عملکردی انسانی است. ما به دلیل اهتمام به ضرورت بازگرداندن هرچه سریع‌تر شهروندان ایرانی به آغوش خانواده‌هایشان و رفع بازداشت از شهروندانی که مرتکب جرم اساساً نشده‌اند نسبت به اجرای سریع توافق آمادگی داریم اما مشروط کردن موضوع ازسوی دولت آمریکا به موضوعات دیگر از جمله مسائل مربوط به روند مذاکرات رفع تحریم‌ها متأسفانه تا به الان منجر به متوقف ماندن اجرای توافق شده است.
ایران همیشه ملتزم به روند دیپلماسی است
در روزهای اخیراً در جریان سفر محمد بن عبدالرحمن آل ثانی به تهران، او تأیید کرد که حامل پیام‌هایی از سوی طرف‌های برجامی به ویژه آمریکایی‌ها، به ایران هستند، اگر امکان دارد در مورد جزئیات این پیام‌ها بفرمائید و اینکه آیا این پیام‌ها در تهران مورد توجه قرار گرفت؟
جمهوری اسلامی ایران همیشه ملتزم به روند دیپلماسی بوده و در مسائل مربوط به مذاکرات رفع تحریم‌ها هم کاملاً مسئولانه در برابر مذاکرات ظاهر و حاضر شد و به میز مذاکره به عنوان یک مسیر قابل قبول برای رفع تحریم‌های ظالمانه علیه جمهوری اسلامی ایران نگاه کرد و در این زمینه وارد روند مذاکرات شد و به روند مذاکره پایبند بود. طبیعتاً در طول روند مذاکرات و پس از آن هم کشورهایی با انگیزه‌هایی توأم با حسن نیت وارد عمل شدند و تلاش کردند به‌عنوان میانجی‌گر تسهیل‌گر روند مذاکرات باشند.
قطر از جمله کشورهایی است که نقش مجدانه و توأم با اهتمام را انجام داده است و به دلیل ارتباط خوبی که با کشورهای جمهوری اسلامی ایران و مشخصاً آمریکا دارد همواره تلاش کرده نقش تسهیل‌گر و میانجی‌گر را برای از سرگیری توافق ایفا کند. جمهوری اسلامی ایران همواره از تلاش‌های توأم با حسن نیت کشورهای دوست از جمله قطر استقبال کرده لذا می‌توانیم بگوییم ایران به تلاش‌های توأم با حسن نیت طرف‌های منطقه‌ای اقبال نشان داده و تلاش کرده از چنین ظرفیتی برای بازگشت مسئولانه همه طرف‌ها به توافق استفاده کند.
خواستار آزادی بی قید و شرط اسدلله اسدی هستیم
خبرگزاری مهر به‌عنوان تنها رسانه‌ای که در ماه‌های اخیر پیگیر وضعیت آقای اسدالله اسدی بود. به‌رغم تصویب قانون مبادله محکومین میان ایران و بلژیک و همچنین مصونیت دیپلماتیک اقای اسدی همچنان شاهد استمرار وضعیت بازداشت غیرقانونی او هستیم. درباره آخرین وضعیت پیگیری‌های پرونده او بفرمائید؟
متأسفانه تاکنون به‌رغم پیگیری‌هایی که تاکنون صورت گرفته است اتفاق جدید را شاهد نبودیم. مجدداً تأکید می‌کنیم نفس بازداشت و محاکمه آقای اسدی دیپلمات جمهوری اسلامی ایران غیرقانونی بوده است. نقض کنوانسیون وین بوده و متأسفانه این اقدام غیرقانونی همچنان باعث استمرار حضور اقای اسدی در زندان کشور بلژیک شده است. تلاش‌های دیپلماتیک ما در این زمینه ادامه دارد و خواسته صریح ما آزادی بدون قید و شرط و جبران خسارات مادی و معنوی او است. وزیر در هر مصاحبه‌ای که با همتای بلژیکی داشتند بحث اقای اسدی را مطرح کردند و جز مطالبات ماست.
اخیراً خبری با عنوان «تعطیلی اینستکس» مطرح شده است، دلیلی خاصی داشت؟
تعطیلی سازوکار اینستکس آنطور که از سوی منابع غربی در رسانه‌ها مطرح شده است نشاندهنده استمرار بی‌عملی دولت‌های اروپایی در عمل به تعهدات‌شان در ارتباط با برجام است. اروپا اثبات کرد که در حوزه عمل برای انجام تعهدات خودش در بحث برجام و همچنین جبران خروج یکجانبه و غیرقانونی آمریکا در این توافق دولت اروپا به رغم تأیید چنین سازوکاری نتوانست به تعهدات و مسئولیت‌های خودش در ارتباط با برجام و جبران خروج یکجانبه خودش و تأمین انتظارات و توقعات جمهوری اسلامی ایران وظیفه خودش را انجام دهد.
