به گزارش خبرنگار مهر، نشست ارزیابی عملکرد نهادهای حاکمیتی امر خیر در پیشرفت ایران، به همت دبیرخانه چهارمین همایش ملی خیر ماندگار و با مشارکت دفتر آسیب‌های اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در محل این وزارتخانه برگزار شد.
محسن ولیئی، معاون مشارکت‌های اجتماعی وزارت کشور با بیان اینکه در حال حاضر وضعیت موجود خیر در کشور شفاف نیست، اظهار کرد: از آنجا که آمایش سرزمینی خیر وجود ندارد و هنوز نهادهای حاکمیتی در زمینه خیر به انسجام نرسیده‌اند، سخت است که بتوانیم از ارزیابی عملکرد آن‌ها در نسبت با پیشرفت ایران سخن بگوییم. مجموعه‌هایی همچون وزارت کشور، کمیته امداد، نیروی انتظامی، سازمان بهزیستی و … برای مؤسسات خیریه و سازمان‌های مردم‌نهاد مجوز صادر می‌کنند. این تعدد مراکز صدور مجوز و فقدان قوانین شفاف در زمینه خیر، مانع ارائه یک تحلیل واقع‌بینانه از فضای خیر در کشور می‌شود.
گردش مالی اقتصاد انفاق شفاف نیست
وی ادامه داد: از سوی دیگر، مؤسسات خیریه نیز بسیاری از جزئیات عملکرد خود را به طور دقیق و شفاف ثبت نمی‌کنند، در حالی که در برخی کشورهای پیشرفته حتی افرادی که به طور انفرادی به نیازمندان کمک می‌کنند، میزان و نحوه کمک‌شان در سیستم دولت ثبت می‌شود و قابل رهگیری است. این شفافیت باعث می‌شود اولاً از تخلفات احتمالی جلوگیری به عمل آید و ثانیاً باعث می‌شود وضعیت کمّی و کیفی نیکوکاری در یک کشور، به طور دائم در معرض ارزیابی و رصد قرار بگیرد.
ولیئی تصریح کرد: در حال حاضر حتی بر گردش مالی اقتصاد انفاق در کشور، توافق نظر وجود ندارد. تنها برآوردی که از این گردش مالی وجود دارد، مبلغ ۴۰ هزار میلیارد تومان در سال است که در سال ۱۳۹۵ توسط پژوهشکده آلاء ارائه شده. در حالی که اگر شفافیت فردی و نهادی در عرصه خیر وجود داشت، رقم گردش مالی باید به طور دقیق هر سال اعلام می‌شد.
معاون مشارکت‌های اجتماعی وزارت کشور با بیان اینکه برای ارزیابی نهادهای حاکمیتی امر خیر در پیشرفت ایران لازم است تا داده‌ها و اطلاعات کافی داشته باشیم، گفت: این امر تا زمانی که مراکز صدور مجوز انسجام نداشته باشند، وظایف هر یک از نهادها شفاف نباشد و مردم و خیریه‌ها، خدمات خیر خود را ثبت نکنند، امکان‌پذیر نیست. امید داریم همایش‌هایی همچون همایش ملی خیر ماندگار به تبیین این ضرورت‌ها بپردازند و راه را برای ارزیابی وضعیت خیر در کشور هموار کنند.
وقف و نیکوکاری همیشه مردمی بوده است
در ادامه این نشست، حجت‌الاسلام احمد شرفخانی، رئیس مرکز امور خیریه سازمان اوقاف و امور خیریه با اشاره به سابقه وقف و نیکوکاری در فرهنگ ایران اظهار کرد: سنت مردمی وقف و نیکوکاری در تاریخ ایران، به پیشرفت علمی کشور منجر شده و هیچگاه متکی به حکومت نبوده است. پیشینه کار خیر در ایران نشان داده است که هیچگاه حکومت در زمینه خیر تصدی‌گری نکرده زیرا وظیفه حکومت در عرصه خیر، تسهیلگری است.