تروریستی خواندن سپاه پاسداران نقض صریح مقررات و منشور ملل متحد است
درمورد بی‌عملی اروپا صحبت شد. ظاهراً در حوزه سیاسی و ضدیت با مردم ایران خیلی هم بی‌عمل نیستند. مصداق عینی آن تلاش برای قراردادن بخشی از نیروهای مسلح کشورمان در آنچه فهرست تروریستی می‌نامند، است. تحلیلی در این خصوص دارید؟
آن اقدامی که در پارلمان اروپا رخ داد اقدام غیرمسئولانه و ناشی از درک غلط مقامات اروپایی در پارلمان اروپاست. تاثیرپذیری اروپاییان از لابی دشمنان و مخالفان نظام است. سپاه پاسداران انقلاب اسلامی بزرگترین نیروی ضد تروریسم در منطقه و جهان است. براساس قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران سپاه از ارکان نیروهای رسمی مسلح جمهوری اسلامی ایران است لذا اساساً توسل به چنین اقدامی نقض صریح مقررات و منشور ملل متحد است و ناشی از درک غلط آنها در رابطه با مسائل ایران است. دراین زمینه ایران هشدارهای لازم را داده لذا امیدواریم عقلا و جریان‌های دارای تدبیر و حکمت در اروپا از ارتکاب در رفتار نسنجیده دیگری پیشگیری کنند.
توجه به حوزه آفریقا یکی از موضوعات مورد توجه ایران بویژه در دولت سیزدهم است
با روی کارآمدن دولت جدید، از گزاره‌ای با عنوان «استفاده از ظرفیت‌های مغفول مانده» استفاده شد و البته همچنان استفاده می‌شود. مثلاً گفته می‌شود تا کنون از ظرفیت کشورهای آفریقایی به درستی استفاده نشده است. اگر از زاویه واقعی نگاه کنیم در این حوزه چه رخ داده است؟
اینکه از ظرفیت استفاده نشد، روایت دقیقی نیست. از ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی آفریقا بعنوان یکی از حوزه‌های اولویت دار ایران در گسترش روابط مورد توجه بوده است که در این زمینه تلاش‌های زیادی صورت گرفته است. در دولت جدید هم با یک نگاه ویژه‌تری نسبت به افریقا در حوزه دیپلماسی در تلاش هستیم تا بتوانیم مناسبات خودمان را با این حوزه مهم جغرافیایی که از نظر اقتصادی و سیاسی حائز اهمیت است مورد توجه قرار دهیم. آقای وزیر در طول یکسال گذشته یک سفر افریقایی را انجام دادند که تعداد قابل توجهی از کمیسیون‌های مشترک اقتصادی ما با کشورهای حوزه افریقا فعال شده است. تعدادی دیگری از کشورها در مذاکره هستیم تا در آینده نزدیک کمیسیون‌های مشترکی را ایجاد کنیم. در ارتباط با روابط تجاری با این کشورها اهتمام جدیدی شکل گرفت اماری که از توسعه مناسبات تجاری با برخی از کشورهای افریقایی وجود دارد نشاندهنده ثمر بخش بودن توجه به توسعه مناسبات با کشورهای حوزه افریقا است. در بخش منصوب کردن رایزنان بازرگانی کار مشترکی است که باید میان وزارت خارجه و وزارت صمت صورت گیرد و تا جایی که اطلاع دارم تعدادی از رایزنان بازرگانی منصوب شدند و تعداد دیگری با تکمیل روند اداری عازم خواهند شد. بنابراین توجه به حوزه آفریقا یکی از موضوعات مورد توجه ایران بویژه در دولت سیزدهم است که طبیعتاً نواقصی را در این زمینه داریم که باید تلاش کنیم این نواقص را جبران کنیم.
سیاست خارجی دولت سیزدهم الگویی از یک سیاست خارجی در شرایط سخت و پیچیده بود
اخیراً در فضای رسانه‌ای نکته انتقادی اساسی مطرح شده است که مستقیماً به وزارت امور خارجه مربوط می‌شود. این نکته دارای ۲ وجه است یکی در بحث اولویت‌های سیاست خارجی در دولت سیزدهم که سیاست همسایگی است به طوری که به نظر می‌رسد در بعد سیاسی هنوز نتوانسته‌ایم به پیشرفت‌های لازم برسیم. نکته انتقادی دوم در بحث دیپلماسی عمومی است. در موضوع حذف ایران از کمیسیون مقام زن و یا استفاده مقامات عراقی از عنوان مجعول برای خلیج فارس متمرکز است. چه توضیحاتی در این خصوص وجود دارد؟
ما در سیاست خارجی به کلیت و کلان کار باید توجه کنیم. در ارزیابی روابط مناسبات نباید درگیر مسائل فرعی شویم. اصل موضوع این است که در حوزه مناسبات با همسایگان ما توفیق بسیار قابل توجهی را در سیاست خارجی دولت سیزدهم داشتیم. میزان رفت و آمدهایی که میان هم همسایگان در سطوح مختلف مقامات دولتی صورت گرفته، تبادل هیئت‌های اقتصادی و تجاری که ایران با تعداد قابل توجهی از همسایگان در طول یکسال و چند ماه گذشته توسط دولت سیزدهم صورت گرفت. نگاه به حجم مبادلات تجاری جمهوری اسلامی ایران با کشورهای حوزه همسایگی و منطقه‌ای داشته رشد بسیار چشمگیری داشته است. ما به نسبت کشورها بین ۵۰ درصد تا بعضاً قریب به ۵۰۰ درصد رشد در مناسبات تجاری با کشورهای حوزه هدف داشتیم که نشاندهنده توفیق دستگاه دیپلماسی و دولت سیزدهم اساساً در ارتقای مناسبات با کشورهای حوزه اعلامی هدف سیاست خارجی بود.
عضویت ایران در تشکل‌های چندجانبه منطقه‌ای، تکمیل روند عضویت ایران سازمان همکاری شانگهای با عنوان یک سازمان چندجانبه منطقه‌ای که به لحاظ گستره جغرافیایی، توان و ظرفیت اقتصادی و همچنین به لحاظ قدرت نظامی کشورهای عضو این مجموعه یک سازمان کاملاً اثر گذار به شمار می‌آید. ترمیم مناسبات ایران با کشورهای حوزه جنوبی خلیج فارس و ارتقا مناسبات با امارات متحده عربی و حتی مذاکراتی که با دولت عربستان سعودی صورت گرفت و تنش زدایی که در مناسبات با برخی از کشورهای منطقه‌ای صورت گرفت همه اینها در یک نگاه کلان نشاندهنده موفقیت سیاست خارجی دولت سیزدهم در محقق کردن هدف گذاری‌های انجام شده در ابتدای دولت بود.
بنابراین در محاسبه یا در ارزیابی سیاست خارجی نباید خودمان را درگیر موضوعات فرعی و حاشیه‌ای کنیم. عراق از حوزه‌های موفق سیاست خارجی دولت‌های ایران به شمار می‌رود و دولت سیزدهم هم در حوزه مناسبات با عراق توجه ویژه ای داشته است و در ارتباط با مسائل مربوط به کشورهای بحرانی منطقه از جمله افغانستان. ایران مدل بسیار موفقی از الگوی روابط با یک کشور دارای شرایط ویژه را به نمایش گذاشت. ما به رغم شرایط پیش بینی نشده‌ای که در جغرافیای افغانستان شاهد بودیم و اساساً با شکل گیری هویت سیاسی جدید در این کشور رو به رو بودیم اما مدیریت سیاسی باعث ایجاد آرامش در فضای مناسبات دوجانبه و تقویت روابط تجاری و اقتصادی با این همسایه ما شد که الگوی دیگری از موفقیت سیاست خارجی ایران است.
افزایش فشارها از سوی غرب به جمهوری اسلامی ایران دلیلی بر موفقیت دستگاه سیاست خارجی ایران در حوزه فرامنطقه ای و ملی است لذا به هر میزان که این موفقیت تجلی و ظهور و بروز بیشتری پیدا کرد به نظر می‌آید فشارهای غربی و مشخصاً دولت آمریکا و برخی از همپیمانان آنها بر جمهوری اسلامی ایران بیشتر شد. ما حتی در مدل مذاکراتی هم روند موفقیت آمیز و رفتار مسئولانه ای را از ایران به نمایش گذاشته شده است و ایران اثبات کرد به دیپلماسی چندجانبه به عنوان یک الگوی خوب و موفق در حل و فصل اختلافات بین المللی پایبند است و می‌تواند ظرفیت‌های دیپلماسی چندجانبه را به خوبی برای تحقق منافع ملی به کار گیرد.