رئیس مرکز امور خیریه سازمان اوقاف و امور خیریه گفت: ارزیابی عملکرد نهادهای حاکمیتی در امر خیر یعنی نهادهای حاکمیتی چقدر توانسته‌اند انجام کارهای خیر را در کشور برای مردم تسهیل کنند. کارهای خیر در کشور به متصدی نیاز ندارد بلکه به هماهنگی، پشتیبانی و نخ تسبیح نیاز دارد؛ فقدان این نخ تسبیح در کمک‌رسانی‌های اخیر به زلزله خوی مشهود است. با وجود کمک‌های فراوان از مجموعه‌های مختلف، هنوز برخی از مردم خوی دچار مشکلات و کمبود امکانات هستند.
حجت‌الاسلام شرفخانی ادامه داد: در حال حاضر ارزیابی این امر امکان‌پذیر نیست زیرا ساختار خیر در کشور، اطلاعات و داده‌ها و وظایف و اختیارات نهادها شفاف نیست؛ وزارت کشور که ماهیت سیاسی دارد، در امور خیر که غیرسیاسی‌ترین امور هستند، ورود دارد. از سوی دیگر، برخی مجموعه‌های دولتی که وظیفه ذاتی‌شان ارائه خدمت اجتماعی به مردم است و بابت این موضوع بودجه دریافت می‌کردند، به وظایف خود برچسب کار خیر زده‌اند و فعالیت‌های خود را خیر معرفی می‌کنند. در چنین شرایطی نباید انتظار داشته باشیم که فعالیت‌های خیر مردم به پیشرفت کشور منجر شود.
کارآفرینی اجتماعی، نهاد ندارد
دکتر نسیم یادگار، مدیرعامل مؤسسه افق بخش سوم نیز در این نشست گفت: اگر کار خیر در فرهنگ آنگلوساکسون، معطوف به دفع شر از طبقات برخوردار است، در فرهنگ ما، کار خیر مبتنی بر دو رکن «کرامت» و «مدینه» است؛ کرامت به این معنا که انسان‌ها فارغ از نژاد و رنگ و مذهب، لایق برخورداری از حقوق انسانی هستند و مدینه به این معنا که باید کرامت جمع انسان‌ها پاس داشته شود نه فقط فرد فرد آن‌ها.
وی ادامه داد: ما در زندگی اجتماعی خود، موقعیت‌هایی داریم که بازار برای ورود به آن سودی نمی‌بیند و دولت نیز برای حل آن، انگیزه و توانایی ندارد، در اینجاست که سنت‌هایی مردمی همچون وقف، همیاری، بنه، واره و … در طول تاریخ خود را نشان داده‌اند. ما می‌توانیم این سنت‌ها را از دل تاریخ بیرون بکشیم و متناسب با شرایط جدید آن‌ها را روزآمد کنیم. به این منظور به نهادهایی نیاز داریم که نه مانند دولت، بسیط و متکلف باشند و نه مانند بازار، سوداگر؛ بلکه مصلحت عمومی را در نظر بگیرند، چابک، شفاف، دانش‌محور و اقدام‌پژوه باشند و با درنظرگرفتن اولویت‌های برزمین‌مانده در عرصه خیر، به تولید خیر بپردازند. ما در عرصه خیر، به فرضیه و نظریه نیاز داریم و باید نظریه‌هایمان را به عمل برسانیم و آنگاه الگوسازی کنیم.
این کنشگر کارآفرینی اجتماعی درباره نقش دولت‌ها در زمینه خیر تأکید کرد: دولت‌ها در دو بخش «ظهور امر خیر» و «اثربخشی امر خیر» نقش دارند. نقش آن‌ها در ظهور امر خیر در جامعه این است که خیر را به عنوان امر عمومی و نه امر حاکمیتی به رسمیت بشناسند و فضا را برای فعالیت نیروهایی که به دنبال مصلحت عمومی جامعه هستند، باز کنند. نقش آن‌ها در اثربخشی امور خیر نیز این است که مجموعه‌هایی مثل ستاد اجرایی فرمان امام، سازمان اوقاف، کمیته امداد و … به نهادهایی دانش‌بنیان، پویا، شفاف، با ساختارهایی غیرمتمرکز تبدیل شوند که هدفشان تولید خیر عمومی در مقیاس کوچک و تولید نهاد در مقیاس بزرگ باشد. امیدواریم که چهارمین همایش ملی خیر ماندگار این افق را برای حاکمیت بگشاید.