در حال حاضر نیز در بحث مذاکره رفع تحریم‌ها در موضع مطالبه گر قرار داریم زیرا هم در اجرای برجام به مسئولیت‌های ایران به تعهدات خودمان عمل کرده‌ایم و هم در بحث بازگشت طرف‌های برجامی به تعهدات خودشان مسئولانه عمل کردیم و در عین حال در عمل ثابت کردیم که سیاست خارجی کشور را معطل یک موضوع دیگر سیاست خارجی نخواهیم کرد و به عبارتی با حفظ رویکرد مسئولانه ایران در بحث برجام به توسعه مناسبات با دیگر حوزه‌های جغرافیایی و ژئوپلوتیکی توجه خاصی کرده‌ایم و سیاست خارجی ما را از حوزه همسایگان مرزی تا همسایگان منطقه‌ای تا کشورهای دوردست حوزه شرق، کشورهای دوردست قاره آفریقا و آمریکای لاتین گسترده کردیم. بنابراین جمهوری اسلامی ایران نه تنها در حوزه برجام معطل نماند بلکه در سایه التزام مسئولانه به مذاکره رفع تحریم‌ها ز همه فرصت‌های موجود در روابط بین المللی استفاده کرد. دولت سیزدهم نشان داد که در بحث عبور و رفع تحریم‌ها در بی اثر کردن تحریم‌ها توانمند است. در حوزه صادرات نفتی و غیرنفتی و پیوستن به تشکل‌های چندجانبه منطقه‌ای موفق عمل کرده‌ایم لذا این الگوی موفق است که باعث نگرانی آمریکایی‌ها و غربی‌ها و فشار برای پیشگیری از پیشرفت‌های دولت سیزدهم در امر روابط خارجی شده است. بنابراین در مجموع معتقدم سیاست خارجی دولت سیزدهم یک سیاست خارجی موفق و الگویی از یک سیاست خارجی در شرایط سخت و پیچیده بود.
توافق مسیری دوطرفه است
جوزپ بورل در مصاحبه اخیر خود با وال استریت ژورنال، چندان ناامید به نظر نمی‌رسد، اما به نظر می‌رسد که او تنها مدافع برجام در اروپا باشد. او همچنین هشدارهایی به ایران درباره پایان برجام داده است، به نظر شما بورل از نقش خود به عنوان تسهیل کننده مذاکرات فاصله گرفته است؟
به هرحال آقای بورل به عنوان مسئول عالی سیاست خارجی اتحادیه اروپا نقش تسهیل گر در ارتباط با مذاکرات از سرگیری برجام و رفع تحریم‌ها ایفا کرده است. آنچه که از مواضع مقامات رسمی اروپا و حتی امریکایی‌ها شنیده می‌شود نشاندهنده این است که همچنان به برجام به عنوان یک توافق برای حل و فصل اختلاف نظرها در موضوع هسته‌ای ایران نگاه توأم با امیدواری دارند و معتقد به از سرگیری اجرای توافق هستند که این نشاندهنده آن است که همچنان مسیر دیپلماسی باز است و بویژه اینکه جمهوری اسلامی ایران به عنوان طرف دیگر برجام نسبت به روند دیپلماسی و مذاکره اهتمام جدی دارد. به نظر می‌آید همچنان مسیر دیپلماسی در حوزه برجام و توافق باز است اما توافق مسیری دوطرفه است و مسئولیت‌های برجام بر دوش همه اعضای آن قرار دارد.
آمریکایی‌ها اعلام کردند که به دنبال برجام پلاس هستند، آیا فکر می‌کنید آمریکا به برجام برمی گردد؟
من نمی‌توانم از طرف دولت آمریکا صحبت کنم. ما به مسیر دیپلماسی پایبندیم و مسیر توافق مسیری دوطرفه است. ما به مسئولیت‌ها توجه می‌کنیم. دولت آمریکا در بحث برجام به عنوان عضو برجام متعهد و مسئول بود و خروج آنها از برجام هم اقدام غیرقانونی و نقض قطعنامه بین المللی بود. براساس قطعنامه شورای امنیت تبدیل به یک توافق بین المللی شد لذا دولت آمریکا نه تنها از نگاه ما بلکه به اعتراف دولتمردان امریکایی به ویژه دولت کنونی آمریکا و مقامات اروپایی مرتکب نقض توافق شده است. بنابراین در بحث برجام دولت آمریکا مسئولیت داشت که نقص کردند. ما در چارچوب توافقی که سال ۲۰۱۵ امضا شد وارد مذاکره برای بازگشت همه طرف‌ها به برجام شدیم و در همین چارچوب هم مذاکرات را انجام می‌دهیم و امادگی جمع بندی مذاکرات را بر اساس مذاکرات وین داریم.