یادگار در بخش دیگری از سخنان خود گفت: مدل‌های جدید کار خیر در دنیا، مثل کارآفرینی اجتماعی هنوز در ایران مهجور است و برای آن نهاد، سیاستگذاری، قانون و بانک وجود ندارد. به این معنا که امروز بخش خصوصی برای فعالیت‌های خود، از قانون و بانک برخوردار است و مدل‌های سنتی خیر نیز تا حدی ساز و کارهای خود را شناخته‌اند، اما از کارآفرینی اجتماعی که یکی از بهترین مدل‌های کار خیر است، غفلت شده است.
وظایف نهادها و انتظارات از آن‌ها باید دقیق باشد
دکتر فرهاد اقطار، معاون پیشگیری مرکز توسعه پیشگیری سازمان بهزیستی کشور از دیگر حاضران این نشست بود که اظهار کرد: ارزیابی عملکرد نهادهای حاکمیتی امر خیر در پیشرفت ایران، مستلزم آن است که وظایف نهادها و انتظارات از آن‌ها دقیق و شفاف باشد. در حال حاضر به علت فقدان اطلاعات کافی از عملکرد و وظایف نهادهای مختلف در زمینه خیر، امکان این ارزیابی وجود ندارد. ضمن اینکه منظور از پیشرفت باید مشخص باشد. اگر منظور از پیشرفت، ارتقا و بهبود وضعیت جامعه هدف باشد، برخی از مجموعه‌ها همچون بهزیستی به خوبی توانسته‌اند در این عرصه موفق عمل کنند.
محمدرضا پویافر، مدیرکل آسیب‌های اجتماعی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی نیز که مدیریت نشست را بر عهده داشت، در این جلسه اظهار کرد: آنچه که سخنرانان در این جلسه بر آن اتفاق نظر دارند، این است که حاکمیت در زمینه خیر نباید تصدی‌گری و اجرا داشته باشد، بلکه باید به تسهیلگری و نظارت بپردازد. یک مناقشه‌ای وجود دارد که آیا لازم است همه خیرین اطلاعات خود را ثبت کنند یا خیر. به نظر من لازم است که مجموعه‌ای از اطلاعات خیر وجود داشته باشد تا سرمایه اجتماعی و مشارکت اجتماعی، فرسایش پیدا نکند.
وی افزود: حالت ایده‌آل این است که یک سامانه‌ای وجود داشته باشد که افراد در آن داده‌های خود را ثبت کنند؛ البته بدون آنکه از جانب دولت، نگاه بالا به پایین برای ثبت این اطلاعات وجود داشته باشد. یک فرایندی باید وجود داشته باشد که یک مجموعه بر حسب الزام اجتماعی، همه فرایندهای خود اعم از مباحث مالی، اطلاعات داوطلبان و … را شفاف کند. این امر کمک می‌کند تا اولاً نحوه توزیع و نوع مسائل در کشور مشخص شود و ثانیاً نحوه توزیع کنش اجتماعی برای حل مسائل کشور به دست آید.
در ابتدای این نشست، دکتر سیدمحمدرضا سیدی، رئیس دبیرخانه چهارمین همایش ملی خیر ماندگار اظهار کرد: پژوهشکده آلاء که تنها پژوهشکده مطالعات وقف و نیکوکاری در کشور است، علاوه بر برگزاری سلسله‌نشست‌های تخصصی در موضوعات نیکوکاری، اخذ مجوز پژوهشنامه وقف و امور خیریه و نیز تلاش برای راه‌اندازی انجمن ایرانی وقف و امور خیر، تاکنون به برگزاری سه همایش ملی خیر ماندگار در سال‌های ۹۵، ۹۷ و ۹۹ اقدام کرده است. چهارمین همایش ملی خیر ماندگار با موضوع «ظرفیت‌ها و کارکردهای نیکوکاری و وقف در پیشرفت ایران»، اردیبهشت‌ماه سال ۱۴۰۲ برگزار می‌شود و در راستای این همایش، تاکنون سه پیش‌همایش برگزار شده است.
گفتنی است این نشست، سومین پیش‌همایش چهارمین همایش ملی خیر ماندگار محسوب می‌شود. علاقه‌مندان جهت کسب اطلاعات درباره همایش می‌توانند به آدرس conf.ala.org.ir مراجعه کنند.